Tylko w niewiele ponad połowie skontrolowanych gmin stosowano niższe stawki podatkowe lub ulgi podatkowe dla przedsiębiorców. Prawie połowa gmin nie wykupywała gruntów z myślą o inwestycjach, wiele gmin w ogóle nie monitorowało efektywności pomocy świadczonej przez siebie firmom. NIK skontrolowała 48 gmin w ośmiu województwach.
Nie ma wsparcia dla przedsiębiorców
Według izby gmina skutecznie wspiera przedsiębiorczość, gdy aktywnie i umiejętnie korzysta z narzędzi prawno-administracyjnych, planistycznych, infrastrukturalnych, ekonomiczno-finansowych, instytucjonalno-organizacyjnych i innych. Wybór tych instrumentów nie jest ograniczony ani narzucony przepisami prawa. Tymczasem w blisko połowie urzędów nie zainicjowano wielu działań wspierających przedsiębiorczość określonych w strategiach. Część gmin nie inicjowała wsparcia dla przedsiębiorców, nie poznawała ich oczekiwań co do działań związanych z rozwojem gospodarczym, m.in. co do wsparcia ich działalności czy kierunków kształcenia zawodowego.
Niektóre narzędzia wsparcia nie wymagają nakładów inwestycyjnych, a część gmin i tak ich nie stosuje. Są to m.in. doradztwo ws. prowadzenia działalności gospodarczej czy poznawanie oczekiwań przedsiębiorców nt. warunków prowadzenia działalności gospodarczej, inicjowanie aktywności przedsiębiorców wokół działań na rzecz rozwoju gospodarczego itp.
Gminy najczęściej ograniczały się do realizacji inwestycji poprawiających infrastrukturę mogącą pośrednio służyć wspieraniu przedsiębiorczości. W ocenie NIK to zbyt mała aktywność w korzystaniu z dostępnych narzędzi pozainwestycyjnych wspierających przedsiębiorczość.
Nieprawidłowości w skontrolowanych gminach dotyczyły zwłaszcza nieprzestrzegania obowiązku zorganizowania i wdrożenia monitoringu przyjętych strategii oraz naruszenia zasad udzielania ulg i pomocy de minimis.
Brak okresowych raportów
W 73 proc. skontrolowanych urzędów gmin i w 80 proc. urzędów objętych badaniem kwestionariuszowym, które NIK przeprowadziła wśród gmin poniżej 100 tys. mieszkańców (odpowiedziało 1600 gmin), nie utworzono komórek organizacyjnych odpowiedzialnych wprost za realizację zadań na rzecz wspierania przedsiębiorczości. W ok. 48 proc. skontrolowanych gmin komisje rady gminy nie interesowały się sprawami wspierania przedsiębiorczości. Tylko 20 porc. urzędów dostosowało szkolnictwo zawodowe do potrzeb przedsiębiorców lokalnych. Gminy tłumaczyły się m.in. niezgłaszaniem przez przedsiębiorców wniosków w tych sprawach.
W 92 proc. skontrolowanych gmin i w 68 proc. gmin objętych badaniem kwestionariuszowym zadania z zakresu wspierania przedsiębiorczości zawierały wieloletnie strategie rozwoju. W ponad 80 proc. urzędów NIK stwierdziła nieprawidłowości lub sformułowała uwagi dotyczące organizacji systemu wdrażania i monitorowania przyjętych dokumentów.
Ponad 65 proc. gmin nie sporządzało okresowych raportów lub sprawozdań o stanie realizacji strategii i stopniu osiągania planowanych efektów, co wyjaśniano głównie przeoczeniem.
Gminy w niewielkim stopniu korzystały z narzędzi ekonomiczno-finansowych i infrastrukturalnych do tworzenia warunków rozwoju gospodarczego i wspierania przedsiębiorczości. Tylko 27 proc. podejmowało działania i przedsięwzięcia inwestycyjne, z założenia bezpośrednio wspierające przedsiębiorczość, a 38 proc. wyznaczało lub uzbrajało nowe tereny inwestycyjne.
NIK wnioskuje do wójtów o działania
Najwyższa Izba Kontroli zwraca uwagę, że prezydenci miast, burmistrzowie i wójtowie powinni traktować strategie wspierania przedsiębiorczości jako podstawowe instrumenty wyznaczania obszarów rozwoju gospodarczego i społecznego gmin. Powinny one być spójne z pozostałymi instrumentami planistycznymi bez względu na kadencyjność władzy wykonawczej.
Konieczne jest monitorowanie przez władze gmin strategii i ocena efektów działań na rzecz wspierania przedsiębiorczości. Gminy muszą też inicjować działania na rzecz wspierania przedsiębiorczości, jeśli wynika to ze strategii.
NIK skierowała uwagi do prezydentów, burmistrzów i wójtów, aby zwiększały środki promowania przyjętych programów i zadań oraz informowały mieszkańców o programach i warunkach realizacji.