1. Nadzór Inspekcji Sanitarnej

Inspekcja Sanitarna ma znacznie szerszy zakres właściwości, gdyż odpowiada ona za nadzór nad środkami spożywczymi, substancjami dodatkowymi, materiałami i wyrobami przeznaczonymi do kontaktu z żywnością, używkami oraz przestrzeganiem warunków sanitarnych w procesie produkcji i wprowadzania do obrotu. Inspekcja Sanitarna odpowiada również za nadzór nad jakością zdrowotną żywności sprowadzanej z zagranicy.

2. Nadzór Inspekcji Weterynaryjnej

Właściwość Inspekcji Weterynaryjnej określono poprzez wyłączenie siedmiu grup kompetencji z zadań PIS. Obowiązujące przepisy określające zakres nadzoru IW zostały określone w ustawie z dnia 16 grudnia 2005 r. r. o produktach pochodzenia zwierzęcego (Dz. U. z 2006 r. Nr 17, poz. 127 z późn. zm.). Wdraża ona m.in. postanowienia rozporządzeń: Parlamentu Europejskiego i Rady nr 853/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. ustanawiającego szczególne przepisy higieny w odniesieniu do żywności pochodzenia zwierzęcego (Dz. U. UE L 139 z 30.04.2004, str. 55 z późn. zm.); nr 882/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie kontroli urzędowych przeprowadzanych w celu sprawdzenia zgodności z prawem paszowym i żywnościowym oraz regułami dotyczącymi zdrowia zwierząt i dobrostanu zwierząt (Dz. U. UE L 165 z 30.04.2004, str. 1 z późn. zm.) oraz nr 854/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. ustanawiającego szczegółowe przepisy dotyczące organizacji urzędowych kontroli w odniesieniu do produktów pochodzenia zwierzęcego (Dz. U. UE L 139 z 30.04.2004, str. 206 z późn. zm.).

Większość przepisów rozporządzenia nr 854/2004 jest adresowana do właściwych organów państw członkowskich lub do urzędowego lekarza weterynarii. Określają one zadania, obowiązki albo kompetencje tych podmiotów, które mają charakter zarówno czynności, w wyniku których następują skutki prawne (np. zatwierdzenie zakładu), jak i czynności faktycznych (np. badanie mięsa), które bezpośrednio nie wywołują skutku prawnego. Stosowanie tych przepisów w polskim systemie prawnym wymagało określenia w ustawie o produktach pochodzenia zwierzęcego organów administracji publicznej lub innych podmiotów właściwych w zakresie realizacji poszczególnych obowiązków. Biorąc pod uwagę zakres spraw objętych kompetencjami właściwego organu i urzędowego lekarza weterynarii w rozumieniu przepisów rozporządzenia nr 854/2004 i rozporządzenia nr 882/2004 w art. 6 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. o Inspekcji Weterynaryjnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 121, poz. 842; dalej jako: u.i.w.) określono, że zadania właściwego organu wykonuje powiatowy lekarz weterynarii, a zadania urzędowego lekarza weterynarii - lekarz weterynarii zatrudniony w Inspekcji Weterynaryjnej albo lekarz weterynarii wyznaczony do wykonywania określonych czynności, zgodnie z art. 16 u.i.w. Rozporządzenie nr 853/2004 reguluje ogólne zasady urzędowych kontroli w odniesieniu do wszystkich produktów pochodzenia zwierzęcego objętych rozporządzeniem oraz szczegółowe zasady urzędowych kontroli dotyczące świeżego mięsa (w tym zadania urzędowego lekarza weterynarii w zakresie audytu i inspekcji obejmujące w szczególności badania przedubojowe, badania poubojowe, badania laboratoryjne, kwestie dotyczące znakowania mięsa znakiem jakości zdrowotnej, zadania i kompetencje urzędowego lekarza weterynarii w zakresie działań pokontrolnych, w tym wydawanie decyzji w sprawie oceny mięsa jako nadającego albo nienadającego się do spożycia przez ludzi, zasady określające częstotliwość kontroli i regulujące pobieranie próbek oraz kwalifikacje, jakie powinni posiadać urzędowi lekarze weterynarii i ich personel pomocniczy. W przepisach ustalono również zasady kontroli urzędowej w odniesieniu do żywych małży, produktów rybołówstwa oraz mleka surowego i produktów mleczarskich, w tym zasady i tryb kontroli gospodarstw produkujących mleko.
Istotą treści przepisów jest określenie kręgu podmiotów, nad którymi organy Inspekcji Weterynaryjnej sprawują nadzór oraz określenie kompetencji nadzorczych tych organów w zakresie prowadzonej przez te podmioty produkcji, sprzedaży oraz przywozu na teren Polski z państw trzecich produktów pochodzenia zwierzęcego.

