W ostatnim czasie sztuczna inteligencja (AI) powróciła na języki zarówno twórców, inwestorów, jak i prawników. Lensa, MusicLM, DALL-E 2 czy ChatGPT to tylko niektóre z przykładów narzędzi AI. Kolejne pojawiają się jak grzyby po deszczu. Przysłuchując się jakiejkolwiek dyskusji na temat AI w tle usłyszeć można pytanie szeptane w coraz bardziej zaniepokojonym tonie, zarówno przez jej zwolenników, jak i krytyków: czy to wszystko jest w ogóle legalne? Na skutek powstałych sporów pomiędzy Andersen et al v. Stability AI Ltd. oraz Getty Getty Images (US), Inc. v. Stability AI, Inc. możliwe, że dowiemy się jak rozwiązywać problemy powstające na granicy AI i praw autorskich.
Czytaj: Praca dyplomowa od ChataGPT to kwestia czasu - część uczelni tworzy rekomendacje>>
Czytaj w LEX: Problematyka sztucznej inteligencji w świetle prawa autorskiego >>
AI jako uczeń
Rozważania na temat prawa autorskiego w dziełach generowanych przez AI należy rozpocząć od samego prześledzenia modelu działania sztucznej inteligencji.
Najogólniej mówiąc AI polega na tworzeniu modeli powtarzalnych zachowań naśladujących ludzką inteligencję. Operując na wielkich zborach danych, AI je analizuje i wytwarza nowe dane. AI, aby mogła zachwycić nas wynikami swoich działań, musi przejść odpowiednie szkolenia. Proces uczenia maszynowego bazuje na kilku najważniejszych krokach. Pierwszym z nich jest wprowadzenie źródła danych do algorytmu. Kolejną czynnością jest spowodowanie, aby AI użyła tych danych do uzyskania rezultatu, które porównywane są następnie z danymi kontrolnymi. Na końcu celem jest, aby AI zapamiętała rezultaty i użyła ich do kolejnej iteracji związanej z przetwarzaniem pierwotnie wprowadzonego zbioru danych.
Czytaj w LEX: Stefanicki Robert - Sztuczna inteligencja tworzona przez człowieka, ukierunkowana na osobę ludzką i przez nią kontrolowana >>
AI bez autorstwa
Dany materiał by mógł zostać uznany za utwór objęty ochroną prawno-autorską musi być oryginalny i indywidualny, czyli twórczy i musi być wykonany przez człowieka. AI człowiekiem nie jest, zatem jego wytwory, choćby najbardziej oryginalne, nie powinny być chronione na płaszczyźnie prawno-autorskiej. Brak ingerencji twórczej człowieka jest tu założeniem samego konceptu AI, a jak problem wygląda w praktyce?
Po pierwsze, trzeba mieć na uwadze, że programy AI, które wykorzystywane są do generowania konkretnego kodu, tekstu, muzyki czy sztuki bazują na danych wcześniej tworzonych przez ludzi, a zatem, na obiektach oryginalnych, często chronionych prawem autorskim.
Czytaj w LEX: Chwalba Jakub - Utwór czy twórczość? O przedmiocie ochrony w prawie autorskim >>>
Po drugie, nie tylko materiał bazowy może być „zainfekowany dotykiem człowieka”, ale i taki wpływ ludzki może pojawić się na każdym z etapów „programowania” AI i jego szkolenia.
Niedawno świat stanowczo odmówił uznania, iż twórcą może być zwierzę. Ale przecież nie tak znowu dawno na poważnie zastanawiano się czy – i w jakim zakresie – programy komputerowe lub to, co przy ich pomocy tworzymy jest objęte ochroną prawno-autorską czy nie. Gdzie w tych procesach twórczych jest człowiek i na czym polega jego rola? Wcześniej (i ten problem nadal jest żywo dyskutowany) zastanawiano się przecież kto jest autorem fotografii. Czy osoba, która ustawiła sprzęt? Czy ktoś, kto zadbał o oświetlenie? Może osoba zajmująca się rozmieszczeniem elementów na fotografowanej przestrzeni? A może autorem będzie osoba naciskająca spust migawki?
W przypadku AI też należałoby zbadać każdy z etapów wytwarzania dzieła, by sprawdzić, czy aby na pewno nie pojawia się tam oryginalność kreowana przez człowieka.
Czytaj: Markiewicz: Tekst sztucznej inteligencji na razie bez ochrony prawnoautorskiej>>
Czytaj w LEX: Irytowska Katarzyna - Pułapki sztucznej inteligencji >>>
Prawo autorskie w tle AI
Dla ekspertów pierwszą kwestią kształtującą status prawno-autorski AI jest problem ustalenia zasobu danych używanych do uczenia tych modeli. Kluczowa jest tu wielkość zasobu i swoboda doboru, selekcji i układu danych w dziele kreowanym przez AI. Większość systemów jest trenowana na ogromnych ilościach tekstów, kodów czy obrazów, a zatem nie ma problemu z uznaniem, iż wybory i dobory są tu kształtowane swobodnie i mają one walor oryginalności lub nawet pewnej niepowtarzalności.
