W Polsce zdecydowana większość ptaków podlega ochronie ścisłej, a kilka gatunków częściowej. W stosunku do zwierząt chronionych istnieje szereg zakazów, m.in. zakaz niszczenia siedlisk i ostoi, które są ich obszarem rozrodu, wychowu młodych, odpoczynku, migracji lub żerowania, niszczenia, usuwania lub uszkadzania gniazd oraz innych schronień, umyślnego płoszenia lub niepokojenia.
Konsekwencje naruszenia zakazów mogą być dotkliwe
Wycinanie drzew, w których znajdują się zasiedlone gniazda ptaków, może spowodować szereg konsekwencji prawnych. Dr Piotr Pałka, radca prawny i wspólnik Derc Pałka Kancelaria Radców Prawnych wskazuje choćby na przepis art. 131 pkt 14 ustawy o ochronie przyrody, który normuje, że kto bez zezwolenia lub wbrew jego warunkom narusza zakazy w stosunku do roślin, zwierząt lub grzybów objętych ochroną gatunkową podlega karze aresztu albo grzywny. Zgodnie zaś z art. 181 Kodeksu karnego, karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8 podlega ten, kto powoduje zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach.
Czytaj w LEX: Pojęcie istotnej szkody w kodeksie karnym >>
Kodeks karny sankcjonuje też takie zachowania jak niszczenie lub uszkodzenie roślin, zwierząt, grzybów lub ich siedlisk, lub siedlisk przyrodniczych, powodujące istotną szkodę na terenach objętych ochroną. Odpowiedzialności nie wyłącza okoliczność, że sprawca działał nieumyślnie.
Sprawdź w LEX: Czy w okresie lęgowym ptaków można przycinać drzewa do 30% korony? >>
Zakazy te obowiązują przez cały rok. Z tych względów właściciel terenu przed przystąpieniem do prac związanych z usuwaniem drzew i krzewów - niezależnie od terminu ich wykonywania - powinien ustalić, czy znajdują się tam gatunki objęte ochroną. Przydatna jest w tym celu opinia ornitologa.
Czytaj w LEX: Praktyczne problemy przy zgłoszeniu usunięcia drzewa lub krzewu >>
Okres lęgowy ptaków to czas pomiędzy początkiem marca a 15 października. Wtedy odbywają się lęgi większości gatunków ptaków, choć poszczególne gatunki mają młode w różnych terminach, np. okres lęgowy bielików trwa od stycznia do lipca, wróbli – od lutego/marca do sierpnia, jerzyków – od maja do sierpnia.
Skąd zatem wzięło się powszechne myślenie, że tylko w okresie lęgowym nie można niszczyć gniazd? Zapewne z tego, że obowiązuje także zakaz umyślnego płoszenia lub niepokojenia gatunków objętych ochroną w miejscach noclegu, w okresie lęgowym w miejscach rozrodu lub wychowu młodych. Zakaz ten jest szerszy i wiąże się nie tylko z wycinką drzew, na których znajdują się gniazda, jak i też z głośnymi pracami w pobliżu.
Z kolei rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt wprowadza od 16 października do końca lutego odstępstwo od zakazu niszczenia gniazd jedynie w przypadku usuwania gniazd z budynków lub terenów zieleni i tylko wtedy, gdy wymagają tego względy bezpieczeństwa lub sanitarne. Oznacza to, że w sezonie lęgowym nie można zastosować tego odstępstwa od zakazu, za to poza tym sezonem można, jednak nadal jest to sytuacja wyjątkowa.
Czytaj w LEX: Ochrona zwierząt łownych – gospodarka łowiecka >>
A gdy w krzakach żyją wróble?
Drzewa i krzewy można usuwać wtedy, gdy nie spowoduje to naruszenia zakazów wobec gatunków chronionych i działania takie mogą być przeprowadzane także w okresie lęgowym większości gatunków ptaków, tj. od 1 marca do 15 października.
Jeśli wycinka mogłaby naruszyć te zakazy, to również istnieją możliwości działania. W przypadku zakazu płoszenia ptaków w miejscach rozrodu lub wychowu młodych - w ich okresie lęgowym trzeba wstrzymać się do zakończenia okresu lęgowego. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska przypomina jednak, że zdecydowana większość zakazów, w tym zakaz niszczenia siedlisk i ostoi, które są obszarem rozrodu, wychowu młodych, odpoczynku, migracji lub żerowania, a także niszczenia gniazd jest ważna cały rok.
Możliwe jest również uzyskanie zezwolenia na odstępstwo od zakazów. W tym celu zainteresowany powinien zwrócić się odpowiednio do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska lub Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska (w zależności od reżimu ochronnego gatunku i rodzaju planowanych czynności). Podział kompetencji pomiędzy tymi instytucjami określa art. 56 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie przyrody.
Świadkowie nielegalnych wycinek mają możliwości działania
Dla osób postronnych, obserwujących wycinki drzew i krzewów, zwłaszcza w okresie lęgowym, nie jest oczywiste czy podmiot usuwający ma zezwolenie GDOŚ czy RDOŚ, czy też nie. Bardzo często dokonujący wycinek takich zezwoleń nie mają, gdyż albo nie wiedzą, że są one wymagane, albo liczą, że nikt nie zainteresuje się ich działaniami.
Czytaj w LEX: Usuwanie drzew i krzewów - procedura wydawania decyzji >>
Stowarzyszenie Jestem na pTAK! wskazuje, żeby każdą taką sytuację oceniać indywidualnie i dopiero na tej podstawie decydować o podjęciu konkretnych działań i kroków prawnych. Jeżeli na wycinanych drzewach znajdują się gniazda ptaków lub gdy wycinka ma wpływ na miejsca, w których gniazdują ptaki (np. gdy wycinane są gałęzie w pobliżu gniazd, gdzie są młode), może poprosić osobę prowadzącą wycinkę o zaprzestanie prac i przedstawienie pozwolenia wydanego przez GDOŚ lub RDOŚ. Stowarzyszenie radzi, aby wykonać telefonem komórkowym fotokopię pozwolenia (o ile ono jest) i sprawdzić, czy upoważnia do prowadzenia takich prac, czy w dokumencie jest informacja, że na drzewach znajdują się gniazda lub siedliska konkretnych gatunków ptaków.
Jeśli wycinający nie pokaże nam pozwolenia lub gdy prowadzone prace nie są ujęte w pozwoleniu, to, należy uprzedzić wycinającego o możliwych konsekwencjach prawnych, a następnie zawiadomić Straż Miejską lub Policję oraz Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska powołując się na wspomniane przepisy karne.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.