Projekt nowelizacji ustawy o Regionalnych Izbach Obrachunkowych omawiany był 7 grudnia na posiedzeniu Zespołu Ustrojowego Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. Były to swego rodzaju prekonsultacje projektu, ponieważ – jak poinformował na posiedzeniu Paweł Szefernaker, wiceminister spraw wewnętrznych i administracji – resort dopiero zamierza umieścić go w wykazie prac legislacyjnych rządu na 2022 r.
– Zanim to jednak nastąpi MSWiA postanowiło, w ramach tzw. prekonsultacji z samorządami oraz regionalnymi izbami regionalnymi, poznać ich wstępną opinię – mówił Paweł Szefernaker. Wiceminister wskazał ponadto, że jest to „nieco zmieniony projekt sprzed 4 lat” zawetowany przez Prezydenta RP. M.in. zostały z niego wykreślone zawetowane przez Prezydenta RP przepisy dotyczące możliwości natychmiastowego odwołania wójta (burmistrza albo prezydenta miasta), rozwiązania zarządu powiatu lub województwa, jak też możliwości natychmiastowego zawieszenia organów poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego, w tym rady gminy, rady powiatu i sejmiku województwa, w związku z negatywną opinią regionalnej izby obrachunkowej w sprawie programu postępowania naprawczego.
W nowym projekcie uwzględniono też postęp technologiczny, który nastąpił w ciągu ostatnich 30 lat obowiązywania ustawy.
Większy zakres nadzoru i kontroli izb
Zaprezentowany samorządowcom w prekonsultacjach dokument przede wszystkim poszerza zakres zakres działalności nadzorczej Izb o uchwały w sprawach:
- zmiany uchwały budżetowej,
- wieloletniej prognozy finansowej lub jej zmiany,
- udzielania poręczeń i gwarancji,
- zasad, sposobu i trybu udzielania ulg w zapłacie należności stanowiących dochód budżetu jednostki samorządu terytorialnego,
- programów postępowania naprawczego i ich zmian, o których mowa w art. 240a ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych,
- w sprawie innych poza lokalnymi podatków i opłat.
RIO mają także zyskać kompetencje kontrolne względem „stowarzyszeń województw, stowarzyszeń powiatów i województw oraz stowarzyszeń gmin i województw”. Projekt poszerza też katalog podmiotów podlegających kontroli Regionalnych Izb Obrachunkowych o m.in. o osoby prawne, na które podmioty samorządowe wywierają określony w projekcie wpływ, w szczególności przez: posiadanie ponad połowy udziałów albo akcji, posiadanie ponad połowy głosów wynikających z udziałów albo akcji, sprawowanie nadzoru nad organem zarządzającym, posiadanie prawa do powoływania ponad połowy składu organu nadzorczego lub zarządzającego.
Wraz ze zmianami kompetencyjnymi Izb projekt wprowadza zmiany, które jak wynika z Oceny Skutków Regulacji mają usprawnić działalność kontrolną Izb, m.in. przez umożliwienie inspektorom (w związku z wykonywaną kontrolą) dostępu do baz danych kontrolowanych jednostek (z zachowaniem przepisów o tajemnicy ustawowo chronionej), a także umożliwienie żądania przedkładania na nośnikach elektronicznych informacji z działalności kontrolowanych jednostek, w tym sporządzania na nich zestawień, kopii, wyciągów. Zobowiązuje także pracowników kontrolowanej jednostki do terminowego przedkładania żądanych materiałów i terminowego udzielania wyjaśnień.
Czytaj także: Nowa ustawa ma wzmocnić regionalne izby obrachunkowe>>
Projekt przewiduje zmiany organizacyjne RIO
Przewiduje także wprowadzenie zmian organizacyjnych RIO, m.in. że członkowie Kolegium Izby będą podlegali ocenie okresowej przeprowadzanej przez Prezesa Izby. Ocena ta będzie mogła zostać zweryfikowana przez Krajową Radę Regionalnych Izb Obrachunkowych. Ponadto kandydat na członka kolegium RIO będzie musiał być osobą o nieposzlakowanej opinii, nie karaną zakazem pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem, środkami publicznymi.
Jednocześnie projekt przewiduje poluzowanie wymagań, jakie powinien spełniać kandydat na członka kolegium. O funkcję będą się mogły ubiegać także osoby, które przez co najmniej cztery lata prowadziły działalność naukową lub dydaktyczną związaną z funkcjonowaniem samorządu terytorialnego lub finansów publicznych.
