Do Sądu Rejonowego w Gorzowie Wielkopolskim wpłynął wniosek o wykreślenie z księgi wieczystej wpisów dotyczących użytkowania wieczystego gruntu na rzecz spółdzielni mieszkaniowej. Za podstawę wniosku wskazano porozumienie z listopada 1997 roku zawarte między syndykiem masy upadłości a zarządem wnioskodawcy. Podstawą też było postanowienie Sądu Rejonowego w Gorzowie Wielkopolskim z marca 2001 r. stwierdzające zakończenie postępowania upadłościowego wnioskodawcy na skutek podziału funduszów masy upadłościowej.
Prawo wygasło
W uzasadnieniu wniosku odwołano się do zakończenia postępowania upadłościowego i wygaśnięcie prawa wynikającego z konfuzji na skutek skupienia w ręku wnioskodawczyni prawa własności i użytkowanie wieczystego. Co więcej, wskazano postanowienie SN z 30 czerwca 2016 r. (sygn. I CSK 435/15). Postanowienie to mówi, że w sytuacji utraty bytu prawnego przez jedną ze stron zobowiązania i braku następstwa prawnego tej strony, zobowiązanie nie może istnieć. W konsekwencji stwierdzono, że postępowanie upadłościowe zakończyło się likwidacją wieczystego użytkowania, dlatego, że Prawo spółdzielcze takiego następstwa nie przewiduje, co powoduje, że hipoteka i użytkowanie – wygasły.
Z zapisów w Krajowym Rejestrze Sądowym wynikało, że spółdzielnia została wykreślona z rejestru w listopadzie 2001 r. Potwierdziło to ukończenie postępowania upadłościowego.
Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim miał wątpliwości, czy wykreślenie spółdzielni z Krajowego Rejestru Sądowego na skutek ukończenia postępowania upadłościowego podziałem funduszów masy doprowadziło do wygaśnięcia prawa użytkowania wieczystego gruntu wykreślonej spółdzielni.
Porozumienie nie jest podstawą
Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim prześledził możliwości wygaśnięcia prawa użytkowania wieczystego, zarówno na skutek upływu czasu albo na skutek rozwiązania umowy, jak również konfuzji. Uznał jednak, że w tej sprawie wskazane zdarzenia nie miały miejsca.
Wykluczył również możliwość uznania porozumienia zawartego pomiędzy wnioskodawczynią a syndykiem masy upadłości spółdzielni za mające stanowić podstawę wpisu w księdze wieczystej, gdyż nie wskazuje na zrzeczenie się przez syndyka prawa wieczystego użytkowania na rzecz wnioskodawczyni. Skoro dopuszczalne było zrzeczenie się prawa własności, to z mocy art. 237 w zw. z dawnym art. 179 k.c. rozważał i tę formę utraty prawa. W niniejszej sprawie wspomniany dokument ani nie został sporządzony w formie aktu notarialnego, ani też nie zawiera podpisów notarialnie poświadczonych.
Sąd drugiej instancji przytoczył uzasadnienie ustawy z 28 listopada 2014 r. o zmianie ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz niektórych innych ustaw, w którym wskazano na problem, jaki wiąże się z ustaniem bytu prawnego podmiotu z chwilą wykreślenia z rejestru, gdy ujawni się majątek, mający status majątku niczyjego i powstanie stan próżni prawnej.
Prawo przeszło na rzecz Skarbu Państwa
Sąd Okręgowy wskazał na obecnie obowiązujący, ale niemający zastosowania w niniejszej sprawie, art. 25e ustawy z 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym, regulujący kwestię mienia pozostałego po wykreślonych z rejestru podmiotach i wskazujący, że to Skarb Państwa nabywa nieodpłatnie z mocy prawa mienie pozostałe po podmiocie wykreślonym z KRS, bez względu na przyczynę wykreślenia, którym właściwy organ nie rozporządził przed wykreśleniem. Zgodnie z tym przepisem należałoby przyjąć, że prawo wieczystego użytkowania gruntu z mocy prawa, z chwilą wykreślenia spółdzielni, przeszło na rzecz Skarbu Państwa, a więc nie na rzecz wnioskodawczyni. Sąd Najwyższy przesądził jednak, że Skarb Państwa nie nabył na podstawie tego przepisu mienia pozostałego po podmiotach wykreślonych z rejestru przed wejściem tego przepisu w życie (uchwała z 15 lutego 2019 r., III CZP 83/18, OSNC 2020, nr 1, poz. 5).
