Szacuje się, że w Polsce ponad 600 tysięcy osób poniżej 18 roku życia wymaga zapewnienia opieki psychologiczno-psychiatrycznej. Coraz więcej rodzin, dzieci i młodzieży nie radzi sobie emocjonalnie z problemami, których doświadczają w codziennym funkcjonowaniu.
Konflikty z rodzicami i z rówieśnikami, choć wpisane w wiek młodzieńczy, mają coraz bardziej ostry charakter, a ich przebieg charakteryzuje eskalacja problemów w relacjach. Do tego dochodzą problemy w szkole, agresja, przemoc, autoagresja, okaleczenia, stany depresyjne, myśli i próby samobójcze, ucieczki z domu czy nieakceptowalne zachowania w internecie.
Wiele problemów można rozwiązać na wczesnym etapie, pod warunkiem dostępności fachowej pomocy oraz szybkiej reakcji na pojawiające się sygnały. Niestety taką oferują tylko nieliczne poradnie czy ośrodki zdrowia psychicznego dla dzieci i młodzieży, które są przepełnione i niewydolne.
Praca środowiskowa wciąż pozostaje w ramach myślenia życzeniowego. Nie da się jej rozwijać przy obecnym systemie organizacji i finansowania w psychiatrii dzieci i młodzieży.
Zapaść w psychiatrii dla dzieci i młodzieży czytaj tutaj>>
Dużo dzieci, mało ośrodków
Mimo, że liczba dzieci i młodzieży z trudnościami psychicznymi wzrasta, nie przybywa ośrodków oferujących kompetentną pomoc terapeutyczną, psychologiczną i psychiatryczną.
Oprócz kluczowego, chronicznego niedofinansowania usług psychiatrycznych dla dzieci i młodzieży, koszt szkolenia specjalistów jest zbyt wysoki dla wielu osób, szczególnie tych spoza wielkomiejskich ośrodków. Jedynym wyjątkiem jest jak dotąd specjalizacja lekarzy psychiatry dla dzieci i młodzieży.
Pilotaż w psychiatrii, by pacjent z myślami samobójczymi nie stał w kolejce czytaj tutaj>>
Brak systemowych rozwiązań oraz odpowiedzialności państwa za kreowanie kadr skutkuje ogromnym niedoborem specjalistów: psychoterapeutów, psychologów klinicznych dzieci i młodzieży.
Ponadto, brakuje koordynacji i wsparcia rodziny oraz niepełnoletnich pomiędzy różnymi sektorami, np. oświaty, zdrowia czy pomocy społecznej. Dlatego Zespół ds. zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży zaproponował opracowanie nowej kwalifikacji dot. terapii środowiskowej dzieci i młodzieży. W tę koordynację powinny być włączone różne instytucje środowiskowe, szkoła, policja, straż miejska, szpital czy kościół – w zależności od diagnozy, potrzeby i woli opiekunów prawnych. Dlatego Zespół ds. zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży zaproponował opracowanie nowej kwalifikacji dot. terapii środowiskowej dzieci i młodzieży.
Trzy nowe specjalizacje dla terapii dzieci i młodzieży czytaj tutaj>>
Środowiskowe Centra Zdrowia Psychicznego dzieci i młodzieży
By poprawić opiekę psychologiczno-psychiatryczną nad dziećmi i młodzieżą, trzeba stworzyć sieć ośrodków o modelu środowiskowym. Zakłada on możliwość udzielenia szybkiego wsparcia, a na poziomie podstaowym - pozwala na udział lekarza specjalisty psychiatrii dzieci i młodzieży.
Taki model opieki jest teraz testowany w dwóch miejscach Polski - na warszawskich Bielanach oraz w Wieliczce. Trzecie centrum powstanie w powiecie piaseczyńskim.
Modele powstały w ramach konkursu POWER, z funduszy przeznaczonych na innowacje społeczne, który prowadzi Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju we współpracy z Ministerstwem Zdrowia.
Na czym polega pomoc środowiskowa
Pomoc środowiskowa ma sens, gdy jest tworzona w zorganizowanych społecznościach lokalnych. To one są w stanie - poprzez działania środowiskowe, rodzinne i indywidualne - wykorzystać potencjał jaki tkwi w działających lokalnie organizacjach i stosowanych formach pomocy (np: psychoterapii indwidualnej, rodzinnej, opiece lekarza specjalisty psychiatrii dzieci i młodzieży, wsparciu terapeutów środowiskowych dzieci i młodzieży oraz streetworkerów), tworząc jednocześnie sieć oparcia dla rodziny oraz niepełnoletnich. Istotą jest włączanie w proces leczenia kluczowych osób z otoczenia dziecka.
Działania podejmowane są bezpośrednio w środowisku pacjenta w ramach standardowych procedur. W kolejnym etapie będzie wdrażane podejście na bazie otwartego dialogu, który zakłada poszanowanie potrzeb, oczekiwań i przekonań wszystkich uczestników dialogu i osób ważnych dla rodziny i pacjenta (sieci oparcia).
