Propozycja zmiany przepisów zawarta w projekcie nowelizacji ustawy o Radzie Ministrów oraz niektórych innych ustaw jest częściowym odejściem od reformy, którą wprowadziła ubiegłoroczna, kwietniowa nowelizacja ustawy o samorządzie gminnym. Nowela dotyczyła przepisów porządkujących funkcjonowanie gminy w okresie tzw. bezkrólewia. O tym, jakie mogą być tego konsekwencje w gminie, samorządowcy przekonali się w 2023 roku, kiedy w wyniku wyborów do Sejmu i Senatu, 14 samorządowców z fotela wójta, burmistrza, prezydenta miasta przesiadło się do ław w parlamencie. W takiej sytuacji, zgodnie z obowiązującym wówczas brzmieniem art. 28 f ustawy o samorządzie gminnym, w przypadku wygaśnięcia mandatu wójta przed upływem kadencji jego funkcję, do czasu objęcia obowiązków przez nowo wybranego wójta, pełniła osoba wyznaczona przez prezesa Rady Ministrów. W przypadku części samorządów (głównie związanych z PiS) premier wyznaczył komisarzy sprawnie, w innych gminach i miastach procedura się ślimaczyła nawet dwa miesiące, paraliżując funkcjonowanie gminy.
Przeczytaj więcej: Premier ma za dużą dowolność w powołaniu komisarza, gdy wójt zostaje posłem.
Po wyborach grupa posłów przeforsowała w parlamencie zmianę, którą zaproponowali samorządowcy, a której celem było zagwarantowanie prawidłowego funkcjonowania władzy wykonawczej w gminie w sytuacji wygaśnięcia mandatu wójta. Zgodnie z ustawą z 26 kwietnia 2024 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz niektórych innych ustaw w przypadku wygaśnięcia mandatu wójta przed upływem kadencji, jego funkcję, do czasu objęcia obowiązków przez nowo wybranego wójta, pełnił będzie jego zastępca, w gminie w której powołano więcej niż jednego zastępcę funkcję tę pełnił będzie pierwszy zastępca, natomiast w przypadku gdy w gminie nie powołano zastępcy wójta albo został on odwołany, funkcję wójta pełniła będzie osoba wyznaczona przez prezesa Rady Ministrów. Zmiana została dobrze oceniona przez samorządowców, którzy przekonują, że nikt inny jak dotychczasowy współpracownik włodarza nie zna tak dobrze samorządu, w którym pracuje. Ponadto takie rozwiązanie zapewnia ciągłość władzy, bo wskazuje wprost, kto rządzi gminą do czasu wybrania nowego wójta. O innych zmianach wprowadzonych nowelizacją przeczytaj w: Następcą wójta wybranego na posła lub senatora zostanie jego zastępca - zmiany już obowiązują.
Większe kompetencje premiera
W październiku ub. roku minister Maciej Berek w projekcie ustawy o zmianie ustawy o Radzie Ministrów oraz niektórych innych ustaw zaproponował zmianę przepisów w zakresie art. 28 f u.s.g, tak aby w przypadku wygaśnięcia mandatu wójta przed upływem kadencji jego funkcję, do czasu objęcia obowiązków przez nowo wybranego wójta, pełniła osoba wyznaczona przez prezesa Rady Ministrów, a nie jak obecnie zastępca wójta lub pierwszy zastępca. W praktyce oznaczałoby to, że wybór osoby pełniącej funkcję organu wykonawczego będzie stanowił wyłączną kompetencję premiera. A to oznaczało, de facto powrót tego, co już było.
Po sprzeciwie organizacji samorządowych minister wycofał się z takiej zmiany, ale zaproponował inną dotyczącą art. 28 g u.s.g. Dziś z tego przepisu wynika, że w przypadku przemijającej przeszkody w wykonywaniu zadań i kompetencji wójta spowodowanej jedną z następujących okoliczności:
- tymczasowym aresztowaniem,
- odbywaniem kary pozbawienia wolności wymierzonej za przestępstwo nieumyślne,
- odbywaniem kary aresztu,
- niezdolnością do pracy z powodu choroby trwającej powyżej 30 dni,
- zawieszeniem w czynnościach służbowych
- jego zadania i kompetencje przejmuje zastępca, a w gminach, w których powołano więcej niż jednego zastępcę - pierwszy zastępca.
Minister chce dopisania do tego przepisu „albo osoba wyznaczona przez Prezesa Rady Ministrów, o której mowa w art. 28h”. I taka propozycja zmiany przepisów trafiła do Sejmu.
Minister: Sytuacja, której nie przewiduje prawo
Obecnie ustawa o samorządzie gminnym określa, kto wykonuje zadania i kompetencje wójta w sytuacji zaistnienia przemijającej przeszkody uniemożliwiającej wójtowi wykonywanie spoczywających na nim zadań - w pierwszej kolejności zastępca albo pierwszy zastępca wójta. Przepisy przewidują także sytuację, w której przemijające przeszkody dotyczą też zastępcy albo pierwszego zastępcy wójta – zadania i kompetencje wójta wykonuje osoba wyznaczona przez Prezesa Rady Ministrów.
