Przepisy o opłatach za płatne parkowanie uderzają w mieszkańców płatnych stref. Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do ministra infrastruktury z wnioskiem o zmianę przepisów regulujących kwestię opłat za parkowanie samochodów na drogach publicznych. RPO chce rozszerzenia katalogu podmiotów zwolnionych z opłaty za parkowanie o mieszkańców strefy płatnego parkowania i osoby niepełnosprawne legitymujące się kartą parkingową. Obecnie samorządy bardzo rzadko stosują bowiem wobec mieszkańców stref płatnego parkowania zerową stawkę opłaty za samochody pozostawione przed ich domami. RPO chce też wprowadzenia przepisów, na mocy których pobieranie opłaty dodatkowej z tytułu nieuiszczenia opłaty za parkowanie będzie następować w drodze decyzji administracyjnej, na którą przysługiwać będzie odwołanie do organu wyższego stopnia. Obecnie – w przypadku pobrania przez zarząd drogi takiej opłaty – kierowcy są pozbawieni możliwości odwołania się w tej sprawie.

Jak podkreślił Rzecznik Praw Obywatelskich w piśmie skierowanym do Ministra Infrastruktury Cezarego Grabarczyka, mieszkańcy stref płatnego parkowania wnoszą skargi do jego biura. Wskazują w nich, że przepisy nakładające obowiązek uiszczania opłat nie uwzględniają ich szczególnej sytuacji. W konsekwencji są zmuszeni do uiszczania tych opłat za parkowanie samochodów przed domami.

Mieszkańcy stref płatnego parkowania zwracają uwagę, że przepisy ustawy z dnia 21 marca 985 r. o drogach publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r., Nr 19, poz. 115), nie zwalniają mieszkańców strefy płatnego parkowania z obowiązku wnoszenia opłat za parkowanie. Wprawdzie rada gminy (miasta), ustalając strefę płatnego parkowania może wprowadzić zerową stawkę opłaty dla niektórych użytkowników drogi, w tym dla mieszkańców strefy, jednak organy samorządu gminnego rzadko korzystają z tej możliwości w odniesieniu do osób zamieszkałych na terenie strefy. Najlepszym przykładem praktycznego zastosowania przepisów o opłatach w strefach płatnego parkowania jest fakt, że w żadnym z większych miast – Warszawie, Krakowie, Łodzi, Wrocławiu, Poznaniu, Szczecinie, Katowicach samorząd nie ustalił zerowej stawki opłaty dla mieszkańców strefy płatnego parkowania, ograniczając się jedynie do wprowadzenia opłat abonamentowych lub zryczałtowanych. Skutek tego jest taki, że w sytuacji braku odpowiedniej liczby parkingów (miejsc postojowych) położonych poza pasem drogi publicznej, zmotoryzowani mieszkańcy stref płatnego parkowania ponoszą koszty parkowania swoich pojazdów w miejscu zamieszkania. Natomiast osoby zamieszkujące poza strefą płatnego parkowania, parkują swoje pojazdy przed domami, bez obowiązku wnoszenia opłat za parkowanie.

Rzecznik Praw Obywatelskich w piśmie skierowanym do ministra infrastruktury wskazał też, że do jego biura wnoszone są skargi obywateli w sprawie konieczności wnoszenia opłat za parkowanie przez kierowców niepełnosprawnych z dysfunkcją narządów ruchu. Wskazana wyżej grupa osób nie została również zwolniona przez ustawodawcę z obowiązku uiszczania opłat za parkowanie, a tylko niektóre władze samorządowe przyznały tym osobom prawa do zerowej stawki opłaty za parkowanie. Takie prawo niektóre samorządy przyznały ponadto zazwyczaj wyłącznie w miejscach postojowych przeznaczonych dla pojazdów inwalidów, które często są zajęte przez kierowców nieuprawnionych, a ich ograniczona liczba nie zaspokaja potrzeb osób niepełnosprawnych. Rzecznik Praw Obywatelskich wskazał ponadto, że problem wynikający z obowiązku uiszczania opłat za parkowanie przez zmotoryzowanych inwalidów nie sprowadza się jedynie do kwestii finansowych i możliwości powstania bariery finansowej, która znacznie ograniczy niepełnosprawnych kierowców w zakresie poruszania się pojazdami samochodowymi po terenie strefy płatnego parkowania (a więc naruszy ich prawo do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym), ale polega także na trudnościach, jakie dla osób, których sprawność ruchowa jest niekiedy znacznie ograniczona stanowi uiszczenie w parkomacie opłaty za parkowanie lub wykupienie biletu parkingowego w automacie.

