Minister Sprawiedliwości utrzymał w mocy decyzję ze stycznia 2015 r. o powołaniu Marii D. na stanowisko notariusza i wyznaczenie siedziby kancelarii notarialnej.
Maria D. złożyła w lipcu 2014 r. wniosek o powołaniu na stanowisko notariusza i wyznaczenie siedziby kancelarii notarialnej.
Brak zaświadczenia o odbyciu aplikacji
Na podstawie art. 10 § 1 i § 2 w zw. z art. 35 pkt 1 ustawy minister sprawiedliwości wystąpił do Rady Izby Notarialnej o wydanie opinii, otrzymując uchwałę tej Rady Notarialnej wyrażającą negatywną opinię co do wnioskodawcy i siedziby. Opiniująca podkreślała, że kandydatka nie otrzymała zaświadczenia o odbyciu aplikacji notarialnej z powodu niezdania kolokwium. Brak zaświadczenia, w ocenie Rady Notarialnej, jest równoznaczne z nie odbyciem aplikacji przez kandydata. Jeżeli chodzi o wyznaczenie siedziby kancelarii notarialnej, to w ocenie Rady Izby na jej terenie zapotrzebowanie na usługi notarialne jest w pełni zaspokojone.
Z akt sprawy wynika, że Maria D. wniosła zażalenie na tę uchwałę do Krajowej Rady Notarialnej, która uchyliła ją i przekazała sprawę do ponownego rozpoznania Radzie Izby Notarialnej.
W styczniu 2015 r. Rada Izby Notarialnej wyraziła negatywną opinię co do wnioskodawcy i siedziby. W uzasadnieniu tej uchwały wskazano, że fakty dotyczące dotychczasowej drogi życiowej i zawodowej uczestniczki wskazują, iż spełnia ona przesłankę nieskazitelnego charakteru.
W maju 2015 r. Minister Sprawiedliwości powołał Marię D. na stanowisko notariusza i wyznaczył siedzibę kancelarii notarialnej
Izba Notarialna w Lublinie złożyła wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Wniosła o uchylenie decyzji w całości oraz odmowę powołania Marii D. na stanowisko notariusza. Minister decyzję utrzymał w mocy.
Opinie patrona i pracodawcy
Z opinii notariusz, sprawującej nad wnioskodawczynią patronat w czasie aplikacji notarialnej, wynika, że Maria D. zapoznała się z charakterem pracy notariusza oraz zasadami funkcjonowania kancelarii notarialnej. Wykazała się dużą znajomością przepisów prawa oraz orzecznictwa sądowego, a także umiejętnością praktycznego ich zastosowania. Powierzone jej zadania wykonywała starannie, rzetelnie i z dużym zaangażowaniem. W ocenie opiniującej, skarżąca jest osobą uczciwą, etyczną, odpowiedzialną.
Podobnie pozytywną opinię przedstawiła w odniesieniu do okresu zatrudnienia wnioskodawczyni na stanowisku zastępcy notarialnego.
Argumenty ministra
Minister wskazał, że zgodnie z art. 11 pkt 4 ustawy - Prawo o notariacie warunkiem powołania jest odbycie aplikacji notarialnej. Do wniosku o powołanie osoba zainteresowana obowiązana jest dołączyć jedynie - w przypadku osób urodzonych przed dniem 1 sierpnia 1972 r. - oświadczenie lustracyjne.
W tym kontekście za nietrafny należy uznać zarzut Izby Notarialnej w Lublinie, zgodnie z którym opinię wydaną w trybie art. 10 ustawy - Prawo o notariacie należy traktować jako formę ingerencji organów władzy publicznej w strefę praw konstytucyjnych, o jakiej mowa w art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Minister stwierdził, że niecelowym i zarazem sprzecznym z zasadą równości wobec prawa - wyrażoną w art. 32 Konstytucji RP, byłoby różnicowanie przez ministra sprawiedliwości decyzji co do powołania na stanowisko notariusza, tylko ze względu na planowaną siedzibę kancelarii. I to niezależnie od spełnienia przez kandydata przesłanek przewidzianych przez przepisy ustawy - Prawo o notariacie.
Czytaj: Notariat: bez zdania kolokwium nie ma zaświadczenia o odbyciu aplikacji
Przywołana zasada nie może też doznawać ograniczenia kosztem osób, które chronologicznie później ubiegają się o powołanie na stanowisko notariusza.