Minister Berek twierdzi, że przepisy ustawy nie przewidują jednak sytuacji, w której przemijające przeszkody nie dotyczą formalnie zastępcy wójta albo pierwszego zastępcy wójta, ale okoliczności dotyczące działań wójta, które skutkują niemożnością wykonywania przez niego zadań, z powodów, o których mowa w art. 28g ust. 1 pkt 1–3 i 5 u.s.g, uzasadniają, aby zadania i kompetencje wójta wykonywała osoba wyznaczona przez Prezesa Rady Ministrów. Tymczasowa przeszkoda w sprawowaniu funkcji przez wójta może nastąpić w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa związanego z pełnieniem funkcji publicznej lub gospodarowaniem mieniem komunalnym, albo z przestępstwami przeciwko działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego. W tych przypadkach, właściwe organy wymiaru sprawiedliwości decydują się na zastosowanie środków zapobiegawczych (areszt tymczasowy, zawieszenie w czynnościach służbowych), aby zabezpieczyć prawidłowy przebiegu postępowania.
- Może się bowiem okazać, że skuteczność zastosowanych środków zapobiegawczych czy niezakłóconego wykonywania kar aresztu lub pozbawienia wolności nałożonych na osobę wójta może wymagać tymczasowego ograniczenia działania również jego zastępcy, w niektórych przypadkach. Wątpliwości wobec osoby wójta, które skutkowały zastosowaniem środków zapobiegawczych, zwłaszcza w sytuacji, kiedy zachodzi podejrzenie przestępstwa przeciwko instytucjom lub organom państwowym lub samorządowym albo w związku z zarządzaniem mieniem komunalnym, lub skierowaniem do odbywania kary pozbawienia wolności za przestępstwo nieumyślne lub kary aresztu, mogą stanowić przesłankę odsunięcia od dalszego zarządzania gminą zastępcy, którego ten wójt wybrał samodzielnie – uzasadnia minister.
Podkreśla, że osoba pełniąca tymczasowo obowiązki wójta posiada wszystkie jego uprawnienia i obowiązki. A ponieważ jest osobą zaufaną, powołaną bezpośrednio przez wójta, to w niektórych przypadkach może budzić wątpliwości powierzenie jej wykonywania zadań i kompetencji wójta, bowiem istnieje znaczne ryzyko, że osoba ta tak samo jak wójt, któremu tymczasowo odebrano możliwość pełnienia funkcji, będzie mogła wpływać na przebieg postępowania karnego, niwecząc tym samym funkcję zastosowanych środków zapobiegawczych, tj. zawieszenia w czynnościach służbowych czy tymczasowego aresztowania, które mają służyć zabezpieczeniu prawidłowego toku postępowania.
Z uzasadnia propozycji wynika, że Prezes Rady Ministrów będzie stosował ten środek na wniosek wojewody, oceniając indywidualnie każdą sytuację. Przewodniczący rady gminy, informując wojewodę o zaistnieniu okoliczności powodujących tymczasową przeszkodę w sprawowaniu funkcji wójta, będzie też przekazywał kopię dokumentów, na podstawie których zostały udowodnione okoliczności istnienia tymczasowej przeszkody w sprawowaniu urzędu wobec wójta. Wojewoda będzie ocenić, z jakimi okolicznościami jest związana tymczasowa przeszkoda w sprawowaniu urzędu, a w konsekwencji złożyć stosowny wniosek do premiera.
Komisarz będzie powoływany na okres, w którym występuje przemijająca okoliczność powodująca przeszkodę w sprawowaniu urzędu przez wójta, czyli tymczasowego aresztowania lub zawieszenia w czynnościach służbowych oraz do dnia zwolnienia z aresztu lub zakładu karnego.
Samorządy krytykują propozycję
Samorządowcy uważają, że projektowane rozwiązanie chce wprowadzić do ustawy samorządowej elementy odpowiedzialności zbiorowej, co jest zaprzeczeniem dotychczasowych deklaracji odnoszących się do decentralizacji działania samorządu. Mariusz Marszał, zastępca dyrektora Biura ds. Legislacyjnych Związku Gmin Wiejskich RP, krytycznie ocenia zaproponowane rozwiązanie jako ograniczające samorządność, a z drugiej strony wprowadzające element generalizacji zachowań, które w samorządzie są marginalne.
- Dopóki nikt nie postawił oficjalnych zarzutów, dana osoba nie jest osobą podejrzaną. Nie widzę powodu, dla którego do jednego worka należałoby wrzucać wójta, burmistrza, prezydenta i jego zastępcę. Śmiało funkcję włodarza może pełnić zastępca wójta i nie widzę potrzeby wprowadzania tam osoby przypadkowej – mówi Mariusz Marszał.
Także Leszek Świątalski, ekspert samorządowy, nie widzi potrzeby zmiany prawa.
- Jeśli zastępca wójta nie jest objęty postępowaniem karnym, toczącym się w sprawie wójta i nie dotyczy go rozstrzygnięcie organu wymiaru sprawiedliwości, to wprowadzanie takiego przepisu jest głupie. A jeżeli już nawet ustawodawca chce się odwoływać do nieostrego pojęcia jakichś tam zażyłości, to taki przypadek powinien ograniczyć tylko i wyłącznie do utraty stanowiska w wyniku ostatecznego wyroku – mówi Leszek Świątalski. Uważa też, że tak sformułowany przepis może być polem do nadużyć politycznych i różnego rodzaju niepotwierdzonych donosów.
Zobacz również w LEX: Kompetencje organów gminy w ustawie ustrojowej > >
Cena promocyjna: 62.1 zł
|Cena regularna: 69 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 51.74 zł