Doświadczenia wskazują jednak, że dotychczasowe działania związane z regulowaniem różnic rozwojowych nie są dostatecznie skuteczne w realizacji celów polityki regionalnej i zróżnicowanie to narasta.












Tradycyjnymi wyznacznikami pozycji konkurencyjnej, a zarazem kluczowymi czynnikami rozwoju regionalnego, są zasoby: rzeczowe, kapitał trwały i finansowy, wiedza i innowacyjność oraz kapitał ludzki i społeczny (ich dostępność, alokacja i produktywność) oraz czynniki instytucjonalne, na które składa się jakość i sprawność administracji publicznej, a także zdolność instytucjonalna do zarządzania rozwojem[1]. Natomiast tradycyjnie prowadzona polityka rozwoju regionalnego opiera się na dwóch różnych podejściach: teorii rozwoju endogennego, wewnętrznego, oddolnego oraz teorii rozwoju egzogennego, zewnętrznego, odgórnego, indukowanego.

Nowa geografia ekonomiczna i teoria rozwoju gospodarczego jest kombinacją powyższych koncepcji i wskazuje na istnienie obszarów rdzeni i peryferii, które są rezultatem naturalnych tendencji aglomeracyjnych, ogólnie postrzeganych jako dobre dla wzrostu i rozwoju, ze względu na geograficznie uprzywilejowanie.

To założenie stało się podstawą sformułowania, w przyjętej przez Radę Ministrów 13 lipca 2010 r. „Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie” (s. 7), zasad nowego paradygmatu polityki regionalnej, do których zaliczono [http://www.mrr.gov.pl]:
- przejście od tradycyjnej redystrybucji środków do podejścia zakładającego wzmacnianie i wykorzystanie endogenicznych potencjałów terytorialnych;
- odejście od podziału na politykę inter- i intraregionalną na rzecz wspólnej polityki określającej, w odniesieniu do terytorium, cele dla wszystkich podmiotów; - odejście od modelu krótkoterminowych, odgórnie dystrybuowanych dotacji „dla najmniej uprzywilejowanych obszarów” do modelu długofalowych, zdecentralizowanych polityk rozwojowych adresowanych do wszystkich regionów;
- wielosektorowe (horyzontalne) podejście do działań rozwojowych ukierunkowane terytorialnie, czyli wprowadzenie systemu integracji i koordynacji polityk publicznych, mających istotny wpływ terytorialny;
- odejście od rozproszonej interwencji do bardziej selektywnych i skoncentrowanych inwestycji w obszary strategicznej interwencji;
- wzmocnienie partnerskiej wieloszczeblowej współpracy pomiędzy podmiotami zaangażowanymi w realizację polityki oraz dopasowanie odpowiedzialności za zadania do najbardziej efektywnego poziomu zarządzania;
- zróżnicowane podejście do różnych typów terytoriów rozumianych funkcjonalnie i prowadzenie polityki dostosowanej do uwarunkowań społecznych, gospodarczych i środowiskowych występujących w poszczególnych obszarach.

Podstawą wyodrębnienia ww. zasad jest założenie, że każde terytorium posiada własny, często bardzo zróżnicowany zestaw cech składających się na potencjał rozwojowy. Wykorzystanie tych zasobów w efektywny sposób w procesach rozwojowych danego terytorium należy traktować jako kluczowy czynnik wzrostu.

Zdolność poszczególnych terytoriów do konkurowania na rynkach jest uzależniona od zdolności do wykorzystania ich specyficznych potencjałów, tzn. od podjętych przez władze publiczne działań, które muszą uwzględniać działalność innych interesariuszy, mających także wpływ na procesy rozwojowe na danym terytorium. Tworzenie wartości dodanej w przestrzeni terytorialnej może być zatem oparte o zidentyfikowane, unikalne zasoby danego terytorium i jego przewagę lokalizacyjną, ale wymaga to redefiniowania sposobów wyznaczania celów, jak i określania mechanizmów wykonawczych polityki ukierunkowanej terytorialnie. Cele rozwoju powinny być oparte o specyficzne czynniki endogeniczne, których wsparcie instrumentami polityki rozwoju pozostawi trwałą wartość dodaną, zakorzeni się terytorialnie, a w konsekwencji zwiększy trwałą bazę możliwości rozwojowych tego obszaru.

