Od 6 września 2021 r. każdy obywatel będzie mógł poinformować podmiot publiczny o braku dostępności w wymiarze architektonicznym i informacyjno – komunikacyjnym. Osoby ze szczególnymi potrzebami lub ich przedstawiciele ustawowi będą mogli także złożyć wnioski i skargi do Prezesa Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON).
Od 20 września 2021 r. jeśli podmiot publiczny chce zlecić lub powierzyć realizację zadań publicznych finansowanych z udziałem środków publicznych czy udzielić zamówienia publicznego podmiotom innym niż podmioty publiczne, musi określić w treści umowy na realizację / powierzenie zadań lub umowy dotyczącej realizacji zmówienia publicznego, warunki służące zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami w zakresie zlecanych zadań publicznych lub zamówień publicznych. Warunki te muszą odnosić się do minimalnych wymagań w zakresie dostępności.
Bariery to nie tylko schody
Sektor publiczny jest zobowiązany do zapewnienia co najmniej minimalnej dostępności, która zagwarantuje, że każdy obywatel może korzystać z instytucji publicznych niezależnie od stanu zdrowia, wieku czy kondycji. Jak wyjaśnia radca prawny Zofia Gałązka, partner w Grupie Prawnej Togatus, ustawa o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami to próba wyrównywania szans osób z rozmaitymi ograniczeniami i dysfunkcjami do instytucji publicznych poprzez usuwanie barier. - Nie tylko w tradycyjnym rozumieniu tego słowa, czyli barier architektonicznych takich jak schody, przez które nie mogą przebrnąć osoby z ograniczeniami fizycznymi, ale również bariery w możliwości komunikacji z urzędnikami czy barier utrudniających korzystanie z narzędzi i urządzeń cyfrowych - podkreśla.
Wniosek o zapewnienie dostępności
Ponieważ ograniczenia lub dysfunkcje osób są bardzo indywidualne i ich potrzeby nie są do przewidzenia, w celu zapewnia systemowych rozwiązań, w ustawie o dostępności znalazła się instytucja „wniosku o zapewnienie dostępności”. Mec. Zofia Gałązka podkreśla, że osoba ze szczególnymi potrzebami lub jej przedstawiciel ustawowy, po wykazaniu interesu faktycznego, ma prawo wystąpić z wnioskiem o zapewnienie dostępności architektonicznej lub informacyjno-komunikacyjnej do podmiotu publicznego, z którego działalnością jest związane to żądanie.
- Po otrzymaniu wniosku instytucja publiczna powinna zorganizować dostęp poprzez usunięcie wskazanych przez wnioskodawcę barier bez zbędnej zwłoki nie później jednak niż w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku – mówi. Ustawa przewiduje również wydłużenie terminu do spełnienia żądania z uwagi na wyjątkowe okoliczności, jednakże w żadnym wypadku nie zwalnia organu od zapewnienia wnioskodawcy dostępu lub dostępu alternatywnego. W przypadku jednak, gdyby organ nie zrealizował wniosku o dostępność w terminach wskazanych w ustawie wnioskodawcy służy skarga do Prezesa Zarządu PFRON.
- Wynikiem postępowania przed Prezesem Zarządu PFRON może być wydanie decyzji w formie nakazu zapewnienia dostępności dla podmiotu publicznego, który można wyegzekwować na zasadach określonych ustawa o egzekucji w administracji lub odmowy nakazania podmiotowi publicznemu zapewnienia dostępności, w przypadku, gdy podmiot publiczny wykaże, że nie zapewnił dostępności, w szczególności ze względów technicznych lub prawnych, a zapewnił dostęp alternatywny – tłumaczy mec. Gałązka.
Zmiany w organizacji, czas i koszty
W Urzędzie Miasta i Gminy w Niepołomicach zgodnie z obowiązkiem w drugiej połowie 2020 r. powołano koordynatora ds. dostępności. Ma on czuwać, żeby urząd był dostępny dla każdego - architektonicznie - bez barier i schodów, ale także informacyjnie - z użyciem języka migowego i tekstów łatwych do czytania oraz - cyfrowo.
Roman Ptak, burmistrz Niepołomic, zauważa, że błędem jest myślenie, że chodzi o osoby niepełnosprawne, na wózkach - temat jest o wiele szerszy. - Celem wprowadzenia tych ustaw jest zapewnienie dostępności wszystkim, którzy jej potrzebują. Skorzystają na tym nie tylko osoby z niepełnosprawnościami, ale też osoby starsze, czy takie, które ze względu na okoliczności tymczasowo mają ograniczoną mobilność czy percepcję, np. mają złamaną nogę, są po operacji lub prowadzą wózek dziecięcy - mówi.
