Jak pisze autor tego opracowania, samorządy wojewódzkie w tych regionach powinny traktować tę informację jako sygnał motywujący do przygotowania programu i podjęcia działań-projektów przyczyniających się do przyspieszania rozwoju miast.
Jednak dodaje, w województwach wykazujących się dodatnią sumą zmian pozycji w ostatnim rankingu widoczna jest polaryzacja w rozwoju miast. - Wynika to z radykalnego przyspieszenia rozwoju pierwszej i drugiej grupy-dodatnia suma zmian pozycji oraz spowolnienia rozwoju- ujemna suma zmian pozycji w trzeciej grupie miast - stwierdza.

Czytaj także: Rośnie rozwojowy dystans między Mazowszem i resztą województw>>

Autor od 14 lat opracowuje ranking poziomu rozwoju ośrodków regionalnych w Polsce. W najnowszym opracowaniu podzielił miasta na trzy grupy, według syntetycznego miernika rozwoju, co oznacza, że w pierwszej grupie znajdują się miasta o najwyższym poziomie rozwoju, w drugiej o średnim i w trzeciej miasta o najniższym poziomie rozwoju (wartości syntetycznego miernika rozwoju). Syntetyczny miernik rozwoju-sumaryczna punktacja jest sumą piętnastu zmiennych, które są zaopatrzone w wagi punktowe.

Jak pisze prof. Eugeniusz Sobczak w podsumowaniu swojej analizy, w województwach wykazujących się dodatnią sumą zmian pozycji w rankingu widoczna jest polaryzacja w rozwoju miast. Jego zdaniem wynika to z radykalnego przyspieszenia rozwoju pierwszej i drugiej grupy - dodatnia suma zmian pozycji oraz spowolnienia rozwoju - ujemna suma zmian pozycji w trzeciej grupie miast. - Dlatego potrzebne jest podjęcie działań-projektów wspierających samorządy miast trzeciej grupy. Działania te powinny mieć na celu przyspieszenie rozwoju miast odstających- wykazujących się ujemną sumą zmian pozycji – pisze autor.

Jego zdaniem problem polaryzacji w rozwoju miast  wyjaśnia suma zmian pozycji w rankingu w przeliczeniu na gminę w województwie dolnośląskim. Miasta pierwszej grupy w tym województwie osiągnęły, w rankingu 2015 roku, wysoką dodatnią sumę zmian pozycji w przeliczeniu na gminę, w relacji do rankingu bazowego. Druga i trzecia grupa miast wykazuje się natomiast ujemną sumą zmian pozycji. Rezultatem tego jest, że jedenaście miast radykalnie przyspiesza-awansuje w rankingu 2015 roku, a 25 miast spowolnia-spada w rankingu. - Może to osłabiać oddziaływanie na rozwój obszarów przyległych do miast spowolniających rozwój (miast drugiej i trzeciej grupy) – komentuje autor.
Jak zauważa w swoim opracowaniu, drugi poziom polaryzacji występuje w województwach, w których miasta trzeciej grupy spowolniają rozwój-spadają w rankingu, a miasta pierwszej i drugiej grupy przyspieszają rozwój-awansują w rankingu 2015 roku. Taka sytuacja występuje w sześciu województwach, a na uwagę zasługuje województwo śląskie, w którym dwadzieścia miast przyspiesza-awansuje w rankingu (pierwsza i druga grupa) oraz dziewiętnaście miast spowolnia-spada w rankingu 2015 roku (trzecia grupa), w relacji do rankingu bazowego. Prawie połowa miast spowolniających rozwój-spadających w rankingu 2015 roku, w relacji do rankingu bazowego uzasadnia posiadanie w regionie programu działania nastawionego na przyspieszanie rozwoju społeczno-gospodarczego miast trzeciej grupy.

Autor stwierdza, że trudności w rozwoju miast występują w województwach, w których wszystkie trzy grupy miast wykazują się ujemną sumą zmian pozycji w rankingu 2015 roku, w relacji do rankingu bazowego (podlaskie, podkarpackie, małopolskie). - Wskazuje to, że wśród miast spowolniających rozwój-spadających w rankingu mogą być centra regionalne i subregionalne. Utrzymywanie się takiej sytuacji w długiej perspektywie może osłabiać ich oddziaływanie na obszary przyległe-korzystające z rozlewania się rozwoju centrów (lokalnych, subregionalnych czy regionalnych) – czytamy w analizie.

Całe opracowanie poniżej.

 

Eugeniusz Sobczak
System wczesnego ostrzegania przed spowolnieniem rozwoju miast w województwach

Gminy miejskie w województwach podzielono na trzy grupy według syntetycznego miernika rozwoju, co oznacza, że w pierwszej grupie znajdują się miasta o najwyższym poziomie rozwoju, w drugiej o średnim i w trzeciej miasta o najniższym poziomie rozwoju (wartości syntetycznego miernika rozwoju). Syntetyczny miernik rozwoju-sumaryczna punktacja jest sumą piętnastu zmiennych, które są zaopatrzone w wagi punktowe. Zbiór zmiennych to: wydatki inwestycyjne per capita (majątkowe i na transport i łączność), odsetek tych wydatków w wydatkach budżetowych, wskaźnik samodzielności finansowej, liczba osób pracujących i bezrobotnych na 1000 mieszkańców, liczba podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców, odsetek radnych z wyższym wykształceniem, liczba absolwentów szkół ponadgimnazjalnych na 1000 mieszkańców, napływ i odpływ ludności na 1000 mieszkańców oraz odsetek mieszkańców korzystających z usług wodociągów, kanalizacji i oczyszczalni ścieków. Większości zmiennych przypisano wagi punktowe jeden punkt na jednostkę zmiennej. Wyjątkiem są wydatki inwestycyjne, którym przyznano jeden punkt za 10 złotych wydatków per capita, co pozwala uniknąć dominacji tych zmiennych w syntetycznym mierniku rozwoju (Sobczak, 2015).