Organy Inspekcji Weterynaryjnej sprawują nadzór nad:

  1. zakładami produkującymi produkty pochodzenia zwierzęcego;
  2. badaniem zwierząt rzeźnych i ich mięsa, zwierząt łownych oraz produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych na potrzeby własne gospodarstwa;
  3. produkcją lodów zawierających w swoim składzie mleko w zakładach objętych kontrolą Inspekcji Weterynaryjnej;
  4. sprzedażą produktów pochodzenia zwierzęcego w handlu obwoźnym ze specjalnych środków transportu;
  5. przywożonymi z państw trzecich produktami pochodzenia zwierzęcego;
  6. produkcją i sprzedażą bezpośrednią produktów pochodzenia zwierzęcego;
  7. prawidłowością prowadzenia systemu HACCP i kontroli wewnętrznej w zakładach;
  8. zaopatrywaniem środków transportu morskiego w komunikacji międzynarodowej w produkty pochodzenia zwierzęcego, które nie spełniają wymagań weterynaryjnych i są przeznaczone do spożycia przez załogę i pasażerów.

Ustawa dopuszcza działanie zakładów przetwórczych prowadzących jednocześnie produkcję środków spożywczych z surowców zwierzęcych i z innych surowców. W tym przypadku, w celu racjonalizacji nadzoru, uniknięcia dublowania się państwowych służb kontrolnych dopuszcza się prowadzenie kontroli przez organa Inspekcji Sanitarnej i Inspekcji Weterynaryjnej.

Delegacja do wydania rozporządzenia odwołuje się również do konieczności zachowania odpowiednich form działania przez organy obu inspekcji.
Podstawowym obowiązkiem nadzorczym jest prowadzenie kontroli urzędowej przedsiębiorców zgodnie z ustawą z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oraz o zmianie niektórych innych ustaw, której zmiany w większości weszły w życie w dniu 31 marca 2009 r. (Dz. U. z 2009 r. Nr 18, poz. 97). Do najważniejszych zmian dotyczących kontroli dokonywanych przez inspektorów należy nałożenie obowiązku powiadomienia przedsiębiorcy o planowej kontroli. Ustawa nakłada obowiązek zawiadomienia przedsiębiorcy o zamiarze wszczęcia kontroli z co najmniej 7-dniowym wyprzedzeniem. Przepis ten nie dotyczy jednak kontroli żywności i pasz przeprowadzanych na podstawie bezpośrednio stosowanych powszechnie obowiązujących przepisów prawa wspólnotowego, tj. na podstawie przepisów rozporządzenia (WE) nr 882/2004; zgodnie z ww rozporządzeniem kontrole urzędowe przeprowadzane są bez wcześniejszego uprzedzenia.

Ustawa ogranicza również czas trwania kontroli. Znacznie skrócono dopuszczalny czas kontroli, np. w przypadku mikroprzedsiębiorców kontrola mogła trwać 4 tygodnie, obecnie nie dłużej niż 12 dni roboczych w tym samym roku kalendarzowym. Przedłużenie czasu trwania kontroli jest możliwe jedynie z przyczyn niezależnych od organu kontroli i wymaga uzasadnienia na piśmie. Zgodnie z nowelizacją, w przypadku podjęcia i przeprowadzania kontroli z naruszeniem wskazanych przepisów ustawy, przedsiębiorca może wnieść sprzeciw do organu wykonującego kontrolę. Wniesienie takiego sprzeciwu powoduje wstrzymanie czynności kontrolnych. Od wydanego postanowienia kontrolowanemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia.
Czynności kontrolne są dokumentowane poprzez sporządzenie protokołu. Dokument ten podpisywany jest przez pracownika inspekcji i osobę reprezentującą kontrolowanego przedsiębiorcę. Przedsiębiorca lub jego przedstawiciel mają prawo odmowy złożenia podpisu. Okoliczność ta powinna być stwierdzona przez kontrolujących na dokumencie. Przedsiębiorca ma prawo złożenia do protokołu wyjaśnienia uzasadniającego powody odmowy podpisania protokołu.
Organy uprawnione do przeprowadzania urzędowej kontroli żywności przy wykonywaniu powierzonych im zadań mają obowiązek współpracy z innymi organami uprawnionymi do kontroli bezpieczeństwa żywności i ochrony zdrowia oraz życia człowieka według zasad określonych w rozporządzeniach odnoszących się do tej współpracy.


