Pytanie:
Kobieta ubiega się o specjalny zasiłek opiekuńczy na swoją babcię, spełnia wszystkie przesłanki niezbędne do przyznania prawa. Wniosek na komisję w Powiatowym Zespole do spraw orzekania o niepełnosprawności został złożony 12 stycznia 2015 r. Wniosek o SZO w ośrodku został złożony 6 marca 2015 r. Osoba ubiegająca się o SZO jest zarejestrowana w Powiatowym Urzędzie pracy jako osoba bezrobotna.

Od kiedy przyznać prawo do SZO?
Czy osoba powinna się wyrejestrować w PUP i świadczenie należy przyznać od tego dnia czy może wyrejestrować się dopiero po wydaniu decyzji?

Odpowiedź:
Osoba zarejestrowana jako bezrobotna może ubiegać się o SZO, a dopiero fakt pobrania takiego świadczenia pozbawia ją statusu bezrobotnego.
Prawo do SZO można ustalić od stycznia 2015 r.

Uzasadnienie:
W myśl art. 24 ust. 2a ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych - dalej u.ś.r. jeżeli w okresie trzech miesięcy, licząc od dnia wydania orzeczenia o niepełnosprawności lub orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, zostanie złożony wniosek o ustalenie prawa do świadczenia uzależnionego od niepełnosprawności, prawo to ustala się począwszy od miesiąca, w którym złożono wniosek o ustalenie niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności.

Z pytania co prawda nie wynika, kiedy zostało wydane orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, ale biorąc pod uwagę datę złożenia wniosku o ustalenie stopnia niepełnosprawności oraz o SZO, na pewno zachowany jest termin trzymiesięczny, o którym mowa w powyższym przepisie. W związku z tym prawo do SZO można ustalić od stycznia 2015 r.

Pozostaje jednak kwestia, czy i od kiedy spełniona jest przesłanka niepodejmowania lub rezygnacji z zatrudnienia z art. 16a ust. 1 u.ś.r. W myśl tego przepisu specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, a także małżonkom, jeżeli:

1) nie podejmują zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej lub
2) rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej
- w celu sprawowania stałej opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

W wyroku NSA z dnia 27 stycznia 2015 r., I OSK 56/14, sąd stwierdził, że w odniesieniu do specjalnego zasiłku opiekuńczego, osoba zarejestrowana w urzędzie pracy ma prawo ubiegać się o przyznanie tego świadczenia.

Dodatkowym potwierdzeniem tego stanowiska jest analiza przepisu art. 2 ust. 1 pkt 2 lit. j ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy - dalej u.p.z., z którego jasno wynika, że uzyskanie prawa do specjalnego zasiłku opiekuńczego pozbawia osobę zarejestrowaną jako bezrobotna tego statusu, a w konsekwencji pozbawia taką osobę uzyskania za pośrednictwem urzędu pracy zatrudnienia (innej pracy zarobkowej).

W orzecznictwie można znaleźć pogląd (zob. wyrok WSA w Łodzi z dnia 25 lutego 2015 r., II SA/Łd 1128/14), że zgodnie z art. 16a ust. 8 u.ś.r. enumeratywnie wylicza podmioty, którym specjalny zasiłek opiekuńczy nie przysługuje. Wśród tych podmiotów niewątpliwie nie wymienia się osób bezrobotnych. Gdyby wolą ustawodawcy był zamiar pozbawienia takich osób możliwości ubiegania się o to świadczenie, to z pewnością zastrzeżenie takie zostałoby uczynione wprost w powyższym przepisie.

W związku z tym pojęcie "rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej", którym ustawodawca posłużył się w art. 16a ust. 1 u.ś.r., należy interpretować szeroko, mając przede wszystkim na uwadze cel powyższego uregulowania, a więc przyznanie rekompensaty pieniężnej tym spośród członków społeczeństwa, którzy podejmując się opieki nad swymi najbliższymi, niezdolnymi do samodzielnej egzystencji, rezygnują z własnej aktywności zawodowej.

Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 2 u.p.z. osobą bezrobotną jest osoba zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy. Skoro zatem, w drodze analogii, uznać należy, iż specjalny zasiłek opiekuńczy z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej (art. 16a ust. 1 u.ś.r.), tak jak świadczenie pielęgnacyjne (art. 17 ust. 1 u.ś.r.), może przysługiwać także osobom niezatrudnionym i nie wykonującym innej pracy zarobkowej, które cechuje gotowość do podjęcia zatrudnienia albo innej pracy zarobkowej, to tym samym warunkiem przyznania omawianego świadczenia nie jest wyłącznie pozostawanie w zatrudnieniu lub wykonywanie pracy zarobkowej.

Zauważyć przy tym należy, że ustawodawca w przepisie art. 16a u.ś.r., w jego aktualnym brzmieniu wiąże okoliczność rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej z faktem konieczności sprawowania opieki, nie wprowadzając pojęcia "aktualnej", czy też "obecnej" rezygnacji z zatrudnienia. Z tego wynika, że fakt rezygnacji z zatrudnienia (jak też jego niepodejmowania) może mieć miejsce dużo wcześniej, niż dzień złożenia wniosku o przyznanie specjalnego zasiłku opiekuńczego.

Ważne jest natomiast to, aby przyczyną rezygnacji z zatrudnienia albo niepodejmowania go wcale była okoliczność sprawowania opieki nad osobą niepełnosprawną i żeby ten związek przyczynowy istniał w dacie złożenia wniosku o przyznanie świadczenia. Nie ma zatem większego znaczenia od kiedy opiekun pozostaje osobą bezrobotną (czy to zarejestrowaną, czy nie), jeśli tylko na dzień orzekania przez organ administracji obowiązki związane z opieką w sposób obiektywny uniemożliwiały mu podjęcie jakiegokolwiek zatrudnienia.

Podobne poglądy wyrażono w wyroku WSA w Krakowie z dnia 2 marca 2015 r., III SA/Kr 1583/14 – odnośnie świadczenia pielęgnacyjnego.

Oznacza to, że osoba zarejestrowana jako bezrobotna może ubiegać się o SZO, a dopiero fakt pobrania takiego świadczenia pozbawia ją statusu bezrobotnego.