Materiał badawczy jest przedstawiony w długim przedziale czasu (lata 2003 i 2015), co daje obraz przemian rozwojowych w poszczególnych regionach w relacji do najdynamiczniej rozwijających się miast. W pierwszej tabeli prezentowany jest odsetek miast w poszczególnych grupach i województwach.  W drugiej tabeli są przedstawiane sumy zmian pozycji gmin w rankingach   w poszczególnych województwach. Wartości opisujące dynamikę zmian pozycji w rankingach według syntetycznego miernika rozwoju (sumarycznej punktacji) w latach 2004 i 2015, w relacji do rankingu bazowego (2003 r.) są zależne od wielkości zmian (wzrostów i spadków) oraz od liczby gmin miejskich w poszczególnych województwach. Dlatego w trzeciej tabeli  przedstawione są zmiany pozycji gmin miejskich w przeliczeniu na gminę, co sprawia, że wartości opisujące tendencje zmian w województwach (awans w górę rankingów lub spadek) są porównywalne i niezależne od liczby miast w województwach. Prezentowany materiał  ostrzega zatem przed niekorzystnymi zmianami-spowolnieniem rozwoju w relacji do miast w innych regionach i dlatego może być traktowany jako sygnał skłaniający do podjęcia działań-projektów osłabiających niekorzystny trend (Sobczak, 2008).@page_break@

Analiza materiału badawczego/odsetek miast w grupach   

W Tabeli nr 1 przedstawiony jest procent miast w trzech grupach i województwach w latach 2004 i 2015. Z liczb zawartych w tej tabeli wynika, że najwyższym odsetkiem miast w 2004 roku w pierwszej grupie (o najwyższej wartości syntetycznego miernika) wykazują się takie województwa jak, małopolskie, podkarpackie i wielkopolskie (71,43%, 68,75% i 52,63%). W tych województwach występuje też najniższy udział miast w trzeciej grupie- o najniższym syntetycznym mierniku rozwoju. Z podzbioru trzech wymienionych powyżej województw tylko województwo wielkopolskie nie zmniejszyło w 2015 roku udziału miast w pierwszej grupie. W dwu pozostałych województwach zaznaczył się spadek udziału miast w 2015 roku w pierwszej grupie, co najwyraźniej jest widoczne w województwie podkarpackim, w którym spadek ten wyniósł 25%. W rezultacie znacznie wzrósł odsetek miast w drugiej grupie, co wskazuje na relatywne spowolnienie rozwoju części miast podkarpackich w badanym okresie.  W województwie małopolskim zmniejszenie udziału miast w pierwszej grupie jest mniej wyraźne (nieco ponad 7%), ale niekorzystny jest wzrost udziału miast w 2015 w trzeciej grupie-w relacji do 2004 roku (również o 7%). Wzrost udziału miast w 2015 roku w trzeciej grupie, w relacji do roku 2004 ( o nieco ponad 5%-jedno miasto) dotyczy również województwa wielkopolskiego, co jest wyprzedzającą informacją o potrzebie identyfikowania przyczyn spowolniania rozwoju miast. Jest to szczególnie uzasadnione w województwie podkarpackim, w którym relatywne spowolnienie rozwoju w 2015 roku, w stosunku do roku 2004, dotyczy czterech miast z szesnastu.  Wysokim udziałem miast w pierwszej grupie w 2004 roku wykazuje się jeszcze województwo opolskie, w którym występuje mała liczba miast (trzy miasta) i przesunięcie jednego miasta do drugiej grupy spowodowało radykalny spadek udziału gmin miejskich w pierwszej grupie w 2015 roku (z 66,67% w 2003 roku do 33,33%). Tylko jedno województwo (pomorskie) utrzymało wysoki udział miast w pierwszej grupie w badanym przedziale czasu (47,83%). W województwie tym nie zwiększył się udział miast w trzeciej grupie (o najniższym syntetycznym mierniku rozwoju), co świadczy, że Pomorskie zalicza się do regionów, w których miasta rozwijają się dynamicznie w całym trzynastoleciu.

Najniższym udziałem miast w roku 2004 w pierwszej grupie wykazuje się region dolnośląski (16,67%), w którym wystąpił też wysoki udział miast o najniższym syntetycznym mierniku rozwoju (trzecia grupa-44,44%). Region ten znacznie zwiększył udział miast w pierwszej grupie w 2015 roku (do nieco ponad 30%), ale jednocześnie zwiększył się udział miast w trzeciej grupie (do 50%), co wskazuje na pojawiającą się polaryzację w rozwoju miast (przyspieszająca rozwój grupa miast i jednocześnie coraz większa grupa miast spowolniająca rozwój). Powstaje zatem potrzeba identyfikowania przyczyn przyspieszania, jak też spowolniania, co powinno być wykorzystane przede wszystkim do stymulowania rozwoju gmin  odstających w rozwoju (trzecia grupa). Niskim udziałem miast w pierwszej grupie w 2004 roku wykazuje się także województwo kujawsko-pomorskie (poniżej 20%). W województwie tym widoczne są natomiast korzystne zmiany w 2015 roku, czego wyrazem jest znaczne zmniejszenie udziału miast w trzeciej setce-wychodzenie ze strefy zagrożonej marginalizacją rozwojową. Można zatem przyjąć, że w rozwoju miast w ramach województw ważny jest wzrost udziału miast w pierwszej grupie oraz zmniejszanie udziału w trzeciej grupie-zagrożonej postępującym spowolnianiem rozwoju i w rezultacie marginalizacją-pewnego rodzaju wykluczeniem. Trzeba przy tym podkreślić, że w 2015 roku tylko dwa województwa (podlaskie i dolnośląskie) posiadają bardzo wysoki udział gmin miejskich w trzeciej setce (50% lub więcej) i udział ten wzrósł w 2015 roku, w relacji do roku bazowego. Ponadto wysoki odsetek miast w trzeciej setce (40% lub więcej) występuje w takich województwach, jak lubelskie, lubuskie i świętokrzyskie. Można zatem stwierdzić, że pięć powyżej wymienionych województw ujawniają problemy z wykorzystaniem potencjału znacznej części  miast w rozwoju regionów. 

Uwagę zwraca województwo mazowieckie, które obok śląskiego i dolnośląskiego, posiada dużą liczbę miast (odpowiednio 49, 36 i 35) i województwo to wykazuje się relatywnie niskim odsetkiem miast w pierwszej grupie (28,57% w 2015 roku). Wzrost udziału miast w pierwszej  oraz spadek w trzeciej grupie wskazuje na relatywne przyspieszanie rozwoju miast regionu wykazującego się najwyższym poziomem PKB per capita w badanym trzynastoleciu (2003-2015). Znaczny odsetek miast w pierwszej grupie (setce) w regionie mazowieckim świadczy o policentryczności rozwoju tego centralnego metropolitalnego regionu. Duży odsetek miast w grupach drugiej i trzeciej wskazuje na znaczne rezerwy  rozwojowe tych miast i regionu.      

