Zakres uprawnień organizacji społecznej zależy od rodzaju postępowania, w którym podmiot ten chce brać udział. Inaczej wygląd sytuacja przy wydawaniu decyzji o środowiskowych uwarunkowania a inaczej przy udzielaniu pozwolenia na budowę.
Zasadą jest, że organizacja społeczna może w sprawie dotyczącej innej osoby występować z żądaniem wszczęcia postępowania lub dopuszczenia jej do udziału w postępowaniu, jeżeli jest to uzasadnione celami statutowymi tej organizacji i gdy przemawia za tym interes społeczny. W takich sytuacjach nie obowiązuje jednak zasada, zgodnie z którą złożenie wniosku jednocześnie wszczyna postępowanie. Organ, do którego wpłynęło pismo organizacji ocenia czy jest ono zasadne i dopiero potem decyduje o wszczęciu postępowania lub o dopuszczenia organizacji do udziału w nim.
Sprawdź w LEX: Udział organizacji społecznej w postępowaniu o pozwolenie na budowę - PROCEDURA krok po kroku >>>
Kodeks postępowania administracyjnego jednoznacznie stanowi, że organ administracji publicznej, uznając żądanie organizacji społecznej za uzasadnione, postanawia o wszczęciu postępowania z urzędu lub o dopuszczeniu organizacji do udziału w postępowaniu. Na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania lub dopuszczenia do udziału w postępowaniu organizacji społecznej służy zażalenie.
Wydanie pozwolenia na budowę - udział organizacji nie zawsze oczywisty
Wskazanej wyżej reguły nie stosuje się w postępowaniu w sprawie udzielenia pozwolenia na budowę. Zgodnie z art. 28 Prawa budowlanego organizacja społeczna nie może działać w tym postępowaniach z wyjątkiem postępowań wymagających udziału społeczeństwa zgodnie z przepisami ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko.
Czytaj więcej: Udział organizacji społecznej na prawach strony w postępowaniu w sprawie wydania pozwolenia na budowę - komentarz praktyczny >>>
Oznacza to, że uprawnienie organizacji społecznej (nie tylko ekologicznej) do uczestniczenia w postępowaniu w sprawie udzielenia pozwolenia na budowę na prawach strony ma charakter następczy – jest uwarunkowane prowadzeniem postępowania wymagającego udziału społeczeństwa, czyli postępowania, w ramach którego przeprowadzona jest ocena oddziaływania na środowisko planowanego przedsięwzięcia.
Organizacja społeczna może zatem, tylko w postępowaniu w sprawie pozwolenia na budowę wymagającym udziału społeczeństwa, żądać dopuszczenia do udziału w postępowaniu, a także może ubiegać się o zgodę organu administracji architektoniczno-budowlanej na przedstawienie mu poglądu w sprawie.
Decyzja środowiskowa otwiera drzwi
Z dniem 13 maja 2021 r. do Prawa budowlanego dodano przepis, zgodnie z którym do postępowania w sprawie pozwolenia na budowę, poprzedzonego decyzją o środowiskowych uwarunkowaniach, stosuje się przepisy art. 86g i art. 86h ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. W praktyce oznacza to, że organizacji ekologicznej powołującej się na swoje cele statutowe, jeżeli prowadzi ona działalność statutową w zakresie ochrony środowiska lub ochrony przyrody przez minimum 12 miesięcy przed dniem wszczęcia postępowania w sprawie, m.in. pozwolenia na budowę, także w przypadku gdy nie brała ona udziału w postępowaniu prowadzonym przez organ pierwszej instancji, służy prawo do wniesienia odwołania od takiego pozwolenia, poprzedzonego decyzją o środowiskowych uwarunkowaniach wydaną w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa.
Sprawdź w LEX: Jak udostępniać informację o decyzji środowiskowej po nowelizacji ustawy? >>>
Organizacja społeczna uczestniczy w postępowaniu dotyczącym uprawnienia inwestora na prawach strony, co oznacza, że organizacja korzysta w postępowaniu w sprawie udzielenia pozwolenia na budowę z wszelkich uprawnień procesowych przysługujących stronie (może składać wnioski, żądania itd., w tym przedłużające postępowanie).
Nieważność pozwolenia na budowę
Jeżeli pozwolenie na budowę jest ostateczne to może zostać wzruszone bez zgody inwestora jedynie w dwóch trybach nadzwyczajnych – wznowienia postępowania lub stwierdzenia nieważności pozwolenia na budowę.
Konieczne jest udzielenie odpowiedzi na pytanie: czy skoro organizacje społeczne (poza omówionymi wyjątkami) nie mogły uczestniczyć w postępowaniu w sprawie udzielenia pozwolenia na budowę to czy mają legitymację to wszczęcia postępowania w trybach nadzwyczajnych. W tym zakresie orzecznictwo nie jest jednolite, ale w znacznej mierze opowiada się za dopuszczalnością udziału organizacji społecznych w postępowaniach w trybach nadzwyczajnych.
Czytaj więcej: Nieważność decyzji o pozwoleniu na budowę - komentarz praktyczny >>>
Dominuje stanowisko, zgodnie z którym przepisy prawa budowlanego wyłączają możliwość działania organizacji społecznych tylko w postępowaniu w sprawie udzielenia pozwolenia na budowę. W ocenie sądów nie ma żadnych racji przemawiających za niedopuszczalnością stosowania przepisów dotyczących organizacji społecznych w postępowaniach nadzwyczajnych wszczynanych z urzędu (wyrok WSA w Warszawie z 21.02.2018 r., VII SA/Wa 972/17, LEX nr 2478973). Uruchomienie postępowania w trybie nadzwyczajnym wszczyna postępowanie w nowej sprawie, odrębne w stosunku do postępowania prowadzonego w trybie zwykłym, w wyniku którego została wydana decyzja, która ma być objęta postępowaniem nieważnościowym.
Powyższe nie oznacza, że działania organizacji społecznej zawsze będą skutkować wszczęciem postępowania w trybie nadzwyczajnym czy wyeliminowaniem pozwolenia na budowę z obrotu prawnego. Aby do tego doszło konieczne jest spełnienie szeregu przesłanek oraz dochowanie terminów określonych przepisami. Samo wszczęcie postępowania w trybie nadzwyczajnym nie powoduje także konieczności wstrzymania robót budowlanych, o ile nie zostanie wydane postanowienie wstrzymujące wykonanie pozwolenia na budowę.
dr Martyna Sługocka, ekspertka Legal Alert, senior associate w GWW
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.