Za mało specjalistów
Dane NFZ wskazują na ogromną przepaść pomiędzy realnymi potrzebami a możliwości systemu.
Naczelna Izba Lekarska podaje, że na koniec 2017 r. w Polsce było 362 lekarzy specjalistów psychiatrii dzieci i młodzieży czynnie wykonujących zawód.
Standardem podanym przez WHO dla krajów o średnim poziomie dochodów liczba psychiatrów dziecięcych powinna wynosić 10 na 100 000 populacji dzieci i młodzieży (w Polsce wskaźnik ten wynosi 5,2/ 100 000). Dlatego szczególny wysiłek ministerstwa zdrowia oraz ośrodków klinicznych powinien być ukierunkowany na kreowanie kadr specjalistów dzieci i młodzieży.
Obecnie w systemie opieki psychiatrycznej dzieci i młodzieży nie tylko brakuje specjalistów lekarzy, ale również innych specjalistów zajmujących się zdrowiem psychicznym populacji w wieku rozwojowym.
Zespół roboczy ds. zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży przy Departamencie Zdrowia Publicznego MZ, który działa od dwóch lat, wskazuje na potrzebę powstania dwóch nowych zawodów oraz wsparcia już istniejącej specjalizacji z psychologii klinicznej – moduł dzieci i młodzieży. Dwa nowe zawody dotyczącą terapii środowiskowej dzieci i młodzieży oraz psychoterapii klinicznej dzieci i młodzieży.
Psychoterapeuci: Nowy zawód spowoduje chaos i ograniczy dostęp czytaj tutaj>>
Nowa specjalizacja nie znosi certyfikatów
Największe kontrowersje budzi nowa specjalizacja z psychoterapii klinicznej dzieci i młodzieży. Zespół przy Ministerstwie Zdrowia rekomenduje, aby udział w specjalizacji mogli brać także pedagodzy, psychologowie oraz specjaliści resocjalizacji.
W Polsce firmy prywatne oraz organizacje pozarządowe całkowicie regulują standardy, szkolenia i certyfikację w psychoterapii dla niepełnoletnich w ośrodkach publicznych. Do tej pory środowisko nie wypracowało żadnego sformalizowanego i ustrukturyzowanego całościowego 4-letniego programu szkolenia w zakresie psychoterapii dzieci i młodzieży.
Dostępne szkolenia poświęcone są głównie zagadnieniom psychoterapii dorosłych, a szkolenia dotyczące dzieci i młodieży są jedynie oferowane jako uzupełnienie, np. 2-letnie.
Dlatego Zespół ekspertów przy Ministrze Zdrowia zaproponował nową specjalizację pt. Psychoterapia kliniczna dzieci i młodzieży. Jej celem powinno być przygotowanie specjalistów do leczenia przy pomocy metod psychoterapeutycznych tych problemów, które w swym obrazie i nasileniu osiągnęły poziom „kliniczny”, a wiec taki który nie tylko uzasadnia, ale i obliguje do ustalenia rozpoznania wg ICD, DSM.
Powoduje to konieczność posiadania kwalifikacji umożliwiających diagnozowanie i podjęcie współpracy w procesie leczenia w ramach zespołu interdyscyplinarnego (z psychiatrami, neurologami, psychologami, w tym psychiatrami dzieci i młodzieży, neurologami dziecięcymi, pediatrami i lekarzami rodzinnymi, ale także szkołami, placówkami wychowawczymi, rodzinami, kuratorami, sądami, itp.).
Specjalizacja szansą dla finansowania szkoleń psychoterapeutów
Konieczne jest zaplanowanie ścieżki do uzyskania tytułu specjalisty psychoterapeuty klinicznego dzieci i młodzieży - cześciowo na wzór istniejącej specjalizacji w zakresie psychologii klinicznej.
Co więcej, szkolenia będa dostępne dla już istniejącej kadry - trybie nadzywczajnym i bez wieloletnich szkoleń. Według założeń projektu specjalizacje będą mogły prowadzić podmioty publiczne i niepubliczne.
Stworzenie miejsc specjalizacyjnych jest więcej elementem odpowiedzialności za kreowanie kadr w ramach publicznego systemu kwalifikacji. To jedyna szansa na przełamanie impasu w szkoleniu specjalistów i otwiera możliwości dla tych osób, których nie stać na komercyjne szkolenia.
Program zgodnie z regulacjami prawnymi będzie tworzony przez zespół powołany przy Centrum Medycznym Kształcenia Podyplomowego. Tam rozpoczną się prace nad właściwym programem specjalizacji zgodnie z regulacjami prawnymi dot. tworzenia nowych specjalizacji.
Tomasz Rowiński, dyrektor Środowiskowego Centra Zdrowia Psychicznego dzieci i młodzieży Warszawa - Bielany, w którym działa zespół psychologów, psychiatrów, psychoterapeutów, streetworkerów, neurologopedów i pedagogów
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