Tab. 1

Odsetek miast w setkach w latach 2004 i 2015

Region

% miast

w I setce

w 2004 r

% miast

w II setce

w 2004 r

% miast

 w III setce

w 2004 r

% miast

w I setce

w 2015 r

% miast

w II setce

w 2015 r

% miast

w III setce

w 2015 r

dolnośląski

16,67

38,89

44,44

30,56

19,44

50,00

kujawsko-pom

17,65

29,41

52,94

23,53

41,18

35,29

lubelski

20,00

40,00

40,00

20,00

40,00

40,00

lubuski

22,22

33,33

44,44

44,44

11,11

44,44

łódzki

27,78

38,89

33,33

16,67

50,00

33,33

małopolski

71,43

14,29

14,29

64,29

14,29

21,43

mazowiecki

25,71

40,00

34,29

28,57

42,86

28,57

opolski

66,67

33,33

    -

33,33

66,67

   -

podkarpacki

68,75

18,75

12,50

43,75

37,50

18,75

podlaski

23,08

30,77

46,15

23,08

23,08

53,85

pomorski

47,83

34,78

17,39

47,83

34,78

17,39

śląski

32,69

24,49

42,86

26,53

34,69

38,78

świętokrzyski

40,00

40,00

20,00

40,00

20,00

40,00

warm-mazur

18,75

43,75

37,50

18,75

43,75

37,50

wielkopolski

52,63

31,58

15,79

52,63

26,32

21,05

zachodniopom

27,27

36,36

36,36

45,45

18,18

36,36

 

@page_break@Suma zmian pozycji miast w rankingach

Tabela nr 2 przedstawia sumę zmian pozycji gmin miejskich w rankingach w latach 2004 i 2015 w relacji do rankingu bazowego (2003). Suma zmian pozycji w grupach (setkach) jest zależna od zmienności wartości syntetycznego miernika rozwoju, jak też od liczby miast w województwach. Trzeba podkreślić, że suma zmian pozycji w rankingu 2004 roku jest wyraźnie mniejsza niż w roku 2015, co wynika z braku dostępności do funduszy unijnych w 2004 roku. Dodatnia suma zmian pozycji wystąpiła w dziewięciu województwach w 2004 roku, a największa dodatnia wartość sumy zmian pozycji wystąpiła w województwach łódzkim i śląskim (117 i 195). W województwie łódzkim o dodatniej sumie zmian pozycji zdecydowały miasta pierwszej i trzeciej grupy, co trzeba ocenić pozytywnie, ponieważ oznacza to, że także gminy o najniższym syntetycznym mierniku rozwoju podejmowały działania nastawione na przyspieszenie rozwoju i wydostanie się ze strefy zagrożonej marginalizacją. Ujemna suma zmian pozycji w drugiej grupie w rankingu krajowym była na tyle niewielka, że żadna z gmin nie przesunęła się do trzeciej grupy.   Odmienna sytuacja wystąpiła w województwie śląskim, w którym o wysokiej sumie zmian pozycji rankingu 2004 roku, w relacji do rankingu bazowego, zdecydowały miasta pierwszej i drugiej grupy. Ujemna suma zmian w trzeciej grupie (miast z trzeciej setki w rankingu krajowym) świadczy o pojawiającej się polaryzacji rozwojowej (przyspieszaniu rozwoju miast pierwszej i drugiej grupy oraz spowolnianiu rozwoju miast trzeciej grupy). Wysoką sumą zmian pozycji miast w rankingu 2004 roku, w relacji do roku bazowego, wykazują się jeszcze dwa województwa, a mianowicie pomorskie i podkarpackie (89 i 77). Przy czym na uwagę zasługuje województwo podkarpackie, w którym wszystkie trzy grupy miast wykazały się dodatnią sumą zmian pozycji w rankingu 2004 roku. Mniej korzystna sytuacja wystąpiła w województwie pomorskim, w którym miasta trzeciej grupy wykazały się ujemną sumą zmian pozycji w rankingu 2004 roku. Świadczy to, że jest w tym województwie grupa gmin miejskich (4 miasta z 23), które spowolniają rozwój w relacji do miast pierwszej i drugiej grupy. Do podzbioru województw z wysoką dodatnią sumą zmian pozycji (95) należy zaliczyć województwo lubuskie, w którym decydujący wpływ na to osiągnięcie miały druga i trzecia grupa miast. Świadczy to o relatywnym spowolnianiu rozwoju głównych centrów rozwoju (dwa miasta), które wykazały się ujemną sumą zmian pozycji w rankingu 2004 roku, w relacji roku bazowego. Interesującym przypadkiem są miasta województwa mazowieckiego, które wykazały się niską dodatnią sumą zmian pozycji w rankingu 2004 roku, w stosunku do roku bazowego (32 pozycje). Podkreślenia wymaga, że dodatnią sumą zmian wykazały się tylko miasta trzeciej grupy, natomiast grupy pierwsza i druga wykazały się spadkiem w rankingu (ujemną sumą zmian). Oznacza to, że miasta o wysokim i średnim syntetycznym miernikiem rozwoju spowolniały rozwój w relacji do pozostałych województw.

Pozostałe siedem województw (dolnośląskie, kujawsko-pomorskie, lubelskie, małopolskie, podlaskie, świętokrzyskie, wielkopolskie)  wykazuje się ujemną sumą zmian pozycji miast w rankingu 2004 roku, w relacji do rankingu w roku bazowym. Świadczy to o spowolnieniu rozwoju miast tych województw w 2004 roku, w relacji do roku bazowego (2003). Najwyższą ujemną sumą zmian pozycji miast w rankingu 2004 roku (powyżej 100), w relacji do rankingu roku bazowego, wykazują się takie województwa, jak małopolskie, kujawsko-pomorskie, podlaskie i wielkopolskie. Uwagę zwraca województwo małopolskie, w którym ujemna suma zmian pozycji wystąpiła we wszystkich trzech grupach miast, co świadczy, że spowolnienie rozwoju dotyczy również miast pełniących rolę centrów rozwoju (z najwyższym syntetycznym miernikiem rozwoju). Podobna sytuacja wystąpiła w województwie wielkopolskim, w którym o wysokiej ujemnej sumie zmian pozycji w rankingu 2004 roku, w relacji do roku bazowego, zdecydowały miasta pierwszej i drugiej grupy. Oznacza to, że także główne miasta-centra Wielkopolski spowolniły rozwój w relacji do średniej wszystkich miast. Nieco odmienna sytuacja wystąpiła w województwach kujawsko-pomorskim i podlaskim, gdzie niewielka grupa miast pierwszej grupy (3 miasta) uzyskała dodatnią sumę zmian pozycji w rankingu 2004, co świadczy, że główne miasta tych regionów  tworzą dobre praktyki  rozwojowe. Podobnie jest w województwie lubelskim, które wykazuje się wysoką ujemną sumą zmian pozycji w 2004 roku (99 pozycji), w relacji do roku bazowego, ale cztery miasta z pierwszej grupy wykazują się dodatnią sumą zmian. Można zatem stwierdzić, że ujemna suma zmian pozycji miast w rankingu jest niekorzystna niezależnie od tego, której grupy-setki to dotyczy. Szczególnie niekorzystne jest jednak spowolnianie rozwoju głównych miast-centrów rozwoju (miast pierwszej grupy), których zadaniem jest tworzenie dobrych praktyk rozwojowych stanowiących punkt odniesienia do analizy porównawczej. W rankingu 2004 roku, w relacji do rankingu bazowego, ujemna suma zmian pozycji w pierwszej grupie miast (o najwyższym syntetycznym mierniku rozwoju) wystąpiła w takich regionach, jak dolnośląski (-67), małopolski (-53), wielkopolski (-48) i mazowiecki (-11). Interesujące jest w tej sytuacji czy ta niekorzystna sytuacja w roku 2004  w miastach wyróżniających się  wysokim poziomem syntetycznego miernika rozwoju wystąpi również w rankingu 2015 roku.

