Ośrodek Badań Studiów i Legislacji podjął prace i przygotował obszerne opracowanie dotyczące problemów przestrzegania tajemnicy zawodowej radcy prawnego.
Szef Ośrodka Badań dr hab. Rafał Stankiewicz, adiunkt w Katedrze Prawa i Postępowania Administracyjnego WPiA Uniwersytetu Warszawskiego ocenia, że wszystkie propozycje rozwiązań dotyczących radców prawnych jako podmiotów zobowiązanych do raportowania schematów podatkowych stanowią naruszenie obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej radców prawnych.
Obawy i zagrożenia
Zagrożeniem dla tajemnicy zawodowej są również regulacje prawne wprowadzone ustawą z 15 stycznia 2016 r. o zmianie ustawy o Policji oraz niektórych innych ustaw, które w rzeczywistości pozwalają na objęcie kontrolą operacyjną również osób, zobowiązanych do ochrony tajemnicy obrończej, w rozumieniu art. 178 k.p.k., jak również osób, których działalność objęta jest tajemnicą zawodową (między innymi tajemnicą radcy prawnego i tajemnicą adwokacką), w rozumieniu art. 180 § 2 k.p.k. W tym kontekście wprowadzone przepisy jawią się jako sprzeczne z wyrażonym w art. 42 ust. 2 Konstytucji RP prawem do obrony i związanymi z nim materialnymi oraz procesowymi gwarancjami.
Czytaj: Radcowie: Nie ma praworządności bez tajemnicy zawodowej>>
Poważne wątpliwości budzi w tym zakresie projektowany kształt nowej regulacji kreujący obowiązek monitorowania zagrożeń w zakresie prania brudnych pieniędzy.
- W ostatnim półroczu uczestniczyliśmy w pracach nad ostatecznym kształtem nowej ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu - twierdzi Rafał Stankiewicz. - We wrześniu 2017 r. wnieśliśmy do Ministerstwa Finansów szczegółowe stanowisko odnoszące się do zauważalnych, poważnych zagrożeń dla istoty naszej tajemnicy zawodowej, jakie niósł pierwszy projekt - dodaje.
Ostatecznie, większość przedstawionych przez radców uwag została uwzględniona jeszcze przed skierowaniem projektu ustawy do prac parlamentarnych.
Istota zaufania klienta do radcy
Michał Bernaczyk zwraca uwagę, że ochrona relacji między radcą prawnym a jego klientem jest w istocie ochroną relacji intelektualnej i emocjonalnej. Zmierza do wolności od napięcia emocjonalnego, strachu związanego z ujawnianiem tego, co intymne, prywatne.
Ten element zaufania koniecznego do wypełnienia fundamentalnej roli w społeczeństwie demokratycznym został wyraźnie podkreślany w wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 6 grudnia 2012 r . w sprawie Michaud przeciwko Francji.
Zlekceważenie tego zagadnienia powoduje, że tajemnica jest uzasadniana głównie wykonywaniem prawa do sądu bądź tylko prawa do obrony z udziałem profesjonalnego pełnomocnika - dodaje Bernaczyk.
- Redukowanie roli adwokata lub radcy prawnego do osobowego lub quasi-dokumentowego źródła informacji jest typowym zabiegiem w politycznej narracji przedstawicieli egzekutywy, gdzie tajemnica radcy prawnego jest utożsamiana z instytucją procesową o swobodnie zawężanych granicach - uważa Bernaczyk.
Radca podaje przykład: We wrześniu 2018 r. Ministerstwo Sprawiedliwości ogłosiło zamiar „dekoncentracji” kompetencji do zwolnienia z tajemnicy zawodowej adwokata lub radcy prawnego, o której mowa w art. 180 § 2 k.p.k. O zwolnieniu z tajemnicy miałby decydować prokurator – a nie sąd na wniosek prokuratora.
Przeszukanie kancelarii
Z kolei radca prawny Monika Całkiewicz analizuje podstawy przeszukania kancelarii radcowskich przez organy ścigania.
- Jeśli posiadaczem dokumentów objętych tajemnicą jest radca prawny, w którego kancelarii prowadzone jest przeszukanie, wówczas złożenie przezeń oświadczenia, że zatrzymany bądź wydany dokument zawiera tajemnicę zawodową nie zapobiegnie niestety odczytaniu go przez organ przeprowadzający tę czynność, nawet jeśli nie będzie to prokurator - uważa Monika Całkiewicz.
W takim przypadku nie ma formalnego obowiązku niezwłocznego przekazania tego dokumentu sądowi bądź prokuratorowi w opieczętowanym opakowaniu.
Całkiewicz wyraźnie zaakcentuje, że art. 225 § 2 k.p.k. wyłącza jedynie stosowanie art. 225 § 1 k.p.k., nie zaś art. 226 zd. 1 k.p.k. To, że radca prawny świadczący komuś pomoc prawną staje się osobą podejrzaną o popełnienie przestępstwa, nie oznacza bowiem, że cokolwiek z tego, o czym dowiedział się w związku z udzieleniem tej pomocy, przestaje być tajemnicą prawnie chronioną. Wiadomości takie nadal pozostają objęte tajemnicą radcy prawnego.
Zwolnienie z tajemnicy
Postanowienie sądu o przesłuchaniu lub zezwoleniu na przesłuchanie radcy prawnego co do faktów objętych tajemnicą zawodową to muszą być przypadki wyjątkowe i uzasadnione dobrem wymiaru sprawiedliwości - zauważa Jarosław Zagrodnik.
Zwolnienie z tajemnicy radcowskiej na podstawie art. 180 § 2 k.p.k. nie może jednak służyć do potwierdzenia lub konfrontacji zgromadzonych dowodów - podkreśla radca.
Zwolnienie takie pociąga za sobą obowiązek złożenia przez radcę zeznań w określonym decyzją sądu zakresie, w którym został zwolniony z obowiązku zachowania zawodowej dyskrecji. W tym zakresie radca prawny nie może odmówić złożenia zeznań ze względu na tajemnicę radcowską.
Taka odmowa musi być zatem kwalifikowana jako bezpodstawna i może prowadzić do przymusowego wyegzekwowania złożenia zeznań przy zastosowaniu sankcji wymuszających - dodaje Zagrodnik.