Oddalenie skargi Izby
Na decyzję ministra Izba Notarialna wniosła do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie skargę domagając się uchylenia zaskarżonej decyzji w całości.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uznał, iż skarga nie zasługuje na uwzględnienie, gdyż zaskarżona decyzja nie narusza prawa.
Czytaj: Egzamin notarialny bez zaliczenia kolokwium? Aplikanci piszą do ministra
Zarzut notariatu wywodzony był na podstawie art. 11 pkt 4 ustawy - Prawo o notariacie i wskazuje, że Maria D. nie ukończyła aplikacji, bowiem nie zdała jednego kolokwium. Zgodnie z powołanym przepisem notariuszem może być powołany ten, kto odbył aplikację notarialną w Polsce.
Maria D. odbywała aplikację notarialną w okresie od stycznia 2010 r. do czerwca 2012 r., kiedy to obowiązywało rozporządzenie ministra sprawiedliwości z 22 grudnia 2005 r. w sprawie organizacji aplikacji notarialnej.
Wyrok SN w sprawie kolokwium
Sąd dodał, że minister zaskarżył uchwałę, która zastąpiła uchwałę nr 48 (uchwała nr 196/12) niezmieniającej w istocie regulacji dotyczącej obowiązku złożenia przez aplikanta dwóch kolokwiów. Sąd Najwyższy wyrokiem z 8 maja 2013 r., utrzymał zaskarżoną uchwałę w mocy, jednakże w uzasadnieniu wyroku stwierdził, iż uchwała Krajowej Rady Notarialnej nie zawiera przepisu umożliwiającego niewydanie zaświadczenia o odbyciu aplikacji notarialnej po negatywnym sprawdzianie lub kolokwium.
Nieprawidłowa praktyka w tej kwestii, wskazana w skardze ministra, nie wynika jednak z brzmienia przepisu uchwały. "Przepis nie daje podstaw do odmowy wydawania zaświadczeń o odbyciu aplikacji".
NSA: wyrok odpowiada prawu
W tej sytuacji Izba Notarialna w Lublinie złożyła skargę do Naczelnego Sądu Administracyjnego.
- Zarzuty skargi są niesłuszne i nieskuteczne - powiedział sędzia sprawozdawca Wojciech Kręcisz. - Art. 10 ust. 2 ustawy Prawo o notariacie wywołał zamieszanie. Stanowi, że niewyrażenie opinii przez Izbę Notarialną ciągu 60 dni od dnia otrzymania wniosku ministra sprawiedliwości, uważane jest za wyrażenie opinii pozytywnej - przypomniał sędzia.
Wyjaśnienie zamieszania
Sędzia sprawozdawca powołał się na zmianę przepisu dotyczącego zaświadczeń. Ustawą z 20 lipca 2018 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych zmieniono też art. 11 pkt. 4 Prawa o notariacie. Według tego przepisu wymóg przedstawienia zaświadczania nie dotyczy osób, które przed dniem wejścia w życie tej ustawy uzyskały pozytywną ocenę z egzaminu wstępnego na aplikację notarialną, zostały wpisane na listę aplikantów notarialnych, zostały dopuszczone do egzaminu notarialnego i uzyskały pozytywny wynik z tego egzaminu.
W ustawie zdecydowano się na wprowadzenie regulacji o charakterze przejściowym, stanowiącej realizację zaleceń Naczelnego Sądu Administracyjnego zawartego w wyroku z 18 kwietnia 2018 r.
Brak zaświadczenia o odbyciu aplikacji notarialnej, jak stwierdził w wyroku z kwietnia br. Naczelny Sąd Administracyjny uniemożliwiał, powołanie takich osób na stanowisko notariusza. W konsekwencji, mimo złożenia egzaminu wstępnego na aplikację notarialną, odbycia przewidzianego ustawą cyklu szkoleń i praktyk w czasie aplikacji, a następnie złożenia z wynikiem pozytywnym egzaminu notarialnego, osoby te miały zamkniętą drogę do zawodu notariusza.
- Zmieniony przepis ma charakter retrospektywny i sanacyjny, gdyż obejmuje sytuacje sprzed wejścia w życie ustawy - zaznaczył sędzia Kręcisz. - Naprawia sytuację aplikantów notarialnych i dotyczy wadliwie działającego państwa - podkreślił NSA.
Sygnatura akt II GSK 3254/16, wyrok z 10 października 2018 r.