            Przechodząc do analizy porównawczej miast w ramach województw w rankingu 2015 roku, w porównaniu z rankingiem bazowym (2003), trzeba podkreślić, że w jedenastu województwach miasta pierwszej grupy wykazują się dodatnią sumą zmian. Oznacza to, że miasta stanowiące lokomotywy rozwoju regionów podejmują  działania nastawione na przyspieszanie rozwoju i tworzenie dobrych praktyk (Sobczak, 2015). Tej korzystnej tendencji towarzyszy natomiast duża liczba województw (14), w których ujemną sumą zmian wykazują się miasta trzeciej grupy. Oznacza to, że miasta znajdujące się wysoko w rankingu przyspieszają rozwój, a miasta znajdujące się nisko w rankingu spowolniają (3 grupa).

Reasumując trzeba podkreślić, że tylko w pięciu województwach miasta pierwszej grupy posiadają ujemną sumą zmian pozycji, miasta drugiej grupy w ośmiu, a miasta trzeciej grupy aż w czternastu województwach spowolniają rozwój (przesuwają się w dół rankingu-ujemna suma zmian pozycji). Powyższe zestawienie świadczy o postępującej polaryzacji rozwojowej miast, co wyraża się przyspieszaniem rozwoju-awansem w rankingu miast o wysokim syntetycznym mierniku rozwoju i spowolnianiu miast uszeregowanych nisko w rankingu 2015 roku (Sobczak, 2008). @page_break@

            Polaryzacja w rozwoju miast jest widoczna szczególnie wyraźnie w województwie dolnośląskim, w którym miasta pierwszej grupy osiągnęły najwyższą dodatnią sumę zmian pozycji (awans o 723 pozycje), ale jednocześnie miasta drugiej i trzeciej grupy wykazują się ujemną sumą zmian pozycji. Na drugim miejscu pod względem wielkości sumy zmian pozycji w rankingu w 2015 roku, w porównaniu z rankingiem bazowym, jest województwo mazowieckie (awans o 415 pozycji), co pokazuje, że miasta pierwszej grupy rozwijały się mniej dynamicznie niż w województwie dolnośląskim (przy zbliżonej liczbie miast w pierwszej grupie-11 i 10). W województwie mazowieckim dodatnią sumę zmian pozycji osiągnęły też miasta drugiej grupy, co z punktu widzenia rozwoju regionu jest korzystne, ponieważ w długiej perspektywie może to przyczyniać się do zmniejszania różnic rozwojowych w ramach regionu (konwergencja) (ESPON, 2006). Podobnie jest w dwu kolejnych województwach (zachodniopomorskim i śląskim), które osiągnęły wysoką sumę zmian pozycji w pierwszej grupie miast w rankingu 2015 roku, w porównaniu z rankingiem bazowym. W obu wymienionych powyżej województwach wysoka suma zmian pozycji miast wynika z przyspieszania rozwoju pierwszej i drugiej grupy. Można zatem stwierdzić, że województwa, w których dwie grupy ,miast (np. pierwsza i druga) wykazują się relatywnie wysoką dynamika rozwoju, to taka sytuacja tworzy dobre warunki do policentrycznego rozwoju regionu. Jedynym regionem, w którym w rankingu 2015 roku, w relacji do rankingu bazowego,  wszystkie trzy grupy miast osiągnęły dodatnią sumę zmian pozycji jest kujawsko-pomorski, co oznacza, że wszystkie grupy miast wykazały się przyspieszeniem rozwoju. W rezultacie miasta tego województwa osiągnęły trzecią co do wartości sumę zmian pozycji (po dolnośląskim i mazowieckim), co jest znaczącym osiągnięciem, szczególnie jeśli wziąć pod uwagę ponad dwukrotnie mniejszą liczebność miast (17, a w mazowieckim 35). Na uwagę zasługuje natomiast najwyższa dodatnia suma zmian pozycji miast w województwie dolnośląskim, która została osiągnięta wyłącznie dzięki pierwszej grupie miast, co świadczy o bardzo dużym przyspieszeniu rozwoju głównych miast regionu (11 miast). Oznacza to, że miasta województwa dolnośląskiego osiągają pierwszy poziom polaryzacji w rozwoju miast. W województwach, w których dwie pierwsze grupy w 2015 roku osiągnęły dodatnią sumę zmian pozycji, w porównaniu do rankingu bazowego, można mówić o drugim poziomie polaryzacji.    

            Najwyższe ujemne sumy zmian pozycji wystąpiły w takich województwach, jak podlaskie i podkarpackie (427 i 334), w których spowolnienie rozwoju wystąpiło we wszystkich trzech grupach. Trzeba stwierdzić, że we wszystkich tzw. wschodnich województwach suma zmian pozycji gmin miejskich w rankingu 2015 roku, w porównaniu do rankingu bazowego, jest ujemna. W trzech województwach tego podzbioru decydowały o tym dwie grupy gmin (w lubelskim i warmińsko-mazurskim druga i trzecia grupa, a w świętokrzyskim pierwsza i trzecia). Ujemne sumy zmian pozycji miast w rankingu 2015 roku we wszystkich grupach wystąpiły  jeszcze w województwie małopolskim. Oznacza to, że niezależnie od poziomu rozwoju-wartości syntetycznego miernika rozwoju- miasta małopolskie spowolniały rozwój w badanym trzynastoleciu. W pierwszej grupie miast spowolnienie-ujemna suma zmian pozycji była niewielka, dzięki czemu pierwsza grupa zmniejszyła się tylko o jedno miasto. Wysoką ujemną sumą zmian pozycji w rankingu 2015 roku (-198), w relacji do rankingu bazowego, wykazało się jeszcze województwo wielkopolskie, o czym zdecydowały dwie grupy (2 i 3). Wskazuje to, że rozwój miast w tym regionie ulega polaryzacji-miasta pierwszej grupy (11 miast) „uciekają” od pozostałych ośmiu miast. Utrzymywanie się podobnej sytuacji w długiej perspektywie może mieć negatywny wpływ na rozwój obszarów przyległych do miast spowolniających rozwój. Trzeba przy tym podkreślić, że tylko w nielicznych województwach wzrosła liczba miast w pierwszej grupie i dotyczy to w największym stopniu województwa dolnośląskiego (wzrost o 5 miast w relacji do rankingu bazowego). Dużemu wzrostowi liczby miast w pierwszej grupie towarzyszy wzrost liczby miast w trzeciej grupie (2 miasta), co świadczy o radykalnym przyspieszaniu rozwoju miast dominujących-lokomotyw i jednocześnie spowolnianiu rozwoju znacznej grupy miast trzeciej grupy (18 z 36). Można przyjąć, że relatywnie korzystna sytuacja wystąpiła w województwie mazowieckim, w którym wzrostowi liczby miast w pierwszej grupie towarzyszy spadek liczby miast trzeciej grupy.

