Pytanie:
Czy ten zapis jest zgodny z prawem? Czy emerytowi - byłemu pracownikowi ubiegającemu się świadczenie z tytułu "wczasów pod gruszą" w myśl takiego zapisu w regulaminie należy się takie świadczenie?

Odpowiedź:
Regulacje dotyczące zakładowego funduszu świadczeń socjalnych zawarte zostały w ustawie z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz.U. z 2019 r. poz. 1352 z późn. zm.) – dalej u.z.f.ś.s. W odniesieniu do funduszu socjalnego tworzonego w szkole regulacje zawarte zostały ponadto w art. 53 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2019 r. poz. 2215) – dalej KN.

 

Na podstawie przepisu art. 53 ust. 1a KN nauczyciel otrzymuje corocznie świadczenie urlopowe, wypłacane ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Jest to świadczenie przysługujące obligatoryjnie każdemu nauczycielowi zatrudnionemu w danym roku szkolnym, a zasady ustalania wysokości świadczenia urlopowego dla nauczycieli określa przywołany powyżej przepis KN. Prawo do świadczenia urlopowego jest ustawowym prawem nauczyciela.
Natomiast jeśli chodzi o możliwość wypłacania świadczenia urlopowego dla tych pracowników szkoły, którzy nie są nauczycielami, to trzeba zauważyć, iż:
Przepis art. 3 ust. 2 u.z.f.ś.s. przewiduje możliwość wypłacania świadczenia urlopowego, jednakże wskazany przepis odnosi się do pracodawców nie należących do jednostek sektora finansów publicznych. Trzeba też podkreślić, że obowiązek wypłacania świadczenia urlopowego jest alternatywny do obowiązku tworzenia zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Szkoły publiczne, jako jednostki sektora finansów publicznych, obowiązane są do tworzenia zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Zatem wypłacanie świadczenia urlopowego dla pracowników szkoły niebędących nauczycielami – z punktu widzenia przepisów u.z.f.ś.s. – nie jest możliwe.
"Wczasy pod gruszą" to zwyczajowa nazwa świadczenia stanowiącego dopłatę do wypoczynku organizowanego przez pracownika we własnym zakresie. Świadczenie to – podobnie jak świadczenie urlopowe dla nauczycieli – również jest świadczeniem wypłacanym ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Jest to jednak świadczenie wypłacane na zasadach ogólnych wynikających z przepisów u.z.f.ś.s., które podlegają uszczegółowieniu w obowiązującym u danego pracodawcy regulaminie korzystania ze środków zfśs.
Wskazać należy, iż świadczenie urlopowe oraz dopłata (finansowanie) wypoczynku organizowanego przez pracownika we własnym zakresie to dwa odmienne świadczenia.
Uwzględniając przywołaną treść zapisu regulaminu zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, zasadnym wydaje się przyjęcie, iż zapis ten ustala prawo do ubiegania się o dofinansowanie (sfinansowanie) ze środków funduszu socjalnego wypoczynku organizowanego przez pracownika we własnym zakresie (a nie świadczenia urlopowego).
Krąg osób uprawnionych do korzystania z tworzonego w szkole zakładowego funduszu świadczeń socjalnych wyznaczają przepisy art. 2 pkt 5 u.z.f.ś.s. oraz art. 53 ust. 1-3 KN. Z przepisów tych wynika, że świadczenia ze środków zakładowego funduszu socjalnego przysługują wszystkim pracownikom zatrudnionym u danego pracodawcy (nauczycielom, pracownikom administracyjnym szkoły, jak też byłym pracownikom szkoły – emerytom i rencistom oraz nauczycielom pobierającym nauczycielskie świadczenie kompensacyjne). Pracodawca nie może ograniczyć kręgu osób ustawowo uprawnionych do korzystania ze świadczeń funduszu. Może natomiast krąg osób uprawnionych rozszerzyć na mocy postanowień regulaminu zakładowego funduszu świadczeń socjalnych.
Ustawową zasadą przeznaczania środków z zfśs jest, by przyznawanie ulgowych usług i świadczeń oraz wysokość dopłat z funduszu uzależnia się od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z zfśs (art. 8 ust. 1 u.z.f.ś.s.). Wskazana zasada powinna zostać uwzględniona przy ustalaniu regulaminu korzystania ze środków zfśs.
Natomiast z asady i warunki korzystania z usług i świadczeń finansowanych z funduszu oraz zasady przeznaczania środków funduszu na poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej określa pracodawca w regulaminie ustalanym z zakładową organizacja związkową.
Ustalane w regulaminie zasady i warunki przyznawania poszczególnych świadczeń powinny uwzględniać sytuację materialną, rodzinną i życiową osoby uprawnionej.
Szczegółowe warunki przyznawania świadczeń z funduszu socjalnego (w tym dopłat do wypoczynku) mogą być w regulaminach kształtowane właściwie dowolnie – z zachowaniem jednak zasady odnoszącej się do kryterium socjalnego. Odnośnie dopuszczalności przyznawania dopłaty do wypoczynku ("wczasy pod gruszą") od wykorzystania urlopu wypoczynkowego prezentowane są różne stanowiska. Obecnie przeważa pogląd, zgodnie z którym dopuszczalne jest uzależnienie wypłaty "gruszy" od wykorzystania urlopu wypoczynkowego. Podkreśla się, że ze względu na szczególny charakter odbiorców, dopuszczalne jest adresowanie niektórych świadczeń tylko do określonych grup osób uprawnionych. W kontekście prawa do wypoczynku oraz celu świadczeń związanych z dofinansowaniem "wczasów pod gruszą" sytuacja emerytów (rencistów) różni się bowiem od sytuacji pracowników. Możliwości uzależnienia dofinansowania do "wczasów pod gruszą" od wykorzystania urlopu wypoczynkowego nie wyklucza Główny Inspektorat Pracy (por. stanowisko Głównego Inspektoratu Pracy z 23 maja 2019 w sprawie gospodarowania środkami zfśs, znak UNP:GIP-19-30615, GIP-GBI.0701.72.2019.3 (cytuję za www. rp.pl).
Należy jednak odnotować, iż przedstawiane są także poglądy, w myśl których regulacja uzależniająca dopłatę do wypoczynku od wykorzystania urlopu wypoczynkowego budzi wątpliwości co do zgodności z przepisami u.z.f.ś.s., z tego względu, iż zawęża regulację ustawową odnoszącą się do ustawowo określonego kręgu odbiorców świadczeń.
Przy zapisie cytowanym w treści pytania – z możliwości ubiegania się o dopłatę do wypoczynku wykluczeni zostali emeryci, gdyż tej grupie osób nie przysługuje urlop wypoczynkowy. Zatem na podstawie przywołanego zapisu regulaminu byłym pracownikom-emerytom nie przysługuje świadczenie zwane "wczasy pod gruszą".