Szczególnie ważne jest określenie hierarchii celów strategicznych. Obok celów komplementarnych i neutralnych, najwięcej uwagi wymaga analiza celów konkurencyjnych, które z reguły prowadzą do konfliktów. Konflikty te mogą być rozwiązane poprzez ich przewartościowanie albo przesunięcie w czasie ich realizacji. Pogodzenie różnych, niekiedy sprzecznych ze sobą interesów wymaga równoległego skonfrontowania wymogów różnych sfer aktywności z roszczeniami i oczekiwaniami beneficjentów. Ta konfrontacja doprowadzić powinna do identyfikacji sprzeczności, wskazania możliwych wartości „brzegowych” poszukiwanego konsensusu, a w konsekwencji do konkretyzacji płaszczyzny porozumienia

Założenia zasad nowego paradygmatu rozwoju terytoriów oparte są na nowym paradygmacie geografii ekonomicznej, określającym mechanizmy rządzące rozwojem, w którym podkreśla się korzyści dużych, wysoko wyspecjalizowanych terytoriów korzystających z wysokiej technologii i elastycznego rynku pracy, a za takie terytoria uznaje się obszary metropolitalne. W przestrzeni metropolitalnej następuje stały proces rozwijania wykorzystywanych technologii oraz przyciąganie wyspecjalizowanej kadry, co jeszcze wzmacnia tendencje rozwojowe. Kluczowe czynniki sukcesu rozwoju terytoriów opisuje triada: "technologia-talent-tolerancja”, zwana koncepcją „3T”, wg której czynniki te przyciągają się wzajemnie, tworząc kreatywne centra – miasta otwarte i różnorodne[2].

Miasta, aglomeracje i metropolie istnieją dzięki korzyściom, jakie daje lokalizowanie się w pobliżu wielu działalności gospodarczych, jednostek ludzkich, rodzin oraz większych grup społeczności lokalnych. W myśl Strategii Lizbońskiej, obszary metropolitalne mają być kluczowymi obszarami rozwoju, a XXI wiek ma być wiekiem metropolitalnym.

Wychodząc z endogenicznego modelu wzrostu, w metropoliach dochodzi do intensyfikacji związków między procesami tworzenia wiedzy i innowacji a procesami ich asymilacji i uczenia się. Na koncentrację innowacyjnej działalności mają wpływ sprzyjające warunki instytucjonalne, zwłaszcza w dziedzinach preferujących kontakty bezpośrednie. Mechanizmy generujące korzyści aglomeracyjne obejmują bowiem wspólne użytkowanie dóbr publicznych, jak uniwersytety czy laboratoria oraz większą konkurencję dostawców i odbiorców.

Reasumując, można stwierdzić, że planowanie rozwoju terytorium przez władze publiczne wszystkich szczebli winno skupiać się na: tworzeniu technicznych i społecznych warunków do kreowania i absorpcji innowacji korzystnych dla danego obszaru, wspieraniu inicjatyw przedsiębiorców, rozbudowie zdolności do reagowania na zmiany, redukowaniu destrukcyjnych opóźnień powodowanych przez zawiłe procedury, koncentrowaniu się na obszarach, na których występuje dążenie do zmian i otwarcie na te zmiany.


--------------------------------------------------------------------------------
Przypisy:
[1] Kosiedowski W. (red.), (2005), Samorząd terytorialny w procesie rozwoju regionalnego i lokalnego, TNOiK Dom Organizatora, Toruń, s. 64-65.
[2] Florida R., (2005), Cities and the Creative Class, New York – London.