W pozostałych czterech województwach liczba miast w pierwszej grupie wzrosła o jedno lub dwa miasta (kujawsko-pomorskie, lubuskie, mazowieckie, zachodniopomorskie). Największy spadek liczby miast w pierwszej grupie wystąpił natomiast w województwie śląskim (3 miasta), co powinno być impulsem do wykonania diagnozy i analizy przyczyn spowolniania rozwoju miast. Rezultatem analizy porównawczej-diagnozy powinno być podjęcie projektów zapobiegających dalszemu spowolnianiu rozwoju.                        

Tab. 2

Zmiany pozycji gmin miejskich w rankingach w latach 2004  oraz 2015 w relacji do roku bazowego (2003)

region

suma zmian

w I setce/

liczba miast

suma zmian 

w II setce/

liczba miast

 

suma zmian

w III setce/

liczba miast

suma zmian

w 2004 w rel.

do roku 2003/

liczba miast

Suma zmian

w I setce/

liczba miast

Suma zmian

w II setce/

liczba miast

Suma zmian w

III setce/

liczba

miast

 

suma

 zmian w

2015 roku w rel. do roku 2003/

liczba

miast

dolnośląski

-67/6

   -3/14

  22/16

  -48/36

 723/11

-104/7

  -37/18

  582/36

kuj-pomorski

  40/3

  -78/5

 -96/9

-134/17

  158/4

  106/7

    45/6

  309/17

lubelski

  23/4

  -55/8

 -67/8

  -99/20

  115/4

  -80/8

-322/8

-287/20

lubuski

-32/2

  111/3

   16/4

    95/9

    35/4

  115/1

  -86/4

   64/9

łódzki

  72/5

  -17/7

   62/6

  117/18

 120/3

  -75/9

  -89/6

  -44/18

małopolski

-53/10

-114/2

   -9/2

-176/14

   -5/9

  -38/2

-176/3

-219/14

mazowiecki

-11/9

 -28/14

  71/12

    32/35

 415/10

 157/15

-259/10

  313/35

opolski

  34/2

    -4/1

   -

    30/3

   -6/1

  -65/2

   -

   -71/3

podkarpacki

  55/11

   12/3

   10/2

    77/16

  -91/7

-240/6

    -3/3

-334/16

podlaski

  97/3

 -85/4

-115/6

-103/13

  -21/3

  -14/3

-392/7

-427/13

pomorski

  91/11

  44/8

  -46/4

   89/23

   59/11

  148/8

-143/4

    64/23

śląski

101/16

195/12

-101/21

 195/49

 238/13

 312/17

-272/19

  278/49

świętokrzyski

    1/2

   -3/2

  -/1

   -2/5

  -29/2

    67/1

  -96/2

  -58/5

war-mazur

  33/3

    8/7

 -27/6

   14/16

  186/3

-136/7

-260/6

-210/16

wielkopolski

-48/10

-72/6

    3/3

-117/19

   34/10

-126/5

-106/4

-198/19

zachpomorski

  27/3

-31/4

  34/4

  30/11

  345/5

   22/2

-129/4

  236/11

 

@page_break@Suma zmian pozycji miast w rankingach w przeliczeniu na gminę

W tabeli nr 3 przedstawione są wartości wyjaśniające zmiany miejsc gmin miejskich w rankingach w przeliczeniu na gminę, co jest średnią miarą awansu lub spadku gminy-miasta w poszczególnych województwach. Najwyższym awansem w przeliczeniu na gminę miejską w rankingu 2015 roku, w relacji do rankingu bazowego wykazały się takie województwa, jak zachodniopomorskie, kujawsko-pomorskie i dolnośląskie (odpowiednio 21,64; 18,18 i 16,17). Trzeba podkreślić, że miasta w dwóch województwach z podzbioru trzech powyżej wymienionych (kujawsko-pomorskie i dolnośląskie) przesuwały się w dół rankingu 2004 roku,  w relacji do rankingu bazowego (posiadały ujemną liczbę zmian pozycji w przeliczeniu na gminę). W województwie kujawsko-pomorskim radykalne przyspieszenie rozwoju dotyczy wszystkich trzech grup, a w województwie dolnośląskim dotyczy to tylko pierwszej grupy. Potwierdza to wcześniej podkreślaną polaryzację w rozwoju miast, co wyraża się radykalnym przyspieszeniem rozwoju miast stanowiących lokomotywy rozwoju regionu. Oznacza to, że jedenaście miast w województwie dolnośląskim radykalnie przyspiesza rozwój w badanym trzynastoleciu (2003-2015), a 25 miast spowolnia, co może prowadzić do marginalizacji miast najbardziej spowolniających rozwój. Podobna sytuacja występuje w województwie zachodniopomorskim, w którym siedem miast radykalnie przyspieszyło rozwój w trzynastoleciu, a cztery spowolniły. Korzystne zmiany wystąpiły w województwie kujawsko-pomorskim, w którym wszystkie grupy miast wykazały się przyspieszeniem rozwoju w trzynastoleciu, co świadczy o harmonijnym przestrzennie rozwoju miast, co w efekcie może mieć korzystny wpływ na rozwój całego regionu. Trzeba przy tym podkreślić, że w województwie kujawsko-pomorskim jest 17 miast, a tylko w pierwszej grupie-setce w województwie dolnośląskim jest 11 gmin miejskich (w kujawsko-pomorskim 4). Przedstawione zestawienie nie uzasadnia jednak stwierdzenia, że jedenaście miast wykazujących się dynamicznym przyspieszeniem rozwoju (pierwsza grupa) to lokomotywy wystarczające do stymulowania harmonijnego-spójnego rozwoju regionu. Zdecydowana większość miast tego regionu (25) spowolniająca rozwój-powiększa dystans w relacji do dynamicznie rozwijających się miast-spada w dół w rankingu 2015 roku. Efektem tego może być słabnące oddziaływanie tych miast na obszary funkcjonalnie zależne (położone w obszarze oddziaływania) i podkreślana wcześniej postępująca polaryzacja w rozwoju miast i obszarów.

