Ponadto bezspornym było, że po zakończeniu współpracy stron powódka nawiązała współpracę z innym franczyzobiorcą, który prowadził sklep konkurencyjny w stosunku do sklepu pozwanego, na terenie miasta - orzekł Sąd Apelacyjny w Poznaniu.
Uwzględnienie pozwu o zapłatę
Pozwem wniesionym do Sądu Okręgowego powód – spółka z o.o. domagał się wydania nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym i nakazania pozwanemu – M. P. , aby zapłacił powodowi kwotę 107 tys. 397 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie.
Zobacz procedurę w LEX: Wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym >
Wzór dokumentu: Pozew o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym >
Sąd Okręgowy w w styczniu 2022 r. zasądził od pozwanego na rzecz powoda żądaną kwotę wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 16 maja 2019 roku .Podstawą pozwu była umowa franczyzowa zawarta przez strony 5 marca 2014 r. Na podstawie tej umowy pozwany otrzymał prawo do wykorzystywania opracowanego przez systemu działań sklepów, obejmującego:
- informacje poufne (tj. Podręcznik Operacyjny, tajemnice handlowe, informacje, metody, formularze, pomysły, koncepcje, cenniki, sposoby, techniki, szkice oraz szczególne instrukcje i dokumentacje),
- system informatyczny (tj. powiązany z systemem informatycznym
- system zarządzania sklepem pozwanego wraz z programami księgowymi i wymiany informacji) oraz
- własność intelektualną (tj. wszelkie zarejestrowane oraz niezarejestrowane znaki towarowe, wzory użytkowe, wzory zdobnicze, patenty, projekty, nazwy firmowe, oprogramowanie komputerowe, w tym logo, schematy kolorystyczne, nazwy handlowe oraz nazwy firmowe, a także wartość wszelkich nazw firmowych i informacji poufnych).
Umowa została zawarta na okres pięciu lat od dnia jej wejścia w życie i miała ulec rozwiązaniu po upływie tego terminu.
Czytaj w LEX: Właściwość miejscowa sądu dla roszczeń "z umów" >
Zakaz działalności konkurencyjnej
W myśl umowy, pozwany zobowiązał się, że przez okres roku od dnia rozwiązania umowy, nie będzie prowadził na terenie miasta G., podobnej lub konkurencyjnej działalności, a w szczególności - pozwany zobowiązał się również do nieuczestniczenia, w jakimkolwiek charakterze, w podobnym przedsięwzięciu. W przypadku naruszenia tych ograniczeń pozwany zobowiązał się do zapłaty kary umownej w wysokości 25.000 euro według średniego kursu z dnia wystąpienia z żądaniem zapłaty kary umownej. A „rozwiązania umowy” strony rozumiały jako „wygaśnięcie umowy” i zakończenie współpracy.
Czytaj w LEX: W sprawie potrzeby uregulowania umowy franczyzy w Polsce >
Cesja praw i obowiązków
Dwa lata od momentu podpisania głównej umowy przez strony, 4 maja 2016 r. powód zawarł ze spółką umowę cesji wszelkich praw i obowiązków wynikających z umowy z pozwanym. Pismem 4 maja 2016 r. powód zawiadomił pozwanego o dokonanym przelewie wierzytelności.
Zgodnie z treścią umowy franczyzowej, przeniesienie przez franczyzodawcę praw i obowiązków wynikających z umowy na osobę trzecią nie wymagały zgody franczyzbiorcy (pozwanego). Ale pozwany do wniesienia powództwa w tej sprawie nie kwestionował umowy cesji.
Pod koniec piątego roku trwającej między stronami współpracy pozwany z działalności prowadzonej uzyskał ok. miliona złotych obrotu.
Zakończenie obowiązywania umowy nastąpiło z dniem 4 marca 2019 r. Strony prowadziły negocjacje odnośnie dalszej współpracy. Po zakończeniu umowy franczyzowej pozwany w marcu 2019 r. nadal prowadził sprzedaż sprzętu rolniczego i ogrodniczego. Na dzień 12 stycznia 2022 r. pozwanemu zostało ok. 10 proc. asortymentu powoda.
