Regulacje dotyczące rad nadzorczych spółek z udziałem jednostek samorządu terytorialnego zawarte są w kilku ustawach. Zgodnie z art. 10a ust. 1 ustawa o gospodarce komunalnej (dalej - „ u.g.k. ”) w spółkach z udziałem jednostek samorządu terytorialnego działa rada nadzorcza. Stąd wynika bezwzględny obowiązek powołania rady nadzorczej w każdej spółce z udziałem gminy, nawet jeżeli udział gminy jest mniejszościowy. Znaczenie tego przepisu w zasadzie ogranicza się do spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i spółek komandytowo-akcyjnych, w których powoływanie rady nadzorczej nie zawsze jest obligatoryjne na mocy kodeksu spółek handlowych (art. 142 § 1 i art. 213). W spółce akcyjnej powołanie rady nadzorczej jest zawsze obligatoryjne z mocy art. 306 pkt 3 i art. 381 kodeksu spółek handlowych. Natomiast w spółce komandytowej w ogóle nie można powołać rady nadzorczej.

W zakresie nieuregulowanym w u.g.k. do rad nadzorczych w spółkach z udziałem jednostek samorządu terytorialnego stosuje się przepisy Kodeksu spółek handlowych. Rada nadzorcza w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością składa się z co najmniej z trzech członków (art. 215 § 1 k.s.h.). Natomiast w spółce akcyjnej rada nadzorcza składa się co najmniej z trzech, a w spółkach publicznych (czyli tych, których akcje zostały dopuszczone do obrotu publicznego) co najmniej z pięciu członków (art. 385 § 1 ksh). Również minimum 3 członków musi mieć rada nadzorcza spółki komandytowo-akcyjnej (art. 126 § 1 pkt 2 k.s.h.). Maksymalna liczebność rady nadzorczej nie jest ustalona, należy ją ustalić w umowie spółki lub statucie. Górną granicę wyznacza zdrowy rozsądek, należy uwzględnić możliwość sprawnego funkcjonowania rady i koszty związane z jej działaniem.

Art. 10a ust. 4 u.g.k. stanowi, że członkowie rady nadzorczej, reprezentujący w spółce jednostkę samorządu terytorialnego, są powoływani spośród osób, które złożyły egzamin w trybie przewidzianym w przepisach o komercjalizacji i prywatyzacji. Ten przepis jest sformułowany bardzo nieprecyzyjnie. Ma on zastosowanie do wszystkich spółek z udziałem jednostek samorządu terytorialnego, nawet jeśli jest to udział mniejszościowy.
@page_break@
Po pierwsze należy zauważyć, że co do zasady członków rady nadzorczej powołuje zgromadzenie wspólników (art. 215 § 1 k.s.h.) lub walne zgromadzenie akcjonariuszy (art. 385 § 1 k.s.h.), czyli wewnętrzny organ spółki. Członek rady nadzorczej nikogo w niej nie reprezentuje, lecz wykonuje kompetencje kontrolne i nadzorcze wobec zarządu spółki, działa w interesie wszystkich wspólników/akcjonariuszy. Umowa spółki z o.o. lub statut spółki akcyjnej mogą ustalać inne zasady powoływania członków rady nadzorczej, np. wybór (wskazanie) członka rady przez wspólnika/akcjonariusza. „Obowiązek powoływania do rady nadzorczej osób legitymujących się określonymi w przepisach kwalifikacjami dotyczy spółek z udziałem jednostek samorządu terytorialnego wtedy, gdy przepisy ustawy lub statutu dają jednostce samorządu uprawnienie do wskazania swojego reprezentanta w radzie.” – wyrok SN z dnia 21 grudnia 2005 r., IV CK 311/05, Glosa 2008/1/12. Gdy uprawnionym do powołania/wskazania członka rady nadzorczej wspólnikiem/akcjonariuszem będzie jednostka samorządu terytorialnego, to niewątpliwie znajdzie zastosowanie art. 10a ust. 4 u.g.k. Jeżeli jednostki samorządu terytorialnego są wyłącznymi wspólnikami/akcjonariuszami, to powyższy przepis zawsze będzie miał zastosowanie do wszystkich członków rady nadzorczej.

Po drugie, przepis mówi o osobach, które złożyły egzamin w trybie przewidzianym w przepisach o komercjalizacji i prywatyzacji. Chodzi oczywiście o egzamin, o którym mowa w art. 12 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397, z późn. zm.) oraz w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 września 2004 r. w sprawie szkoleń i egzaminów dla kandydatów na członków rad nadzorczych spółek, w których Skarb Państwa jest jedynym akcjonariuszem (Dz. U. Nr 198, poz. 2038 z późn. zm.) . Rozporządzenie przewiduje także zwolnienie z obowiązku zdawania egzaminu dla osób posiadających tytuł doktora nauk prawnych lub nauk ekonomicznych, radców prawnych, adwokatów, biegłych rewidentów lub doradców inwestycyjnych. Pomimo, że art. 10 ust. 4 u.g.k. mówi o osobach, które złożyły egzamin, to należy uznać, że uprawnione do reprezentowania jednostek samorządu terytorialnego w radach nadzorczych są również osoby zwolnione z obowiązku zdawania egzaminu na mocy § 5 ww. rozporządzenia (por. G. Góreczny, Rada nadzorcza w spółkach komunalnych - zarys problematyki, Samorząd Terytorialny 2010/11/56).

Należy pamiętać, że zgodnie z art. 18 u.g.k. w spółce powstałej w wyniku przekształcenia przedsiębiorstwa komunalnego pracownicy spółki mają prawo wyboru: 1) dwóch członków rady nadzorczej w radzie liczącej do sześciu członków; 2) trzech członków rady nadzorczej w radzie liczącej od siedmiu do dziesięciu członków; 3) czterech członków rady nadzorczej w radzie liczącej jedenastu lub więcej członków. Przedsiębiorstwa komunalne, co do których rada gminy do dnia 30 czerwca 1997 r. nie postanowiła o wyborze organizacyjno-prawnej formy lub o ich prywatyzacji, ulegały z dniem 1 lipca 1997 r. przekształceniu w jednoosobową spółkę gminy, z mocy prawa. Przedstawicieli pracowników w radzie nadzorczej takiej spółki nie dotyczy wymóg posiadania kwalifikacji określonych w art. 10 ust. 4 u.g.k.

Przepisy nie narzucają minimalnego wynagrodzenia członków rady nadzorczej. Natomiast w spółkach, w których większość udziałów lub akcji mają jednostki samorządu terytorialnego lub Skarb Państwa wynagrodzenie członka rady nadzorczej nie może przekraczać przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w czwartym kwartale roku poprzedniego, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego - art. 8 pkt 8 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi (Dz. U. Nr 26, poz. 306 z późn. zm.) .

Szczegółowe zakazy i ograniczenia do zasiadania w radach nadzorczych zwieraja także samorządowe ustawy ustrojowe oraz ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (Dz. U. nr 106, poz. 679 z późn. zm.) .

Przydatne materiały:
 Ustawa z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 45, poz. 236 z późn. zm.)
Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (Dz. U. nr 106, poz. 679 z późn. zm.)
Ustawa z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi (Dz. U. Nr 26, poz. 306 z późn. zm.)
Ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (Dz. U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397, z późn. zm.)
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 września 2004 r. w sprawie szkoleń i egzaminów dla kandydatów na członków rad nadzorczych spółek, w których Skarb Państwa jest jedynym akcjonariuszem (Dz. U. Nr 198, poz. 2038 z późn. zm.)