Kolejnym regionem, w którym miasta przyspieszyły rozwój i awansowały w rankingu 2015 roku, w relacji do rankingu bazowego jest Mazowsze (awans o 8,94 pozycji). Ten znaczący awans jest spowodowany głównie przez miasta pierwszej grupy-setki i częściowo drugiej grupy. Trzeba podkreślić, że dwie pierwsze grupy miast mazowieckich spowolniały rozwój w rankingu 2004 roku, w relacji do rankingu bazowego, a tylko miasta trzeciej grupy przyspieszały (dodatnia liczba zmian pozycji w przeliczeniu na gminę). W 2015  roku sytuacja się odwróciła i miasta trzeciej grupy (10 miast) uzyskały ujemną liczbę zmian pozycji przeliczeniu na gminę (-25,90), co wskazuje na postępującą polaryzację w rozwoju miast (25 miast przyspiesza rozwój i 10 spowolnia). Wyraźnie większa liczba miast przyspieszających niż spowolniających rozwój, skłania do stwierdzenia, że większość obszaru regionu jest pod wpływem oddziaływania miast tworzących dobre praktyki rozwojowe. Ignorowanie znacznej liczby miast (10 z 35), które w skali subregionalnej lub lokalnej mogą słabo oddziaływać na gminy funkcjonalnie powiązane nie jest uzasadnione. Dlatego niezbędne jest podjęcie w tym regionie analizy przyczyn spowolniania rozwoju miast i podjęcie projektów stymulujących przyspieszanie rozwoju-wzrostu syntetycznego miernika rozwoju (Strzelecki, 2008). W ramach podjętych projektów uzasadnione jest przenoszenie dobrych praktyk z miast przyspieszających rozwój (benchmarking), dlatego ważna jest współpraca miast w ramach regionów, jak również w skali kraju.  W podzbiorze województw, których miasta przyspieszały rozwój w rankingu 2015 roku, w relacji do rankingu bazowego, są jeszcze trzy, a mianowicie śląskie, pomorskie i lubuskie, które wskazują także na postępującą polaryzację w rozwoju miast (przyspieszanie rozwoju pierwszej i drugiej grupy miast oraz spowolnianie miast trzeciej grupy). Problem ten ma relatywnie większe znaczenie w regionie śląskim, ze względu na dużą liczbę miast w trzeciej grupie (19 miast z 49).

 Przechodząc do analizy porównawczej miast w województwach wykazujących się ujemną sumą zmian pozycji, trzeba podkreślić, że najwyższą ujemną liczbą zmian pozycji miast w przeliczeniu na gminę w rankingu 2015 roku, w relacji do rankingu bazowego (2003), uzyskały takie województwa, jak podlaskie, podkarpackie i opolskie. W województwach tych ujemna liczba zmian pozycji, w przeliczeniu na jedno miasto, w rankingu 2015 roku, wystąpiła we wszystkich trzech grupach, co oznacza, że spowolnienie rozwoju dotyczyło również głównych miast regionów (regionalnych i subregionalnych centrów). Ujemna liczba zmian pozycji w rankingu 2015 roku we wszystkich trzech grupach, w relacji do rankingu roku bazowego, wystąpiła jeszcze w województwie małopolskim. Ważne jest, że w tym regionie ujemna liczba zmian pozycji, w przeliczeniu na gminę, wystąpiła także w rankingu roku 2004, w relacji do roku bazowego. Świadczy to, że spowolnianie rozwoju miast w regionie małopolskim ma charakter trendu obserwowanego w długim przedziale czasu. Trzeba podkreślić malejącą ujemną liczbę zmian pozycji w pierwszej grupie miast w 2015 roku, w relacji do 2004 roku. Świadczy to, że główne miasta regionu (lokomotywy) odzyskują dynamikę rozwoju pozwalającą w przyszłości na relatywne przyspieszanie wzrostu syntetycznego miernika rozwoju. Trzy miasta trzeciej grupy wykazują się natomiast bardzo wysokim spowolnieniem (-58,67 pozycji w rankingu 2015 roku), co świadczy o zagrożeniu  marginalizacją rozwojową tych miast. Jest więc widoczna potrzeba podjęcia w regionie małopolskim skoordynowanych działań-projektów  nastawionych na identyfikację przyczyn spowolniania rozwoju miast. Utrzymywanie się bowiem spadkowego trendu tych miast w rankingu krajowym w długiej perspektywie może prowadzić do ich marginalizacji i w rezultacie spowolnienia rozwoju przyległych do nich obszarów-gmin. Wysoką ujemną liczbą zmian pozycji miast w rankingu 2015 roku, w relacji do rankingu bazowego, wykazuje się też województwo lubelskie (-14,35). O spowolnieniu rozwoju miast tego województwa (o spadkowej tendencji w rankingu) decydują miasta drugiej i trzeciej grupy (16 miast z 20). Cztery miasta z pierwszej grupy wykazują się natomiast dodatnią liczbą zmian pozycji w rankingu 2015 roku. Uwagę zwraca jednak dużo wyższa ujemna liczba zmian pozycji miast drugiej i trzeciej grupy w rankingu miast w 2015 roku, niż w rankingu 2004 roku, co świadczy o zwiększającej się różnicy w poziomie rozwoju (dywergencji). Problem dywergencji podkreśla pięciokrotnie większa dodatnia liczba zmian pozycji miast pierwszej grupy (4 miasta) w porównaniu do rankingu 2004 roku. Wynika z tego, że miasta o najwyższym syntetycznym mierniku (z pierwszej setki-grupy) przyspieszają rozwój, a pozostałe miasta spowolniają.

Reasumując można stwierdzić, że w większości województw jest widoczna postępująca dywergencja w rozwoju miast, co wyraża się w przyspieszaniu wzrostu wartości syntetycznego miernika-rozwoju miast pierwszej grupy oraz spowolnianiu miast pozostałych grup. Tylko w sześciu województwach spowolnianie rozwoju dotyczy wyłącznie trzeciej grupy miast, w których występuje ujemna liczba zmian pozycji w rankingu 2015 roku, w relacji do rankingu bazowego  (śląskie, pomorskie, mazowieckie, lubuskie, zachodniopomorskie i kujawsko-pomorskie). Pozwala to stwierdzić, że wymieniony powyżej podzbiór województw jest w korzystniejszej sytuacji, niż województwa, w których dwie grupy miast spowolniają rozwój w badanym trzynastoleciu (2003-2015). Najbardziej korzystna sytuacja występuje w województwie kujawsko-pomorskim, w którym wszystkie grupy miast osiągnęły dodatnią liczbę zmian pozycji w rankingu 2015 roku, co świadczy, że w tym regionie nie zwiększają się różnice w poziomie rozwoju miast. Najbardziej niekorzystna sytuacja występuje natomiast w trzech województwach (podlaskie, podkarpackie i małopolskie), w których ujemna liczba zmian w przeliczeniu na gminę miejską  występuje we wszystkich grupach (setkach). Trzeba podkreślić, że do tego podzbioru zostało zaliczone województwo małopolskie, w którym ujemna liczba zmian pozycji w 2015 roku w pierwszej grupie wynosi tylko -0,56, co oznacza, że to spowolnienie jest bardzo niewielkie, w relacji do dwóch pozostałych województw (-7 i -13). Uwagę zwraca natomiast województwo podkarpackie, w którym w rankingu 2004 roku, w relacji do rankingu bazowego, liczba zmian pozycji w przeliczeniu na gminę była dodatnia, co wskazuje, że spowolnienie dotyczy ostatnich jedenastu lat. Dlatego samorządy tego województwa, zarówno lokalne jak i wojewódzki, powinny przeprowadzić badania identyfikujące przyczyny spowolniania rozwoju miast (centrów rozwoju). Efektem tych badań powinno być sformułowanie kluczowych celów strategicznych oraz zaprogramowanie działań-projektów osłabiających czynniki ograniczające rozwój oraz wzmacniające czynniki endogeniczne stymulujące-przyspieszające rozwój. Pod uwagę powinny być brane cele długoterminowe, które wiążą się z projektami inwestycyjnymi uzupełniającymi infrastrukturę społeczną, a w tym tzw. otoczenie biznesu, które sprzyja przedsiębiorczości i tworzeniu innowacyjnych miejsc pracy (Zalewski, 2005). Niezbędne jest przy tym systematyczne prowadzenie pomiaru efektów podjętych działań-projektów realizujących poszczególne cele strategiczne i operacyjne. Uzasadnione jest także prowadzenie analizy porównawczej (benchmarking), w zestawieniu z miastami najdynamiczniej rozwijającymi się, co pozwoli na ocenę rozwoju w relacji do miast przyspieszających rozwój. Benchmarking powinien dotyczyć nie tylko syntetycznego miernika rozwoju, ale powinien uwzględniać takie zmienne, jak wskaźnik samodzielności finansowej (udział dochodów własnych), liczba osób pracujących i podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców oraz saldo migracji. Dobór zmiennych do szczegółowej analizy porównawczej powinien być uzależniony od zidentyfikowanych czynników ograniczających rozwój.                                               

