Z dniem 1 listopada 2021 roku skończy się kadencja sędziego z Polski, Krzysztofa Wojtyczka, zasiadającego od 2012 roku w Europejskim Trybunale Praw Człowieka. Jako kandydatów na jego miejsce Polska zgłosiła: rzecznika Sądu Najwyższego Aleksandra Stępkowskiego, prof. UKSW Elżbietę Karską oraz ekspert Rady Europy Agnieszkę Szklanną. Jednak w ocenie Komisji Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy do odrzucenia jest cała lista polskich kandydatów na sędziego w Europejskim Trybunale Praw Człowieka i należy wznowić procedurę.
Z ogłoszonego w połowie kwietnia komunikatu wynika, że komisja powołana do oceny kandydatów rekomenduje Zgromadzeniu Parlamentarnemu RE odrzucenie całej listy polskich kandydatów ze względu na to, że procedura wyboru kandydatów w kraju nie spełnia standardów wymaganych przez Zgromadzenie Parlamentarne oraz Komitet Ministrów Rady Europy.
Krajowa procedura, ocena w Strasburgu
Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności przewiduje, że sędziów Trybunału wybiera Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy z listy trojga kandydatów przedstawionych przez państwo. Głosowanie w Zgromadzeniu poprzedza krajowa procedura wyłaniania kandydatów. Zanim lista kandydatów wyłonionych w krajowej procedurze zostanie przedstawiona pod głosowanie Zgromadzeniu Parlamentarnemu, opiniuje ją Panel Doradczy. Opinia Panelu Doradczego przedstawiana jest następnie Komitetowi Zgromadzenia Parlamentarnego ds. wyboru sędziów do Trybunału. Komitet bierze tę opinię pod uwagę przy ocenianiu, czy kandydaci spełniają wymogi sprawowania urzędu sędziowskiego.
MSZ wybrało, konsultacji nie było
W lutym 2020 roku rozpoczęła się procedura zmierzająca do wyboru nowego sędziego. W październiku 2020 roku Ministerstwo Spraw Zagranicznych ogłosiło konkurs na to stanowisko.
Organizacje pozarządowe i zawodowe organizacje prawnicze, które monitorowały przebieg postępowania, kilkakrotnie wskazywały na niedostatki procedury: niejasny tryb mianowania członków komisji konkursowej; brak kryteriów co do tego, jakie wymogi muszą oni spełniać; fakt, że większość jej członków pochodziła z różnych urzędów kontrolowanej przez partię rządzącą władzy wykonawczej; odmowę ujawnienia opinii publicznej nazwisk kandydatów z ogólnym powoływaniem się na „ochronę danych osobowych”; przesłuchania kandydatów dokonywane za zamkniętymi drzwiami; brak jakiegokolwiek zaangażowania organów parlamentu w procedurę jako formy kontroli społecznej; odmowę udzielenia dwóm parlamentarzystom, którzy o to wystąpili, dostępu do dokumentacji komisji konkursowej.
Czytaj: HFPC apeluje do kandydatek i kandydatów na sędziego ETPC - ujawnijcie się>>
Wobec braku odpowiedniej reakcji MSZ na przedkładane mu uwagi, organizacje monitorujące przedłożyły Radzie Europy swoje zastrzeżenia dotyczące krajowej procedury.
Zgromadzenie Parlamentarne odrzuca polskich kandydatów
14 kwietnia 2021 roku Komitet Zgromadzenia Parlamentarnego ds. Wyboru Sędziów Europejskiego Trybunału Praw Człowieka zarekomendował Zgromadzeniu Parlamentarnemu, aby odrzuciło listę przedłożoną przez rząd Polski. Komitet wskazał, że krajowa procedura wyboru kandydatów nie spełniała kryteriów obowiązujących państwa-strony Konwencji sformułowanych przez organy Rady Europy. Następnie, 19 kwietnia, Zgromadzenie przyjęło rekomendację Komitetu. Krajowa procedura wyłaniania kandydatów na sędziego Trybunału w Strasburgu będzie się zatem toczyć od nowa.
- Skarga do Trybunału w Strasburgu, najwyższego sądu europejskiego zajmującego się ochroną praw człowieka, jest ostatnią możliwością poszukiwania obrony przed działaniami i zaniechaniami władz publicznych naruszającymi te prawa - stwierdza Zespół Ekspertów Prawnych Fundacji im. Stefana Batorego. I przypomina, że wielokrotnie zwracał uwagę w swoich stanowiskach na działania władz publicznych realizujące scenariusz pozbawiania obywateli Polski kolejnych środków sądowej i pozasądowej ochrony ich praw i wolności.