Przy ocenie legalności używanych danych przez AI dla wielu znawców kluczowe znaczenie mają też takie czynniki jak cel i charakter wykorzystania danych (w tym utworów oryginalnych) oraz wpływ takiego wykorzystania na rynek obrotu danymi oryginałami. Innymi słowy, należy zbadać czy – i w jakim zakresie – użyte dane źródłowe są zmodyfikowane i czy wykorzystanie ich przetworzenia ma – a jeśli tak, jaki – wpływ na postrzeganie i komercyjną wartość oryginału.
To, że dzieła AI będą miały charakter konkurencyjny wobec dzieł ludzkich jest oczywiste, ale czy czasami nie będą one w sposób nadmierny wykorzystywać rozpoznawalnych elementów dzieł człowieka, przez to stanowiąc ich opracowania? To, ile, czego i jakich danych AI wykorzysta z danego utworu do stworzenie swojej twórczości i na ile te oryginalne dzieła będą w utworach AI rozpoznawalne, będzie decydować o legalności działań sztucznej inteligencji. O ile bowiem AI może legalnie inspirować się utworami oryginalnymi i wytwarzać kolaże, czerpiąc z niewielkich „drobinek” twórczości uprzedniej, to już wykorzystywanie z rozpoznawalnych, twórczych elementów takich oryginalnych dzieł byłoby nielegalne. Pytanie kto i jak może to zaprogramować, następnie kontrolować, a w końcu sprawdzić?
Czytaj w LEX: Fuks Serhij - Głos pracownika w erze AI >>>
AI jako pozwana
Dwie wytoczone w niedawnym czasie batalie sądowe dotyczą stworzenia i stosowania rozwiązana Stable Diffusion. Do utworzenia Stable Diffusion wykorzystany został zbiór danych treningowych obejmujący linki i opisy około 5 miliardów zdjęć, które są dostępne w sieci Internet. Korzystający ze Stable Diffusion może uzyskać, po wprowadzeniu komentarzy tekstowych, obraz wygenerowany przez AI w oparciu o zbiór szkoleniowy.
Pierwszym z przykładów jest spór wytoczony Stable AI przez Andersen et al. Powódka uważa między innymi, że Stability AI bezprawnie dokonała reprodukcji materiałów, które następnie weszły do bazy treningowej AI. Dodatkowo twierdzi, że obrazy wygenerowane przez Stable Diffusion są jedynie pozornie nowe, a w rzeczywistości są dziełami pochodnymi (w polskim systemie prawnym są to opracowania) obrazów, na których AI było szkolone.
Kolejnym z przykładów jest spór wytoczony przez amerykańską agencję Getty Images również przeciwko firmie Stability AI. Należy wspomnieć, że. Pozew Getty Images odnosi się przede wszystkim do reprodukcji podczas procesu nauki AI. Powódka podnosi również, że AI generuje obrazy podobne do tych, które stanowią bazę treningowych materiałów.
Obydwa te procesy (a zapewne i wiele kolejnych), o ile tylko nie zakończą się ugodą, pozwolą nie tylko lepiej zrozumieć procesy pracy AI, ale i ustalą pewną praktykę oceny zachodzących w niej procesów para-twórczych.
Czytaj w LEX: Staszczyk Piotr - Czy unijna regulacja odpowiedzialności cywilnej za sztuczną inteligencję jest potrzebna? >>
Co będzie dalej?
W celu uregulowania prawnoautorskiej sytuacji wytworów AI, wyznaczyć można wiele kierunków. Jednym z nich jest – oczywiste, ale jednocześnie najtrudniejsze i najbardziej czasochłonne do stworzenia i wdrożenia – stworzenie nowych, odrębnych od prawa autorskiego, przepisów dedykowanych dla dzieł stworzonych przez AI. Kolejnym sposobem, który przyczyniłby się do uregulowania zagadnień związanych z prawami twórców materiałów, z których korzysta AI, byłoby wprowadzenie przepisów nakładających obowiązek uiszczenia rekompensaty na ich rzecz. Trzecim możliwym wyjściem jest przyjęcie regulacji stosownych w Wielkiej Brytanii, czyli uzależnienie powstania przedmiotu prawa autorskiego od poziomu udziału człowieka oraz zdefiniowanie odrębnego rodzaju utworu stworzonego przez AI.
Autorzy: Krzysztof Czyżewski, adwokat, Katarzyna Jedynak-Gierada, aplikant rzecznikowski, Czyżewscy kancelaria adwokacka
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.