Tab.3

Zmiana pozycji w miast w rankingach w latach 2004 i 2015 w relacji do roku bazowego w przeliczeniu na gminę

Region

Zmiany

poz. na

gminę

1 setka

 

Zmiany

poz. na

gminę

2 setka

Zmiany

poz. na

gminę

3 setka

 

 

 

Średnia

zmiana/

gminę w

2004 roku

w rel. do roku

2003.

 

Zmiany

poz. na

gminę

1 setka

Zmiany

poz. na

gminę

2 setka

Zmiany

poz. na

gminę

3 setka

Średnia

zmiana/

gminę w

2015 roku

w rel. do

2003 r.

 

dolnośląski

- 11,17

  -0,21

   1,38

 -1,33

65,73

-14,80

  -2,06

 16,17

kujawso-pom

  13,33

-15,00

-10,67

 -7,88

39,50

  15,14

    7,50

 18,18

lubelski

    5,75

  -6,88

 -8,38

 -4,95

28,75

- 10,00

-40,25

-14,35

lubuski

-16,00

 37,00

  4,00

 10,50

  8,75

115,00

-21,50

    7,11

łódzki

  14,40

 -2,43

10,33

   6,30

40,00

 -  8,33

-14,83

  -2,44

małopolski

   -5,30

-57,00

-4,50

-12,57

-0,56

-19,00

-58,67

-15,64

mazowiecki

   -1,22

-2,00

  5,82

   0,91

 41,50

  10,47

-25,90

    8,94

opolski

  17,00

-4,00

    -

 10,00

-  6,00

-32,50

    -

-23,67

podkarpacki

    5,00

  4,00

  5,00

   4,81

-13,00

-40,00

-1,00

-20,88

podlaski

  32,33

-21,25

-19,17

 -7,92

-  7,00

-4,67

-56,00

-32,25

pomorski

    8,27

    5,50

-11,50

  3,87

   5,35

18,50

-35,75

   2,78

śląski

    6,31

  16,25

  -4,81

  3,98

  18,31

18,75

-14,32

   5,67

świętokrzyski

    0,50

   -1,50

     -

 -0,40

-14,50

67,00

-48,00

-11,60

warm-maz

  11,00

    1,14

  -4,50

  0,88

 62,00

-19,43

-43,33

-13,13

wielkopolski

  -4,80

-12,00

   1,00

-6,16

  3,40

-25,20

-26,50

-10,42

zachodniopom

   9,00

  -7,75

  8,50

  2,73

69,00

  11,00

-32,25

  21,64

 

 

@page_break@Wnioski i stwierdzenia

Dynamiczny rozwój miast ma podstawowe znaczenie, ponieważ stanowią one centra tworzące dobre praktyki wyznaczające kierunki rozwoju, jak też określające sposoby realizacji celów długoterminowych typowych dla poszczególnych obszarów oraz mających kluczowe znaczenie w rozwoju regionów. Dobre praktyki w zarządzaniu rozwojem powinny uwzględniać benchmarking, który tworzy możliwość korzystania z najlepszych doświadczeń-dobrych praktyk. Jest to ważne w odniesieniu do wszystkich samorządów, ale szczególnie dotyczy samorządów odstających w rozwoju-spowolniających w relacji do dynamicznie rozwijających się miast. Przyczyny spowolniania rozwoju gospodarczego i społecznego są różne, ale w wielu przypadkach wynika to z niskiego potencjału oraz ograniczonego dostępu do wysoko kwalifikowanej i doświadczonej w zarządzaniu rozwojem kadry. Rezultatem tego może być brak ciągłości-systematyczności działań w realizacji celów długoterminowych-kluczowych dla rozwoju obszarów (Rummler, Brache, 2000). Jednym z symptomów takiej sytuacji jest uzależnianie realizacji projektów, ważnych z punktu widzenia celów długoterminowych, od funduszy unijnych. Trzeba przy tym podkreślić, że pozyskiwanie środków finansowych z funduszy unijnych wymaga posiadania kadr o dużych umiejętnościach w przygotowaniu programów działań, a w tym dostosowania projektów do przyjętych celów długoterminowych. Niezbędne są też umiejętności w przygotowaniu aplikacji o dofinansowanie z funduszy UE, a w przypadku uzyskania wsparcia finansowego ważne jest doświadczenie w zarządzaniu projektami finansowanymi ze środków unijnych. Brak takich doświadczeń i ewentualnie popełnione błędy podczas realizacji projektów skutkują wstrzymaniem finansowania. Wymienione skrótowo problemy występujące w gminach-miastach o niskim potencjale rozwojowym przyczyniają się do braku ciągłości-systematyczności działań oraz w rezultacie prowadzą do spowolniania realizacji celów długoterminowych-przesuwaniu się w dół w rankingach, w relacji do gmin dynamicznie zwiększających wartość syntetycznego miernika rozwoju.            

Przedstawiony w opracowaniu o materiał badawczy oraz zaprezentowana analiza porównawcza miast w ramach województw pozwala na sformułowanie kilku poniżej zestawionych wniosków i stwierdzeń.

1.      Najwyższy odsetek miast w pierwszej grupie-o wysokim syntetycznym mierniku rozwoju- w 2004 roku wystąpił w województwach: małopolskim, podkarpackim i wielkopolskim. Z podzbioru trzech wymienionych województw tylko w województwie wielkopolskim utrzymał się wysoki odsetek miast w pierwszej grupie w 2015 roku. W pozostałych dwóch województwach odsetek miast w pierwszej grupie znacznie się zmniejszył w 2015 roku, co świadczy o spowolnieniu rozwoju miast w tych województwach.