Czytaj też: Surowa kara dla spółdzielni mieszkaniowej za naruszenie danych osobowych
Sąd Okręgowy rozważał aktualność uchwały Sądu Najwyższego z 24 stycznia 2007 r., III CZP 143/06, zgodnie z którą, jeżeli po wykreśleniu z rejestru spółki z ograniczoną odpowiedzialnością okaże się, że pozostała po niej część majątku nieobjęta likwidacją, dopuszczalne jest ustanowienie likwidatora w celu dokończenia likwidacji. Ważna jest również uchwała Sądu Najwyższego z 3 grudnia 2014 r., III CZP 90/14 (OSNC 2015, nr 10, poz. 112), w której przesądzono, że w razie ujawnienia po wykreśleniu spółki akcyjnej z rejestru przedsiębiorców majątku spółki nieobjętego likwidacją, stosuje się w drodze analogii przepisy kodeksu spółek handlowych dotyczące likwidacji spółki akcyjnej organizacji.
Majątek członków spółdzielni?
W tej sprawie próba podjęta przez wnioskodawczynię, w zakresie żądania ustanowienia likwidatora w celu przeprowadzenia uzupełniającej likwidacji pozostałego majątku spółdzielni, została podjęta bezskutecznie. Postanowieniem referendarza sądowego wniosek powyższy został oddalony. Z treści uzasadnienia postanowienia wynika, że w ocenie sądu rejestrowego brak jest podstaw dla analogicznego stosowania art. 170 k.s.h. w zakresie likwidacji spółki w organizacji w stosunku do spółdzielni.
Czytaj w LEX: Likwidacja spółek kapitałowych w organizacji >
Sąd drugiej instancji wskazał na możliwość wykorzystania regulacji zawartej w art. 12 par. 3 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym. Rozważał, czy nie ma żadnych językowych przeciwwskazań do tego, aby pojęciem danych niedopuszczalnych ze względu na obowiązujące przepisy prawa objąć także dane wpisane na podstawie czynności prawnych bezwzględnie nieważnych. Dopuścił możliwość utożsamiania danych niedopuszczalnych z danymi sprzecznymi z prawem.
Sąd przedstawiający zagadnienie prawne zaprezentował stanowisko, że członkom spółdzielni nie przysługuje własność majątku spółdzielni w rozumieniu cywilnoprawnym. Artykuł 3 Prawa spółdzielczego, w brzmieniu ustalonym przez art. 1 pkt 3 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o zmianie ustawy – Prawo spółdzielcze oraz o zmianie niektórych innych ustaw zawiera jedynie określenie majątku spółdzielczego, traktowanego jako mienie prywatne, z ekonomicznego punktu widzenia (uchwała SN z 6 lutego 1996 r., III CZP 4/96, OSNC 1996, nr 4, poz. 58).
Odmienny pogląd dopuszcza przyjęcie, że jeżeli po ukończeniu postępowania upadłościowego spółdzielni pozostał jeszcze jakiś jej majątek, przypada on członkom spółdzielni, jako ekonomicznym beneficjentom i prawnym quasi-właścicielom tego majątku.
Sąd Okręgowy wykluczył natomiast zastosowanie w prawie przez analogię art. 127 Prawa spółdzielczego.
Sąd Okręgowy przedstawił koncepcję o niedopuszczalności istnienia nieruchomości niczyich, gdyż zgodnie z art. 46 k.c. o statusie nieruchomości jako przedmiotu obrotu cywilnoprawnego świadczy to, że pozostaje ona czyjąś własnością.
Uchwała Izby Cywilnej SN z 8 października 2023, sygn. akt III CZP 36/23
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