Jak zauważa, od września 2021 r. dostęp alternatywny – czyli np. przeniesienie obsługi na parter ma być wyjątkiem. - Można go zastosować jedynie wtedy, kiedy wyczerpaliśmy inne możliwości, tzw. kiedy technicznie lub prawnie niemożliwe jest zastosowanie uniwersalnego projektowania ani racjonalnych usprawnień. Tutaj zaczynają się schody – mówi burmistrz. I wyjaśnia, że wiąże się to z ogromnymi kosztami. - Mówimy tu o budynkach, w których prowadzi działalność urząd. W naszym przypadku jest ich pięć. Mówimy tu o bibliotekach i ich filiach, o domach kultury i o szkołach, o siedzibach spółek gminnych, wodociągach czy krytej pływalni - podkreśla.
Jak zauważa, obiekty budowane w ostatnich latach są z zasady przystosowane prawie w całości do potrzeb osób niepełnosprawnych, ale i w tym przypadku myślano raczej o osobach poruszających się na wózkach. - Teraz trzeba uwzględnić również np. osoby niesłyszące i niewidome czy niedowidzące. Według ustawy o dostępności, każda jednostka publiczna ma na przykład zapewnić urządzenie wzmacniające dźwięk i umożliwiające lepszą komunikację osobom niedosłyszącym. Kupno takiego urządzenia do wszystkich gminnych budynków to już jest niemała kwota. A co dopiero montaż windy czy choćby (tam gdzie nie jest to możliwe) podnośników hydraulicznych czy tzw. schodołazów – zaznacza Roman Ptak.
Kolejnym elementem jest dostępność informacyjno-komunikacyjna oraz cyfrowa. Oznacza to m.in. dostosowanie stron internetowych, aplikacji, oznaczeń budynków, wszelkich dokumentów elektronicznych do potrzeb np. osób niewidzących czy mających ograniczone zdolności umysłowe. - To ogromna praca, która czeka wszystkie jednostki publiczne, tego nie da się zrobić w tydzień, miesiąc ani nawet rok – dodaje.
Kary za brak dostępności
Celem ustawy jest poprawa warunków życia i funkcjonowania obywateli ze szczególnymi potrzebami, którzy są narażeni na marginalizację lub dyskryminację m.in. ze względu na niepełnosprawność lub obniżony poziom sprawności z powodu wieku czy choroby. Ustawa jest kluczowym elementem rządowego programu „Dostępność Plus”, który rząd przyjął 17 lipca 2018 r.
Ustawa przewiduje sankcje za brak realizacji zasady dostępności. Na podmioty publiczne, które nie spełnią minimalnych wymagań w zakresie dostępności, przysługiwać będzie skarga na brak dostępności. W celu jej złożenia, osoba ze szczególnymi potrzebami będzie musiała najpierw zawnioskować o zapewnienie jej dostępności, a dopiero brak lub niewłaściwa reakcja ze strony podmiotu publicznego umożliwia złożenie skargi do Prezesa Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Pozytywne rozpatrzenie skargi może skutkować nakazem zapewnienia dostępności, a niewywiązanie się z tego – nałożeniem kary pieniężnej.
Na wniesienie skargi osoba ze szczególnymi potrzebami ma 30 dni od upływu terminu, w którym podmiot publiczny miał zapewniać dostępność po złożeniu ww. wniosku (14 dni lub maksymalnie 2 miesiące). Wnosząc wniosek i skargę trzeba spełnić wymagania formalne np. podać dane kontaktowe, czy wskazać konkretne bariery, które utrudniły lub uniemożliwiły dostępność.
Ustawa wskazuje również na konieczność weryfikacji działań podjętych w celu dostosowań i modyfikacji poprzez certyfikację podmiotów publicznych. - Certyfikacja dostępności, ma na celu potwierdzenie czy podmiot publiczny zapewnia dostępność osobom ze szczególnymi potrzebami. Certyfikacja ma być przeprowadzana przez podmiot zewnętrzny posiadający odpowiednie uprawnienia – wyjaśnia mec. Zofia Gałązka.
Fundusz Dostępności
- W mojej ocenie problemem będzie zorganizowanie odpowiedniego finansowania do wprowadzenia wszystkich obowiązków wynikających z ustawy, choć w ustawie znajdują się zapisy dot. Funduszu Dostępności z którego zasobów będą mogły korzystać instytucje wprowadzające zmiany w swoich podmiotach – mówi mec. Zofia Gałązka.
Na podstawie ustawy utworzony został Fundusz Dostępności, którego celem będzie udzielanie wsparcia finansowego na dostosowanie budynków podmiotów publicznych oraz budynków mieszkalnictwa wielorodzinnego. Wsparcie ze środków Funduszu, udzielane będzie w formie pożyczki, ale z możliwością częściowego jej umorzenia po spełnieniu określonych kryteriów.
Burmistrz Niepołomic zaznacza, że wrzucenie na barki samorządu kolejnych zadań i obowiązków bez zapewnienia ich finansowania jest wielkim obciążeniem. - Nie wiemy, skąd wziąć na to pieniądze i jak długo będziemy nad tym pracować, ale nie załamujemy rąk. Wiemy, że te zmiany poprawią dostęp do urzędu kolejnym grupom mieszkańców - mówi.
Lista głównych podmiotów podlegających ustawie>>
Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej, które koordynuje temat dostępności w przestrzeni publicznej (Program Dostępność Plus), przygotowało specjalny poradnik.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