Pozwany podjął próby zasłonięcia napisu sieci umieszczonego nad wejściem do sklepu oraz w oknach sklepowych pozostawiając pozostałe elementy wyklejenia witryn sklepowych oraz inne elementy umieszczone na zewnętrz sklepu. Na dzień 13 marca 2019 r. pozwany nadal używał w prowadzonej przez siebie działalności nazwy sieci umieszczonej na paragonie fiskalnym.
Wobec tego 15 marca 2019r. powód wezwał pozwanego do niezwłocznego zaprzestania prowadzenia działalności konkurencyjnej. A następnie miesiąc później powód złożył pozwanemu oświadczenie o naliczeniu kary umownej w wysokości 107 397,50 zł, wzywając jednocześnie pozwanego do jej zapłaty do dnia 15 maja 2019 r.
Apelację od wyroku I instancji wniósł pozwany. Przede wszystkim zarzucił wyrokowi naruszenie art. 65 kc poprzez jego niewłaściwe zastosowanie skutkujące przyjęciem, iż zawarte w umowie franczyzy określenie „rozwiązania umowy”, strony rozumiały tożsamo z pojęciem „wygaśnięcia umowy”, jako zakończenie współpracy.
A także poprzez wykładnię skutkującą przyjęciem, iż w ramach swobody zawierania umów i kształtowania ich treści strony mogły wprowadzić nieodpłatny zakaz działalności konkurencyjnej zarówno w trakcie trwania umowy, jak i po jej ustaniu oraz obwarować naruszenie tego postanowienia karą umowną. Dlatego zakaz konkurencji jest nieważny na podstawie art. 58 § 3 kc i sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.
Nie było modyfikacji zakazu konkurencji
Apelacja pozwanego okazała się w części uzasadniona - orzekł sąd II instancji. Sąd Apelacyjny podzielił w całości ustalenie, iż zawarte w zapisie umowy franczyzowej określenie „rozwiązania umowy” strony rozumiały tak samo. Wszystkie postanowienia świadczą o tym, iż strony przez rozwiązanie umowy rozumiały ustanie jej obowiązywania niezależnie od tego, czy będzie ono skutkiem upływu określonego terminu czy też zajścia innego wskazanego w umowie zdarzenia, czy też złożenia oświadczenia woli przez którąkolwiek ze stron.
Sąd podzielił również stanowisko sądu I instancji co do niezasadności zarzutu pozwanego w zakresie braku zaktualizowania się zakazu konkurencji.
Czytaj też: SN: Wystawienie faktury to nie działalność zarobkowa, nie można żądać zwrotu zasiłku>>
Z zeznań powoda oraz świadka wynika, że strony nie dokonały w umowie rozróżnienia sposobu zakończenia umowy poprzez uwzględnienie jej rozwiązania bądź wygaśnięcia, przewidując tym samym wprowadzenie zakazu w następstwie jakiegokolwiek zakończenia współpracy, niezależnie od formy jej ustania. W tym kontekście sąd II instancji przyjął, że zakaz konkurencji miał obowiązywać w następstwie zakończenia współpracy stron. Pozwany miał odpowiedni czas by zapoznać się z treścią umowy i przed jej podpisaniem zgłosić drugiej stronie wątpliwości związane z interpretacją jej treści. Pozwany zaś nie zgłaszał w tym kontekście żadnych uwag.
Czytaj w LEX: Umowy franszyzy w praktyce notarialnej >
Dowolność umowy
Umowa franczyzy jest umową tzw. nienazwaną, to znaczy w kodeksie cywilnym nie ma przepisów, które w sposób ogólny regulowałyby instytucję franszyzy, a także zakazu konkurencji. Jego wprowadzenie w umowie franchisingu umożliwia art. 353(1) k.c., który określa granice swobody zawierania umów. Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
Czytaj więcej w LEX: Umowa franchisingu >
Sama wykładnia i zastosowanie tego przepisu oczywiście nie wyłącza zakazu konkurencji pomiędzy przedsiębiorcami, co powoduje, że ograniczenia wynikające z tego typu klauzul umownych co do zasady są możliwe i skuteczne.
