Pod pojęciem płynności finansowej rozumie się zdolność do terminowego regulowania zobowiązań. Chodzi więc o zachowanie takiej sytuacji finansowej, w której dana jednostka samorządu terytorialnego (jst) będzie na bieżąco regulowała płatności wobec swoich wierzycieli ze środków gromadzonych w ramach budżetu. Można więc zauważyć, że zarządzanie płynnością finansową w samorządzie terytorialnym jest rozpatrywane zarówno od strony dochodowo-przychodowej, jak i od strony wydatkowo-rozchodowej. W rezultacie władze lokalne powinny dążyć do zagwarantowania odpowiednio wydajnej struktury dochodów, w tym w szczególności dochodów własnych, wspomaganych przychodami (np. kredyty i pożyczki) w celu skutecznego i terminowego realizowania lokalnych potrzeb publicznych, a więc dokonywania zaplanowanych wydatków i rozchodów. Stąd niezwykle istotne wydaje się monitorowanie płynności finansowej określonej jednostki samorządu terytorialnego. Rozpatrując analizowaną problematykę, należy przede wszystkim wspomnieć o dwóch sposobach księgowania, tj. według metody kasowej i memoriałowej.

Metoda kasowa polega na ewidencjonowaniu dochodów i wydatków w terminach i faktycznej zapłaty. Z kolei metoda memoriałowa zakłada ujmowanie nie tylko rzeczywiście poniesionych dochodów i wydatków, ale również tych pozycji, które zostały wcześniej zaplanowane na dany okres. W konsekwencji można wyróżnić dwa podstawowe wskaźniki monitorowania płynności finansowej jst, tj.:

  1. wskaźnik płynności w ujęciu kasowym = (dochody budżetowe + przychody budżetowe)/(wydatki budżetowe + rozchody budżetowe);
  2. wskaźnik płynności w ujęciu memoriałowym = (dochody budżetowe + przychody budżetowe + należności)/(wydatki budżetowe + rozchody budżetowe + zobowiązania)


Najogólniej można stwierdzić, że powyższe wskaźniki powinny przyjmować wartości przekraczające poziom 1,0. Będzie to bowiem oznaczać, że wydatki budżetu i jego rozchody znajdują pełne pokrycie w uzyskiwanych dochodach oraz przychodach. Wskazuje się, że bezpieczne kształtowanie płynności finansowej w jst będzie występować w sytuacji, w której obydwa wskaźniki przyjmą wartości od 1,0 do 1,5. Zagrożenie utraty płynności wystąpi natomiast w momencie spadku tych mierników poniżej poziomu 1,0. Wysoka wartość tych wskaźników, np. znacznie powyżej 1,5, może zaś oznaczać nadpłynność wynikającą z niewłaściwego realizowania zadań własnych, nieefektywnej polityki dochodowej, nadmiernego gromadzenia środków w postaci przychodów bądź problemów ze ściąganiem należności. W procesie monitorowania płynności finansowej jst można również posłużyć się analizą stanu należności. Stąd w pierwszej kolejności wylicza się średni poziom należności w danym okresie – (stan należności na początku okresu + stan należności na koniec okresu)/2, w celu oceny kształtowania się tej wielkości w czasie. Wzrost poziomu średniego stanu należności może w rezultacie sygnalizować problemy ze ściąganiem płatności od podmiotów zewnętrznych. Należy jednak porównać kształtowanie się stanu tych należności w relacji do poziomu aktywów ogółem bądź aktywów obrotowych. Może bowiem okazać się, że wzrost ich poziomu jest spowodowany jedynie zwiększeniem się finansowego zakresu funkcjonowania jst, na co będzie wskazywać stabilizacja tego udziału w czasie.

Ponadto w procesie rzetelnego monitoringu płynności finansowej jst należy ocenić wysokość udziału zobowiązań krótkoterminowych w zobowiązaniach ogółem – (zobowiązania krótkoterminowe/zobowiązania ogółem) x 100%. Chodzi bowiem o sprawdzenie, czy nie następuje zwiększenie się udziału zobowiązań bieżących, co może zagrozić utracie zdolności do ciągłego ich regulowania przez jst. Poza tym niezwykle pomocne staje się obliczenie udziału zobowiązań wymagalnych w zobowiązaniach ogółem – (zobowiązania wymagalne/zobowiązania ogółem) x 100%. Wartość tego wskaźnika powyżej 0 będzie więc oznaczała nieterminowe wywiązywanie się jednostki ze swoich płatności. Natomiast wielkość tego miernika będzie wskazywała na skalę tego problemu. Co więcej, w procesie monitorowania płynności finansowej samorządu terytorialnego można wykorzystać nadwyżkę operacyjną (dochody bieżące – wydatki bieżące). W tym celu oblicza się stosunek tej nadwyżki do wysokości zobowiązań ogółem – (nadwyżka operacyjna/zobowiązania ogółem) x 100%.

W konsekwencji im wyższa wartość tej relacji, tym bezpieczniejsza sytuacja finansowa jednostki samorządu terytorialnego z punktu widzenia terminowego regulowania płatności. W procesie monitorowania płynności finansowej jst pomocne staje się także obliczenie wskaźników:

  • stopnia pokrycia wydatków i rozchodów dochodami ogółem
  • zrealizowane dochody budżetowe x 100%/(zrealizowane wydatki budżetowe + zrealizowane rozchody budżetowe);
  • stopnia pokrycia wydatków dochodami ogółem i przychodami – (zrealizowane dochody budżetowe + zrealizowane przychody budżetowe) x 100%/zrealizowane wydatki budżetowe.

Stąd o polepszeniu się sytuacji finansowej danej jednostki będzie w szczególności świadczył wzrost pierwszego z wymienionych powyżej wskaźników, gdyż może to oznaczać zmniejszenie się deficytu budżetowego, a w konsekwencji spadek znaczenia przychodów. Natomiast wzrost drugiego wskaźnika może sygnalizować znaczący wzrost przychodów, np. w postaci kredytów lub pożyczek, co przy wysokim wskaźniku zadłużenia ogółem może zagrozić zdolności do bieżącego regulowania zobowiązań.


Reasumując, należy podkreślić, że monitorowanie płynności finansowej jednostek samorządu terytorialnego jest procesem wieloaspektowym, wymagającym analizy tej problematyki w czasie w celu wychwycenia właściwych zależności pomiędzy określonymi wielkościami budżetu.