Potrzebni kandydaci kompetentni, moralni i niezależni
- W sytuacji rozchwiania podstawowych gwarancji proceduralnych ochrony praw ludzkich i obywatelskich w Polsce jest dziś szczególnie istotne, aby w Trybunale w Strasburgu zasiadł/a w nowej kadencji sędzia z Polski spełniający/a bez najmniejszych wątpliwości wymogi sformułowane w Konwencji. Zgodnie z art. 22 Konwencji, powinien on/ona być człowiekiem „o najwyższym poziomie moralnym i musi albo posiadać kwalifikacje do sprawowania wysokiego urzędu sędziowskiego, albo być prawnikiem o uznanej kompetencji.” Sędziowie zasiadają w Trybunale we własnym imieniu. Powinni się cieszyć w kraju autorytetem zawodowym i posiadać znaczący dorobek. Nade wszystko zaś nie może być nawet najmniejszych wątpliwości co do ich niezawisłości i niezależności od władzy wyłonionej przez większość sejmową, ani od jakiejkolwiek innej - stwierdzają autorzy opinii.
Ich zdaniem ważne jest, aby procedura wyłonienia trojga nowych kandydatów na ten urząd, która będzie toczyć się na nowo, była tym razem transparentna, rzetelna i podlegała kontroli opinii publicznej, parlamentu, środowisk i organizacji prawniczych i pozarządowych. Chodzi o doprowadzenie do wyłonienia trojga kompetentnych, niezależnych i cieszących się niekwestionowanym autorytetem kandydatów na sędziego z Polski w Trybunale w Strasburgu – kandydatów, których sylwetka i dotychczasowy przebieg kariery zawodowej dawałby rękojmię, że urząd ten będzie pełniony w sposób bezstronny i z zachowaniem najwyższych standardów profesjonalnych.
Eksperci Fundacji Batorego podkreślają, że przeprowadzenie takiej procedury leży w interesie Polski, która była do niedawna uważana za przestrzegającego reguł gry uczestnika systemu Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Taka procedura służyć będzie wiarygodności samego Trybunału jako jednego z najwyższych europejskich organów sądowych. Przede wszystkim zaś Zespół podkreśla, że w interesie obywateli Polski leży, aby w Trybunale zasiadł/a sędzia prawdziwie niezawisły. Zespół będzie zatem monitorował przebieg procedury zmierzającej do wyłonienia kandydatów w nadziei, że tym razem zostanie ona przeprowadzona przez władze w sposób zgodny z wymogami sformułowanymi przez Radę Europy.
Zespół Ekspertów Prawnych Fundacji im. Stefana Batorego
- dr hab. Piotr Bogdanowicz, Katedra Prawa Europejskiego, Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego
- Łukasz Bojarski, prezes zarządu Instytutu Prawa i Społeczeństwa INPRiS, były członek Krajowej Rady Sądownictwa
- Jacek Czaja, prezes Towarzystwa Prawniczego w Lublinie, były wiceminister sprawiedliwości
- dr hab. Monika Florczak-Wątor, profesor w Katedrze Prawa Konstytucyjnego Uniwersytetu Jagiellońskiego
- dr hab. Agnieszka Frąckowiak-Adamska, adiunkt w Katedrze Prawa Międzynarodowego i Europejskiego Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego
- Jarosław Gwizdak, prawnik, działacz społeczny, członek zarządu Instytutu Prawa i Społeczeństwa INPRIS
- dr hab. Wojciech Jasiński, adiunkt w Katedrze Postępowania Karnego Uniwersytetu Wrocławskiego
- dr Piotr Kładoczny, Katedra Prawa Karnego Uniwersytetu Warszawskiego, sekretarz zarządu Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka
- mec. Magda Krzyżanowska-Mierzewska, radca prawny, pracowała jako prawnik w Kancelarii Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, a także w latach 1993 – 1998 jako prawnik w Sekretariacie Europejskiej Komisji Praw Człowieka
- dr hab. Marcin Matczak, profesor w Katedrze Filozofii Prawa i Nauki o Państwie Uniwersytetu Warszawskiego, partner w Kancelarii Domański Zakrzewski Palinka sp. k.
- dr hab. Sławomir Patyra, profesor UMCS w Lublinie, kierownik Katedry Prawa Konstytucyjnego, radca prawny
- prof. dr hab. Tomasz Pietrzykowski, profesor na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, dyrektor Centrum Badawczego Polityki Publicznej i Problemów Regulacyjnych
- dr hab. Anna Rakowska-Trela, profesor w Katedrze Prawa Konstytucyjnego Uniwersytetu Łódzkiego, adwokatka
- dr hab. Anna Śledzińska-Simon, adiunkt w Katedrze Prawa Konstytucyjnego Uniwersytetu Wrocławskiego
- dr Tomasz Zalasiński, członek zarządu Stowarzyszenia im. prof. Zbigniewa Hołdy, Kancelaria Domański Zakrzewski Palinka sp.k., sędzia Trybunału Stanu
- prof. dr hab. Fryderyk Zoll, Katedra Prawa Cywilnego Uniwersytetu Jagiellońskiego, profesor Uniwersytetu w Osnabrück