- Należy wskazać, że w pełni uzasadnione jest zastrzeżenie zakazu prowadzenia działalności konkurencyjnej w trakcie realizacji umowy franczyzy – podkreślił sąd odwoławczy. I dodał, że przedsiębiorca ściśle współpracujący z innym przedsiębiorcą na podstawie umowy franchisingu musi mieć możliwość ochrony swoich interesów. Tym bardziej, że współpraca taka zawsze wiąże się z przekazaniem informacji o majątkowym i strategicznym znaczeniu dla franchisingodawcy.
WZÓR DOKUMENTU: Umowa franchisingu zawarta na czas określony - usługi gastronomiczne, prawo do używania firmy, znaków towarowych, zapis na sąd polubowny >
Sąd w Poznaniu wskazał też, że przedsiębiorca nie może dowolnie ograniczyć innego przedsiębiorcy, w ramach umowy franchisingu, jak również po jej ustaniu, bowiem czynność ta dodatkowo jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, które nakazuje uwzględniać z art. 58 k.c.
W tej umowie pozwany zobowiązał się, że przez okres roku od dnia rozwiązania umowy nie będzie prowadził działalności na terenie miasta G. Poza tym wprowadzenie w umowie o świadczenie usług (art. 750 k.c.) klauzuli konkurencyjnej bez ekwiwalentu, z zastrzeżeniem kary umownej za jej naruszenie, mimo braku symetrii, mieści się w granicach swobody kontraktowej i nie narusza właściwości tego stosunku prawnego.
Sprawdź w LEX: Czy usługi franchisingu mogą być opodatkowanie ryczałtem? >
W ocenie Sądu Apelacyjnego tak sformułowany zakaz konkurencji zakreślający obszar objęty zakazem do miasta G. oraz określający czas trwania zakazu na 1 rok nie może być uznany za sprzeczny z zasadami współżycia społecznego i tym samym nieważny.
Zobacz linię orzeczniczą: Nieodpłatny zakaz konkurencji po ustaniu umowy cywilnoprawnej >
Kara umowna zbyt wysoka
Natomiast w ocenie sądu II instancji zasadny okazał się zarzut zbyt wysokiej kary umownej. Jako kryterium oceny, czy kara umowna jest rażąco wygórowana, wskazuje się przede wszystkim na porównanie jej wysokości z wysokością odszkodowania, które należałoby się wierzycielowi na zasadach ogólnych (art. 471 kc).
Ponadto przypadkach dużej dysproporcji między wysokością zastrzeżonej kary umownej a interesem wierzyciela chronionym za pomocą kary umownej dopuszczalne jest - na podstawie art. 484 § 2 k.c. - zmniejszenie kary umownej przez sąd, na żądanie dłużnika. Takie żądanie pozwany zgłosił w toku postępowania sądowego. Wysokość naliczanie kar umownych należy ustalać w oparciu o kryterium czystego dochodu i nie powinna za podstawę brać naliczanie przychodu – chodzi tu o pozbawienie naruszającego zakaz jego zysku z naruszenia i odszkodowanie (lucrum ces san, damnum emergens).
W tej sprawie po pierwsze nie wynikało jakoby wskutek naruszenia zakazu konkurencji przez pozwanego spółka powodowa poniosła szkodę, a tym bardziej jakoby szkoda ta była większa niż znikoma.
Ponadto bezspornym było, że po zakończeniu współpracy stron powódka nawiązała współpracę z innym franczyzobiorcą, który prowadził sklep konkurencyjny w stosunku do sklepu pozwanego, na terenie miasta, co powodowało, iż po zakończeniu współpracy z pozwanym nie poniosła ona żadnej szkody.
Te okoliczności oraz wysokość czystego dochodu jaki osiągał pozwany uzasadniają w ocenie Sądu Apelacyjnego częściowe uwzględnienie zarzutu naruszenia i obniżenie wysokości kary umownej o połowę - z 107 379 zł do 53 689 zł.
Sygnatura akt I AGa 306/22 - wyrok z Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 28 lutego 2023 r.
Czytaj też w LEX: Stosowanie przepisów dotyczących konsumenta do osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą >
