Świadczenia zdrowotne

W dniu 15 kwietnia 2011 r. uchwalona została ustawa o działalności leczniczej (Dz. U. Nr 112, poz. 654) – dalej u.dz.l. Jest ona odpowiedzią na oczekiwania dotyczące zmian w polskim systemie opieki zdrowotnej i stanowi systemową regulację dotyczącą funkcjonowania i organizacji służby zdrowia w Polsce. Ustawa o działalności leczniczej wprowadza nowe pojęcia i zasady dotyczące wykonywania świadczeń zdrowotnych, zmieniając częściowo istniejący stan prawny. Definiuje pojęcie działalności leczniczej i wprowadza jej podział na kategorie, które do tej pory nie były wyraźnie rozróżniane. W ustawie dokonano normatywnego rozdzielenia świadczeń zdrowotnych ambulatoryjnych od świadczeń stacjonarnych i całodobowych, a w ramach tych ostatnich wyodrębniono świadczenia szpitalne oraz inne niż szpitalne.

Świadczenia zdrowotne w świetle poprzednio obowiązujących przepisów prawnych

Dotychczas obowiązująca ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 z późn. zm.) w art. 3 definiowała świadczenia zdrowotne jako działania służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu i poprawie zdrowia oraz inne działania medyczne wynikające z procesu leczenia lub przepisów odrębnych regulujących zasady ich wykonywania, w szczególności związane z:

  1. badaniem i poradą lekarską,
  2. leczeniem,
  3. badaniem i terapią psychologiczną,
  4. rehabilitacją leczniczą,
  5. opieką nad kobietą ciężarną i jej płodem, porodem, połogiem oraz nad noworodkiem,
  6. opieką nad zdrowym dzieckiem,
  7. badaniem diagnostycznym, w tym z analityką medyczną,
  8. pielęgnacją chorych,
  9. pielęgnacją niepełnosprawnych i opieką nad nimi,
  10. opieką paliatywno-hospicyjną,
  11. orzekaniem i opiniowaniem o stanie zdrowia,
  12. zapobieganiem powstawaniu urazów i chorób poprzez działania profilaktyczne oraz szczepienia ochronne,
  13. czynnościami technicznymi z zakresu protetyki i ortodoncji,
  14. czynnościami z zakresu zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze.


Tak rozumiane świadczenia zdrowotne mogły być udzielane przez zakłady opieki zdrowotnej oraz przez osoby fizyczne wykonujące zawód medyczny lub przez grupową praktykę lekarską, grupową praktykę pielęgniarek i położnych na zasadach określonych w odrębnych przepisach. W zakresie pojęcia zakładu opieki zdrowotnej mieściły się takie podmioty jak szpitale, zakłady opiekuńczo-lecznicze, zakłady pielęgnacyjno-opiekuńcze, sanatoria, prewentoria, hospicja stacjonarne, a także przychodnie, ośrodki zdrowia, poradnie, ambulatoria, pogotowia ratunkowe, medyczne laboratoria diagnostyczne czy zakłady rehabilitacji leczniczej.
W ustawie oddzielono szpitale od innych zakładów opieki zdrowotnej oraz określono, jakie czynności wchodzące w zakres świadczeń opieki zdrowotnej mogą wykonywać poszczególne podmioty. Wskazano zakres działania szpitali oraz takich podmiotów jak przychodnia, ośrodek zdrowia, ambulatorium, zakład rehabilitacji leczniczej, zakład opiekuńczo-leczniczy oraz pielęgnacyjno-opiekuńczy. W ustawie o zakładach opieki zdrowotnej nie dokonano formalnego podziału na świadczenia zdrowotne szpitalne i inne niż szpitalne, wskazano jednak zakres kompetencji poszczególnych zakładów.


Świadczenia zdrowotne w świetle obecnie obowiązujących przepisów prawnych

Ustawa o działalności leczniczej wprowadza pojęcie działalności leczniczej, które nie było dotychczas zdefiniowane w ustawie o zakładach opieki zdrowotnej. Zgodnie z art. 3 u.dz.l. działalność lecznicza polega na udzielaniu świadczeń zdrowotnych. Może ona obejmować również swym zakresem promocję zdrowia oraz realizację zadań dydaktycznych i badawczych w powiązaniu z udzielaniem świadczeń zdrowotnych i promocją zdrowia, w tym wdrażaniem nowych technologii medycznych oraz metod leczenia. Zgodnie z art. 8 u.dz.l. rodzajami działalności leczniczej są:

  • 1) stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne:
    • a) szpitalne,
    • b) inne niż szpitalne;
  • 2) ambulatoryjne świadczenia zdrowotne.

Sama definicja świadczeń zdrowotnych jest w zasadzie analogiczna do istniejącej na tle ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, aczkolwiek obowiązuje w wersji nieco skróconej. Zgodnie z ustawą o działalności leczniczej świadczenia zdrowotne to działania służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia oraz inne działania medyczne wynikające z procesu leczenia lub przepisów odrębnych regulujących zasady ich wykonywania. Ustawa o działalności leczniczej wyraźnie odróżnia stacjonarne świadczenia zdrowotne szpitalne oraz inne niż szpitalne. Świadczenia szpitalne to wykonywane całą dobę kompleksowe świadczenia zdrowotne polegające na diagnozowaniu, leczeniu, pielęgnacji i rehabilitacji, które nie mogą być realizowane w ramach innych stacjonarnych i całodobowych świadczeń zdrowotnych lub ambulatoryjnych świadczeń zdrowotnych. Świadczeniami szpitalnymi są także świadczenia udzielane z zamiarem zakończenia ich udzielania w okresie nieprzekraczającym 24 godzin. Natomiast stacjonarne i całodobowe świadczenia inne niż szpitalne to świadczenia opiekuńcze, pielęgnacyjne, paliatywne, hospicyjne oraz świadczenia z zakresu opieki długoterminowej, rehabilitacji leczniczej, leczenia uzależnień, psychiatrycznej opieki zdrowotnej i lecznictwa uzdrowiskowego udzielane pacjentom, których stan zdrowia wymaga udzielania całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych w odpowiednio urządzonych, stałych pomieszczeniach.

Zgodnie z art. 9 u.dz.l. mogą one polegać na:

  1. udzielaniu całodobowych świadczeń zdrowotnych, które obejmują swoim zakresem pielęgnację i rehabilitację pacjentów niewymagających hospitalizacji, oraz zapewnianiu im produktów leczniczych i wyrobów medycznych, pomieszczeń i wyżywienia odpowiednich do stanu zdrowia, a także prowadzeniu edukacji zdrowotnej dla pacjentów i członków ich rodzin oraz przygotowaniu tych osób do samoopieki i samopielęgnacji w warunkach domowych;
  2. udzielaniu całodobowych świadczeń zdrowotnych, które obejmują swoim zakresem pielęgnację, opiekę i rehabilitację pacjentów niewymagających hospitalizacji, oraz zapewnianiu im produktów leczniczych potrzebnych do kontynuacji leczenia, pomieszczeń i wyżywienia odpowiednich do stanu zdrowia, a także prowadzeniu edukacji zdrowotnej dla pacjentów i członków ich rodzin oraz przygotowaniu tych osób do samoopieki i samopielęgnacji w warunkach domowych;
  3. udzielaniu świadczeń zdrowotnych polegających na działaniach usprawniających, które służą zachowaniu, przywracaniu i poprawie zdrowia;
  4. sprawowaniu wszechstronnej opieki zdrowotnej, psychologicznej i społecznej nad pacjentami znajdującymi się w stanie terminalnym oraz opieki nad rodzinami tych pacjentów.

Istotną nowością w stosunku do poprzednio obowiązującego stanu prawnego jest wprowadzenie możliwości sprawowania wszechstronnej opieki zdrowotnej, psychologicznej i społecznej nad pacjentami znajdującymi się w stanie terminalnym również wyłącznie w warunkach domowych. To samo dotyczy świadczeń pielęgnacyjnych i opiekuńczych w ramach opieki długoterminowej. W odniesieniu do wymienionych świadczeń nie ma więc konieczności posiadania specjalistycznych pomieszczeń, co może stanowić duże ułatwienie zarówno dla świadczeniodawców, jak i dla osób wymagających stałej, kompleksowej opieki.
Zgodnie z art. 2 u.dz.l. stacjonarnych i całodobowych świadczeń zdrowotnych innych niż szpitalne udziela się w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym, zakładzie rehabilitacji leczniczej oraz w hospicjum. Zgodnie z wcześniejszymi wskazaniami należy równocześnie pamiętać, że opieki zdrowotnej, psychologicznej i społecznej nad pacjentami znajdującymi się w stanie terminalnym oraz świadczeń pielęgnacyjnych i opiekuńczych w ramach opieki długoterminowej można udzielać również w warunkach domowych.

Zakład opiekuńczo-leczniczy udziela całodobowych świadczeń zdrowotnych, które obejmują swoim zakresem pielęgnację i rehabilitację pacjentów niewymagających hospitalizacji, oraz zapewnia im produkty lecznicze i wyroby medyczne, pomieszczenia i wyżywienie odpowiednie do stanu zdrowia, a także prowadzi edukację zdrowotną dla pacjentów i członków ich rodzin oraz przygotowuje te osoby do samoopieki i samopielęgnacji w warunkach domowych.
Zakres działania zakładu pielęgnacyjno-opiekuńczego jest uregulowany w podobny sposób i obejmuje swym zakresem udzielanie całodobowych świadczeń zdrowotnych polegających na pielęgnacji, opiece i rehabilitacji pacjentów niewymagających hospitalizacji oraz zapewnianie im produktów leczniczych potrzebnych do kontynuacji leczenia, pomieszczeń i wyżywienia odpowiednich do stanu zdrowia, a także prowadzenie edukacji zdrowotnej dla pacjentów i członków ich rodzin oraz przygotowanie tych osób do samoopieki i samopielęgnacji w warunkach domowych. Pacjentami tego typu placówki (podobnie jak zakładu opiekuńczo-leczniczego) są więc osoby wymagające całodobowych świadczeń zdrowotnych, jednak bez konieczności przebywania w szpitalu.
Zakład rehabilitacji leczniczej udziela świadczeń zdrowotnych polegających na działaniach usprawniających, które służą zachowaniu, przywracaniu i poprawie zdrowia.
Głównym zadaniem hospicjum jest natomiast wszechstronna opieka zdrowotna, psychologiczna i społeczna nad pacjentami znajdującymi się w stanie terminalnym oraz opieka nad rodzinami tych pacjentów.

4. Warunki udzielania stacjonarnych i całodobowych świadczeń zdrowotnych przez podmioty inne niż szpitale

Podmioty udzielające świadczeń zdrowotnych innych niż szpitalne muszą spełniać podobnie jak szpitale szereg wymogów wynikających z charakteru wykonywanej działalności. Przede wszystkim muszą:

  1. posiadać pomieszczenia lub urządzenia odpowiadające określonym wymaganiom odpowiednim do rodzaju wykonywanej działalności leczniczej oraz zakresu udzielanych świadczeń zdrowotnych, dotyczącym w szczególności warunków ogólnoprzestrzennych, sanitarnych, instalacyjnych. Jest to spowodowane koniecznością zagwarantowania odpowiedniego poziomu technicznego użytkowanych pomieszczeń, a także spełniania przez nie odpowiednich standardów sanitarnych i instalacyjnych. Określenie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą, zostało przekazane do dyspozycji ministra właściwego do spraw zdrowia, który powinien je określić po uzyskaniu opinii Naczelnej Rady Lekarskiej, Naczelnej Rady Pielęgniarek i Położnych oraz Krajowej Rady Diagnostów Laboratoryjnych, jednocześnie kierując się potrzebą zapewnienia bezpieczeństwa zdrowotnego pacjentów, a także rodzajem wykonywanej działalności i zakresem udzielanych świadczeń zdrowotnych;
  2. stosować wyroby odpowiadające wymaganiom ustawy z dnia 20 maja 2010 r. o wyrobach medycznych (Dz. U. Nr 107, poz. 679 z późn. zm.);
  3. zapewniać udzielanie świadczeń zdrowotnych wyłącznie przez osoby wykonujące zawód medyczny oraz spełniające wymagania zdrowotne określone w odrębnych przepisach – chodzi tutaj o przepisy dotyczące funkcjonowania poszczególnych zawodów medycznych, tj. m.in. ustawę z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 136, poz. 857 z późn. zm.), a w odniesieniu do wymagań zdrowotnych przede wszystkim ustawę z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (Dz. U. z 2004 r. Nr 125, poz. 1317 z późn. zm.);

(...)

Katarzyna Kazanecka