Strasburg: schronisko dla nieletniego bez odrębnego postanowienia sądu narusza Konwencję

Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku z 30 czerwca stwierdził, iż praktyka polskich sądów w postaci niewydawania odrębnego postanowienia o przedłużeniu pobytu w schronisku dla nieletnich na czas postępowania poprawczego narusza prawo do wolności osobistej.

Skargę do Trybunału wniósł mieszkaniec Krakowa, który - jako siedemnastolatek - został zatrzymany w charakterze podejrzanego o popełnienie trzech napadów rabunkowych przy użyciu maczety i jednego usiłowania takiego napadu. Jeszcze tego samego dnia, decyzją sądu rodzinnego, skarżący trafił do schroniska dla nieletnich. Dwa miesiące później sąd zdecydował o przekazaniu jego sprawy do rozpatrzenia w postępowaniu poprawczym. Zgodnie z ustaloną ówczesną praktyką sądową, w przypadku przekazania sprawy do rozpatrzenia w postępowaniu poprawczym sąd nie wydawał dodatkowej, osobnej decyzji o przedłużeniu pobytu nieletniego w schronisku dla nieletnich. Tak też stało się i w sprawie skarżącego, który w związku z tym przed Trybunałem zarzucił, iż taki stan rzeczy stanowił naruszenie jego prawa do wolności osobistej (art. 5 ust. 1 Konwencji o prawach człowieka).

Trybunał zgodził się z argumentacją skarżącego i stwierdził naruszenie art. 5 ust. 1 oraz art. 5 ust. 4 Konwencji. Trybunał wskazał, iż przez ponad pięć miesięcy skarżący przebywał w schronisku dla nieletnich wyłącznie w oparciu o decyzję sądu rodzinnego o rozpoznaniu sprawy w postępowaniu poprawczym, wydaną na podstawie art. 42 ust. 2 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. Trybunał zgodził się z polską Rzecznik Praw Obywatelskich - która wcześniej interweniowała w tej sprawie - iż możliwość niewydania odrębnego postanowienia o przedłużeniu umieszczenia nieletniego w schronisku z chwilą skierowania jego sprawy do rozpatrzenia w postępowaniu poprawczym wynikała z braku precyzji postanowień ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. Skutkiem tego wykształciła się praktyka umożliwiająca przetrzymywanie nieletnich w schroniskach bez wydania konkretnej i szczegółowej decyzji sądowej w tej mierze. Zarówno polska Rzecznik Praw Obywatelskich, jak i Trybunał w Strasburgu, opowiedzieli się zdecydowanie przeciwko takiemu rozwiązaniu, które w przypadku skarżącego skutkowało ponad pięciomiesięcznym pobytem w schronisku bez decyzji sądu w tej sprawie. Zdaniem Trybunału, brak decyzji sądu oznacza, iż pozbawienie skarżącego wolności w schronisku dla nieletnich nie może zostać uznane za zgodne z prawem, a tym samym narusza art. 5 ust. 1 Konwencji.

Trybunał stwierdził także, iż postanowienie sądu rodzinnego odrzucające wiosek skarżącego o zwolnienie było powierzchowne i nie wyjaśniło prawidłowo podstaw utrzymania pobytu skarżącego w schronisku - sąd powołał się jedynie na okoliczność, iż skarżącemu zarzucono popełnienie poważnych czynów zagrożonych wysokim wymiarem kary. Argumentacja ta została uznana przez Trybunał za niewystarczającą. Miało tym samym miejsce naruszenie prawa do kontroli sądowej pozbawienia wolności, chronionego w art. 5 ust. 4 Konwencji.

W omawianym orzeczeniu Trybunał zobowiązał również Polskę - na podstawie art. 46 Konwencji - do przyjęcia środków w celu zaprzestania zaskarżonej praktyki sądowej. Trybunał wskazał, iż w sytuacji analogicznej do sytuacji skarżącego, zgodnie z przedstawionymi statystykami, od grudnia 2012 r. znalazło się około 340 osób. Każda z tych osób w uprawniony sposób może teraz wnieść skargę do Trybunału na niezgodność z prawem przetrzymywania jej w schronisku dla nieletnich. Polska ma zatem obowiązek zadośćuczynienia tym osobom na szczeblu krajowym oraz wprowadzenia odpowiednich zmian do ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, które uniemożliwią przedłużanie pobytu w schronisku bez szczegółowej decyzji sądowej.

Grabowski przeciwko Polsce - wyrok ETPC z dnia 30 czerwca 2015 r., skarga nr 57722/12.

Służąc rządom dobrego prawa.
Andrzej Rzepliński w rozmowie z Krzysztofem Sobczakiem>>>