2.1. Sposób wykonywania kontroli urzędowej

Pracownicy IW dokonują kontroli zgodnie z zasadami określonymi w ustawie o zmianie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oraz o zmianie niektórych innych ustaw. Celem kontroli jest ustalenie stanu faktycznego i porównanie go ze stanem pożądanym, określonym w prawodawstwie weterynaryjnym oraz dokonanie oceny i podjęcie działań wynikających z ustaleń kontroli. W określonych przypadkach pracownik musi posiadać certyfikat dostępu do informacji niejawnych.
Kontroler dokonuje ustaleń w obecności podmiotu kontrolowanego (najczęściej kierownika zakładu) na podstawie dowodów zebranych w toku czynności, w szczególności dokumentów, zeznań świadków, opinii biegłych, wyjaśnień i oświadczeń). Ustalenia ujęte w protokole pokontrolnym stanowią podstawę do podjęcia dalszych czynności, tj. dokonania ocen, sporządzenia wniosków i zaleceń, wydania decyzji i sporządzenia informacji dla organu nadrzędnego. W razie stwierdzenia, że zostało przy okazji prowadzenia działalności przez zakład popełnione przestępstwo lub wykroczenie organ z urzędu zawiadamia prokuraturę.

3. Ogólne zasady współpracy Inspekcji Sanitarnej i Inspekcji Weterynaryjnej

Organy uprawnione do przeprowadzania urzędowej kontroli żywności, przy wykonywaniu powierzonych im zadań, mają obowiązek współpracy z innymi organami uprawnionymi do kontroli bezpieczeństwa żywności i ochrony zdrowia oraz życia człowieka według przepisów krajowych odnoszących się do tej współpracy. W trakcie wykonywania czynności kontrolnych inspektorzy stosują zasady postępowania określone w ustawie z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 z późn. zm.), chyba że przepisy stanowią inaczej. Wydane przez nie orzeczenia mają charakter decyzji administracyjnej rozstrzygającej o sprawie, co do istoty w całości lub części albo w inny sposób kończącej sprawę w danej instancji.
W wykonaniu delegacji ustawowej ministrowie właściwi do spraw zdrowia i rolnictwa wydali 3 stycznia 2003 r. rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i sposobu współdziałania organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej z organami Inspekcji Weterynaryjnej w zakresie sprawowania nadzoru nad jakością zdrowotną żywności (Dz. U. Nr 6, poz. 76 z późn. zm.; dalej jako: r.s.w.), ustalające zasady współpracy obu Inspekcji. Można uznać, że współpraca między Państwową Inspekcją Sanitarną i Inspekcją Weterynaryjną polega na działaniach, które eliminują możliwość pozostawienia jakiegokolwiek zakładu poza nadzorem oraz na wymianie szczegółowych informacji niezbędnych do realizacji zadań obu organów wynikających z innych ustaw. Inspekcje mogą również udzielać sobie pomocy, prowadzić doraźnie wspólne kontrole, organizować szkolenia w zakresie funkcjonowania systemu bezpieczeństwa żywności oraz uzgadniać plany kontroli. Rozporządzenie zostało znowelizowane 30 kwietnia 2004 r. Ogłoszono je w Dzienniku Ustaw Nr 118, poz. 1242. Zmiany spowodowane są koniecznością dostosowania zakresu współpracy organów obu Inspekcji do zadań opisanych w nowych lub znowelizowanych ustawach.

4. Ustalanie list przedsiębiorstw nadzorowanych

Ustalanie list podmiotów prowadzących działalność nadzorowaną przez Państwową Inspekcję Sanitarną lub Inspekcję Weterynaryjną odbywa się na zasadach ustalonych w § 1 r.s.w. Listy sporządzane są dla trzech kategorii zakładów:

  • przedsiębiorstw, w których środki spożywcze pochodzenia zwierzęcego są produkowane lub przechowywane razem z innymi środkami spożywczymi, nad którymi nadzór sprawuje organ Państwowej Inspekcji Sanitarnej,
  • przedsiębiorstw o takim samym profilu produkcji, nad którymi nadzór sprawuje organ Inspekcji Weterynaryjnej, oraz
  • zakładów produkujących lub przechowujących środki spożywcze pochodzenia zwierzęcego i inne środki spożywcze, nad którymi nadzór sanitarny sprawują organa obu Inspekcji. W tej kategorii wyróżnia się również zakłady produkujące na eksport, jeżeli przepisy państwa-odbiorcy wymagają posiadania weterynaryjnego numeru identyfikacyjnego zakładu.

Projekty list powstają na szczeblu wojewódzkim. Ich ustaleniem zajmują się wojewódzki inspektor sanitarny i wojewódzki lekarz weterynarii. Projekty list obejmują przedsiębiorców, dla których te organy są właściwe ze względu na miejsce produkcji lub wprowadzania do obrotu środków spożywczych. Na podstawie tych projektów listę ustala Główny Inspektor Sanitarny i Główny Lekarz Weterynarii.
(...)