2.      Najniższym udziałem miast w pierwszej grupie w 2004 roku wykazało się województwo dolnośląskie (16,67%). Region ten znacznie zwiększył odsetek miast w 2015 roku, ale w tym samym czasie zwiększył się udział miast w trzeciej grupie, co świadczy o polaryzacji w rozwoju miast. Uzasadnione jest zatem podjęcie działań-projektów, na poziomie samorządu regionalnego, prowadzących do zmniejszania liczebności grupy trzeciej-o najniższym syntetycznym mierniku rozwoju.

3.      W pięciu województwach (dolnośląskie, podlaskie, lubelskie, lubuskie i świętokrzyskie) w 2015 roku stwierdza się wysoki udział miast w trzeciej grupie (ponad 40%). Z punktu widzenia wykorzystania potencjału rozwojowego miast regiony te należy zaliczyć do problemowych.

4.      Ujemna suma zmian pozycji miast w rankingu 2004 roku, w relacji do rankingu bazowego,  wystąpiła w siedmiu województwach, a w rankingu 2015 roku liczba województw z ujemną sumą zmian pozycji wzrosła do dziewięciu. Świadczy to o dysparytecie w rozwoju miast i w rezultacie pojawianiu się polaryzacji w rozwoju centrów w ramach województw.

5.      W podzbiorze dziewięciu województw z ujemną sumą zmian pozycji w rankingu 2015 roku, w relacji do rankingu bazowego, najwyższa ujemna suma zmian pozycji wystąpiła w takich województwach, jak podlaskie, podkarpackie, lubelskie i małopolskie (ponad minus 200 pozycji). Samorządy wojewódzkie w tych regionach powinny traktować tę informację jako sygnał motywujący do przygotowania programu i podjęcia działań-projektów przyczyniających się do przyspieszania rozwoju miast.

6.      W województwach wykazujących się dodatnią sumą zmian pozycji w rankingu 2015 roku widoczna jest polaryzacja w rozwoju miast. Wynika to z radykalnego przyspieszenia rozwoju pierwszej i drugiej grupy-dodatnia suma zmian pozycji oraz spowolnienia rozwoju- ujemna suma zmian pozycji w trzeciej grupie miast. Dlatego potrzebne jest podjęcie działań-projektów wspierających samorządy miast trzeciej grupy. Działania te powinny mieć na celu przyspieszenie rozwoju miast odstających- wykazujących się ujemną sumą zmian pozycji.

7.      Problem polaryzacji w rozwoju miast  wyjaśnia suma zmian pozycji w rankingu w przeliczeniu na gminę w województwie dolnośląskim. Miasta pierwszej grupy w tym województwie osiągnęły, w rankingu 2015 roku, wysoką dodatnią sumę zmian pozycji w przeliczeniu na gminę, w relacji do rankingu bazowego.  Druga i trzecia grupa miast wykazuje się natomiast ujemną sumą zmian pozycji. Rezultatem tego jest, że jedenaście miast radykalnie przyspiesza-awansuje w rankingu 2015 roku, a 25 miast spowolnia-spada w rankingu. Może to osłabiać oddziaływanie na rozwój obszarów przyległych do miast spowolniających rozwój (miast drugiej i trzeciej grupy).

8.      Drugi poziom polaryzacji występuje w województwach, w których miasta trzeciej grupy spowolniają rozwój-spadają w rankingu, a miasta pierwszej i drugiej grupy przyspieszają rozwój-awansują w rankingu 2015 roku. Taka sytuacja występuje w sześciu województwach, a na uwagę zasługuje województwo śląskie, w którym dwadzieścia miast przyspiesza-awansuje w rankingu (pierwsza i druga grupa) oraz dziewiętnaście miast spowolnia-spada w rankingu 2015 roku (trzecia grupa), w relacji do rankingu bazowego. Prawie połowa miast spowolniających rozwój-spadających w rankingu 2015 roku, w relacji do rankingu bazowego uzasadnia posiadanie w regionie programu działania nastawionego na przyspieszanie rozwoju społeczno-gospodarczego miast trzeciej grupy.

9.      Trudności w rozwoju miast występują w województwach, w których wszystkie trzy grupy miast wykazują się ujemną sumą zmian pozycji w rankingu 2015 roku, w relacji do rankingu bazowego (podlaskie, podkarpackie, małopolskie). Wskazuje to, że wśród miast spowolniających rozwój-spadających w rankingu mogą być centra regionalne i subregionalne. Utrzymywanie się takiej sytuacji w długiej perspektywie może osłabiać ich oddziaływanie na obszary przyległe-korzystające z rozlewania się rozwoju centrów (lokalnych, subregionalnych czy regionalnych).

 

Bibliografia

1.       Nauka i technika w 2014 r., Główny Urząd Statystyczny, Informacje i opracowania statystyczne, Warszawa 2015.

2.        Nazarczuk J. M.: Potencjał rozwojowy a aktywność inwestycyjna województw i podregionów Polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2014.

3.       Cities and regions in the new learning economy, Education and Skills. OECD, Paris, 2001.

4.       ESPON, 2020, Cooperation Program, 2015, (www.espon.eu).

5.       PŁOWIEC U.: Kształtowanie zdolności konkurencyjnej regionów w warunkach członkostwa w Unii Europejskiej, Warszawa 2004.

6.       RUMMLER G. A., BRACHE A. P.: Podnoszenie Efektywności Organizacji. PWE, Warszawa 2000.

7.       SOBCZAK E.: Zarządzanie zrównoważonym rozwojem jednostek samorządu terytorialnego. Praca zbiorowa pod redakcją naukową Eugeniusza Sobczaka. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2015, Ocena rozwoju powiatów w ramach województw, str. 22-62.

8.       SOBCZAK E.: Tendencje rozwojowe miast jako centrów rozwoju województw. Polska Akademia Nauk, Instytut Badań Systemowych, Seria: Badania Systemowe, tom 63, Warszawa 2008.

9.       SOBCZAK E.: Zróżnicowanie poziomu i dynamiki czynników rozwoju gmin i powiatów w ramach województw. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2010.

10.   SOBCZAK E.: Zróżnicowanie poziomu rozwoju gmin województwa mazowieckiego. Zeszyty Naukowe Kolegium Nauk Społecznych i Administracji Politechniki Warszawskiej nr 25, Warszawa 2007.

11.   SOBCZAK E.: Zróżnicowanie poziomu rozwoju gmin województwa wielkopolskiego. Zeszyty Naukowe Kolegium Nauk Społecznych i Administracji Politechniki Warszawskiej nr 26, Warszawa 2007.

12.   STRZELECKI Z.: Polityka regionalna. [w:] Gospodarka regionalna i lokalna, praca zbiorowa pod red. Z. Strzelecki, Wyd. Naukowe PWN SA; Warszawa 2008.

13.   Territory matters for competitiveness and cohesion. ESPON, synthesis report, results by autumn 2006, www.espon.eu.

14.   ZALEWSKI T.: Nowe Zarządzanie publiczne w polskim samorządzie terytorialnym. praca zbiorowa, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2005.