Od dawna bez kolejki ze świadczeń opieki zdrowotnej oraz w aptekach mogą korzystać Zasłużeni Honorowi Dawcy Krwi i Zasłużeni Dawcy Przeszczepu. To uprawnienie stosunkowo od niedawna (od 26.01.2021) dotyczy także dawców krwi, którzy oddali co najmniej 3 donacje krwi lub jej składników, w tym osocza, po chorobie Covid-19 w czasie stanu zagrożenia epidemiologicznego lub stanu epidemii, czyli od 14 marca 2020 r. Uprawnienie wciąż jest aktualne, gdyż stan zagrożenia epidemiologicznego ogłoszony w Polsce 16 maja 2022 r. nie został odwołany. 

Uprawnienie to jednak często sprowadza się tylko do zapisu w ustawie o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (art. 47c).

Z praktyką bywa znacznie gorzej. Z ankiety przeprowadzonej wśród społeczności krwiodawcy.org wynika, że zdecydowana większość respondentów odpowiedziała, że prawo do świadczeń bez kolejki nie jest wobec nich przestrzegane. – Chciałem przyśpieszyć laryngologa, później zabieg, ale w szpitalu mnie wyśmiali – mówi jeden z honorowych dawców krwi. Wielu z nich potwierdza, że problem zaczyna się już na etapie rejestrowania się w przychodni. Najczęściej pracownicy rejestracji nie znają przepisów i proponują, by dawca krwi sam porozumiał się z lekarzem lub – jeszcze gorzej – z pacjentami czekającymi w kolejce.

Sprawdź w LEX: Czy uprawnienie do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej poza kolejnością obejmuje także pierwszeństwo w rejestrowaniu się? >

Czytaj także na Prawo.pl: Mimo szerokich przywilejów, pospolitego ruszenia dawców krwi nie ma>>

Świadczenie w dniu zgłoszenia, w innym terminie poza kolejką lub w ciągu 7 dni w AOS

Skorzystanie z porady lekarskiej lub usługi farmaceutycznej w aptece poza kolejnością oznacza, że:

  • świadczenia ambulatoryjnej opieki specjalistycznej (AOS, wizyty u lekarzy specjalistów) - i świadczenia szpitalne powinny być zrealizowane w dniu zgłoszenia,
  • jeśli to nie jest możliwe, powinny one zostać udzielone w innym terminie, poza kolejnością wynikającą z listy oczekujących,
  • świadczenie z zakresu ambulatoryjnej opieki specjalistycznej nie może być udzielone w terminie późniejszym niż w ciągu 7 dni roboczych od dnia zgłoszenia.

Czytaj także na Prawo.pl: 
Niepełnosprawni mają przywileje, ale wciąż muszą o nie walczyć>>
Program „Za życiem" - kto i jak może skorzystać>>

Lek. Joanna Zabielska-Cieciuch, lekarz rodzinny i kierownik przychodni w Białymstoku, a także ekspert Porozumienia Zielonogórskiego mówi o tym, jak wygląda w tym obszarze praktyka w przychodni POZ.

– Dla lekarza rodzinnego zawsze priorytetowa będzie waga sprawy, z którą pacjent przychodzi. Bo bywa tak, że przychodzi np. honorowy dawca krwi, który chce wypisania recepty albo kombatant, który potrzebuje skierowania do sanatorium. To nie są sprawy natychmiastowe, w tym drugim przypadku lekarz potrzebuje ok. 20 min. Codziennie w swoim grafiku mam kilka miejsc na pacjentów nie zapisanych, przychodzących w stanach nagłych. I ich odsyłać nie możemy – mówi lekarka. Dodaje, że zna intencję ustawodawcy, który zapisał uprawnienia grup pacjentów do świadczeń bez kolejek, ale podkreśla też, że pacjenci nie zawsze właściwie rozumieją swoje uprawnienia. – Bez kolejki nie zawsze znaczy natychmiast. W naszej poradni rehabilitacyjnej skierowanie na cito, oznacza za dwa tygodnie – podaje przykład. – Bardzo ważne jest odpowiednie informowanie pacjentów o ich uprawnieniach przez NFZ i MZ – dodaje.

Sprawdź w LEX: Czy korzystanie ze świadczeń poza kolejnością dotyczy świadczeń AOS, czy świadczeń specjalistycznych z zakresu ambulatoryjnej opieki zdrowotnej? >

Skierowanie "pilne" tylko w teorii - pacjent i tak musi odczekać swoje>>

Kto skorzysta u lekarza i w aptece bez kolejki?

Grupy pacjentów uprawnionych do świadczeń medycznych i do obsługi w aptece bez kolejki:

  • kobiety w ciąży (od 01.01.2017)
  • osoby do 18 r.ż., u których stwierdzono ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu (od 01.01.2017)
  • osoby posiadające orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności lub orzeczenie o niepełnosprawności ze wskazaniem konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby (od 01.07.2018)
  • inwalidzi wojenni i wojskowi (nazewnictwo poszczególnych grup pacjentów podajemy zgodnie z językiem przepisów, które regulują te uprawnienia)
  • żołnierze zastępczej służby wojskowej
  • cywilne niewidome ofiary działań wojennych
  • kombatanci
  • działacze opozycji antykomunistycznej i osoby represjonowane z powodów politycznych (od 31.08.2017)
  • osoby deportowane do pracy przymusowej oraz osadzone w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (od 30.10.2018)
  • uprawnieni żołnierze lub pracownicy, których ustalony procentowy uszczerbek na zdrowiu wynosi co najmniej 30% (od 11.10.2019)
  • weterani poszkodowani, których ustalony procentowy uszczerbek na zdrowiu wynosi co najmniej 30% (od 11.10.2019)
  • żołnierze zawodowi w przypadku korzystania ze świadczeń w podmiotach leczniczych, dla których podmiotem tworzącym jest Minister Obrony Narodowej, oraz przez niego nadzorowanych (od 23.04.2022)
  • żołnierze pełniący terytorialną służbę wojskową w przypadku korzystania ze świadczeń w podmiotach leczniczych, dla których podmiotem tworzącym jest Minister Obrony Narodowej, oraz przez niego nadzorowanych (od 23.04.2022)
  • zasłużeni Honorowi Dawcy Krwi i Zasłużeni Dawcy Przeszczepu
  • dawcy krwi, którzy oddali co najmniej 3 donacje krwi lub jej składników, w tym osocza po chorobie COVID-19 w czasie stanu zagrożenia epidemiologicznego lub stanu epidemii, czyli od 14 marca 2020 r. (od 26.01.2021)

Czytaj w LEX: Jakie uprawnienia ma małoletni pacjent ze skierowaniem na zabieg otolaryngologiczny i zaświadczeniem wydanym na podstawie tzw. ustawy "Za życiem"? >

Osoby wpisane na krajowe listy osób oczekujących na przeszczepienie komórek, tkanek i narządów, zgodnie z przepisami o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (art. 24) korzystają poza kolejnością ze świadczeń opieki zdrowotnej w zakresie przeszczepów.

Dawcy przeszczepu mają prawo do korzystania poza kolejnością z ambulatoryjnej opieki zdrowotnej. Wszyscy uprawnieni do świadczeń bez kolejki muszą pamiętać, że konieczne będzie potwierdzenia tego prawa odpowiednim dokumentem.

Sprawdź w LEX: Czy pierwszeństwo w korzystaniu z ambulatoryjnych świadczeń specjalistycznych ogranicza się do tzw. pierwszych wizyt? >