Zmienić się mają także zasady powoływania prezesów RIO. Mają być oni powoływani przez Prezesa Rady Ministrów po przeprowadzeniu konkursu. Premier ma też powoływać komisję konkursową składającą się z pięciu członków „których wiedza i doświadczenie zawodowe dają rękojmię wyłonienia najlepszego kandydata na stanowisko prezesa izby.”. W jej skład wchodzić mają po jednym przedstawicielu:
- Prezesa Rady Ministrów;
- ministra właściwego do spraw administracji publicznej;
- ministra właściwego do spraw finansów publicznych;
- Krajowej Rady Regionalnych Izb Obrachunkowych;
- strony samorządowej – wyznaczanym przez Komisję Wspólną Rządu i Samorządu Terytorialnego.
Projekt przewiduje ponadto usunięcie dotychczasowej luki prawnej, poprzez zagwarantowanie kierowania działalnością Izby przez Zastępcę Prezesa w przypadku jego śmierci lub natychmiastowej wykonalności odwołania go ze stanowiska.
Zgodnie z propozycjami projektu, Prezes Rady Ministrów ma także (na wniosek Ministra Właściwego ds. Administracji) określać rozporządzeniem siedziby izb, ich zasięg terytorialny oraz siedziby zespołów zamiejscowych, a także szczegółową organizację izby i liczbę członków kolegium w każdej z nich. Obecnie obowiązujące przepisy wymagają w tym zakresie współpracy z samorządami województw stanowiąc, że wydanie rozporządzenia w tej sprawie możliwe jest „po zasięgnięciu opinii sejmików województw”.
Zgoda co do kierunku, ale samorządowcy mają uwagi
W ocenie Strony Samorządowej Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego, projekt zawiera wiele rozwiązań, które budzą zastrzeżenia albo wątpliwości. Samorządowcy jednocześnie zastrzegają, że na ostateczną jego ocenę jest zdecydowanie za wcześnie. Ta może bowiem nastąpić dopiero w normalnym trybie prac, czyli gdy wpisany do wykazu prac legislacyjnych projekt zostanie skierowany do uzgodnień i do Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego.
- Projekt rozszerza kompetencje Regionalnych Izb Obrachunkowych zarówno w zakresie podmiotowym jak i przedmiotowym. Wyklucza sejmiki województw z dotychczasowej procedury opiniowania określenia siedzib izb, zasięgu terytorialnego ich działania, z określenia siedzib zespołów zamiejscowych, szczegółowej organizacji izb, z określenia liczby członków kolegium i z określenia trybu postępowania. Zmienia sposób organizacji konkursów na prezesów RIO – wylicza Rafał Cieślik, prawnik Związku Województw RP. To istotne zmiany ustrojowe dotyczące funkcjonowania RIO, dlatego Związek Województw RP przygotuje szczegółowe uwagi do projektu w konsultacji z samorządami województw.
- Nadal aktualny pozostaje zgłaszany przed czterema laty wniosek, aby Regionalne Izby Obrachunkowe nie kontrolowały celowości wydatków jednostek samorządu terytorialnego - mówi Jacek Karnowski, prezydent Sopotu, członek Zarządu Związku Miast Polskich. - To wyborcy oceniają celowość działań władz lokalnych, tak samo zresztą jak oceniają pracę rządu. Dlatego uważamy, że Regionalne Izby Obrachunkowe powinny ograniczać się do kontroli zgodności z prawem wydatkowania przez władze lokalne środków publicznych - podkreśla. W ocenie Karnowskiego, projekt wymaga w wielu miejscach modyfikacji. - Przykładowo należałoby wprowadzić zmiany do składu komisji konkursowej wyłaniającej prezesów poszczególnych Izb. Rzetelna ocena projektu wymaga jednak przeprowadzenia szczegółowych konsultacji z naszymi członkami – zaznaczył prezydent Sopotu.
- Kierunkowo zmiany przepisów regulujących funkcjonowanie Regionalnych Izb Obrachunkowych są potrzebne. Związek Powiatów Polskich podziela wątpliwości dotyczące m.in. projektowanych zasad wyboru prezesów poszczególnych RIO, w szczególności doprecyzować trzeba co oznacza, że kandydat musi się wykazać „nieposzlakowaną opinią”. Z pewnością wyjaśnić należy też zapisy o kontroli stowarzyszeń JST – mówi Grzegorz Kubalski, wicedyrektor Biura Związku Powiatów Polskich.
– Samorządy otrzymały projekt nowelizacji ustawy o RIO przed kilkoma dniami. To zdecydowanie za mało czasu, aby poważnie ustosunkować się do jego treści. Samorządowcy mają w pamięci zawetowaną przez Prezydenta RP ustawę o Regionalnych Izbach obrachunkowych i niekorzystne rozwiązania, jakie dla miast i gmin się w niej znajdowały. Z pewnością będziemy pilnować, aby nowa ustawa o RIO nie zawierała żadnych zapisów godzących w konstytucyjną samodzielność finansową JST – mówiTomasz Fijołek, dyrektor Biura Unii Metropolii Polskich im. Pawła Adamowicza.