Rzecznik Praw Obywatelskich wskazał, że ustawodawca wprowadził możliwość uzyskania przez osoby o obniżonej sprawności ruchowej karty parkingowej, która uprawnia do niestosowania się do niektórych znaków drogowych dotyczących zakazu ruchu i postoju, a także zobowiązał organy właściwe do zarządzania ruchem na drogach do wyznaczenia w strefie płatnego parkowania miejsc postojowych dla oznakowanych pojazdów konstrukcyjnie przeznaczonych do przewozu osób niepełnosprawnych o obniżonej sprawności ruchowej oraz pojazdów zaopatrzonych w kartę parkingową. Jak podkreśla Rzecznik Praw Obywatelskich, wspominane działania nie objęły jednak strefy opłat za parkowanie. Posiadaczowi karty parkingowej nie przysługuje bowiem prawo do niestosowania się do znaku drogowego D-44 „strefa parkowania”, zatem nawet w przypadku zaparkowania pojazdu na miejscu postojowym przeznaczonym dla osób niepełnosprawnych musi uiścić opłatę za parkowanie. Rzecznik Praw Obywatelskich uważa, że brak zwolnienia osób legitymujących się kartą parkingową z obowiązku wnoszenia opłat za parkowanie jest niekonsekwencją ustawodawcy, który powinien, mając na uwadze treść art. 69 Konstytucji RP, wprowadził w życie szereg działań w celu stworzenia ułatwień w komunikacji społecznej osób niepełnosprawnych.

Rzecznik Praw Obywatelskich wskazał ponadto, że do jego biura wpływają skargi od obywateli w kwestii braku procedury odwoławczej w sprawach pobierania opłaty dodatkowej, o której jest mowa w art. 13 f ust. 1 ustawy o drogach publicznych. Regulacje dotyczące opłat za parkowanie nie przewidują możliwości złożenia odwołania w przypadku pobrania przez zarząd drogi opłaty dodatkowej z tytułu nieziszczenia opłaty za parkowanie. Osoba, od której zarząd drogi pobiera wspomnianą opłatę nie może zatem poddać kontroli tej czynności przez organ wyższego stopnia. Jeżeli kierowca, w stosunku do którego zarząd drogi domaga się uiszczenia opłaty dodatkowej, odmawia jej zapłaty twierdząc, że żądanie zarządu drogi jest nieuzasadnione, wszczęta zostaje egzekucja administracyjna (art. 29 § 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji), a ewentualne zarzuty podniesione przez zobowiązanego w sprawie prowadzenia egzekucji administracyjnej nie mogą dotyczyć ani ustaleń w zakresie stanu faktycznego sprawy, ani tez naruszenia przepisów prawa przez wierzyciela.

Wprawdzie w wyroku z dnia 7 grudnia 2005 r. Naczelny Sąd administracyjny orzekł, że obowiązek uiszczania opłat dodatkowych wynika wprost z przepisów prawa, jednakże pogląd ten nie jest wprost akceptowany przez wojewódzkie sądy administracyjne. Na przykład Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy wyraził odmienny pogląd w tej sprawie, stwierdzając, że obowiązek wnoszenia opłat dodatkowych nie powstaje z mocy ustawy, a wymierzenie opłaty powinno nastąpić w drodze decyzji administracyjnej zarządu drogi (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy z dnia 10 maja 2005 r., sygn. akt II SA/Bd 754/04).

Rzecznik Praw Obywatelskich podkreślił, że art. 13 f ust. 1 ustawy o drogach publicznych nie obliguje wprost kierowców do wnoszenia opłat dodatkowych, a jedynie przewiduje ich pobieranie przez właściwe organy w razie stwierdzenia nieziszczenia opłat za parkowanie. Dopiero stwierdzenie przez zarząd drogi, że określony pojazd został zaparkowany w strefie płatnego parkowania bez wniesienia stosownej opłaty, pozwala na ustalenie konkretnego podmiotu, od którego zarząd drogi jest uprawniony pobrać opłatę dodatkową. Czasami zdarza się, że organ uprawniony do poboru opłaty dodatkowej musi przeprowadzić stosowne postępowanie wyjaśniające celem ustalenia, kto faktycznie dopuścił się naruszenia przepisów wprowadzających obowiązek uiszczania opłat za parkowanie, zwłaszcza gdy to nie właściciel był użytkownikiem pojazdu. Rzecznik Praw Obywatelskich wskazał, że jeśli zatem adresat obowiązku wniesienia opłaty dodatkowej zostaje ustalony dopiero po dokonaniu czynności kontrolnych przez zarząd drogi nieuprawnione jest twierdzenie, że wspomniany obowiązek powstaje z mocy prawa.

Z uwagi na powyższe Rzecznik Praw Obywatelskich podkreślił, że skoro konkretyzacja sytuacji prawnej podmiotu korzystającego ze strefy płatnego parkowania następuje po przeprowadzeniu przez zarząd drogi swoistego postępowania dowodowego , pobranie opłaty dodatkowej powinno nastąpić w drodze decyzji administracyjnej. Rzecznik Praw Obywatelskich podkreślił, że obciążenie opłatą dodatkową niewątpliwie ogranicza prawa obywateli, dlatego też należy im zapewnić prawa o charakterze procesowym, które umożliwią im zapoznanie się z dowodami będącymi podstawą nałożenia sankcji i ustaleniami dotyczącymi stanu faktycznego i prawnego sprawy oraz zaskarżenie czynności dotyczącej pobrania opłaty dodatkowej do organu wyższego stopnia.

W związku z powyższym Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do ministra infrastruktury z wnioskiem o zmianę przepisów regulujących kwestię opłat za parkowanie samochodów na drogach publicznych, poprzez rozszerzenie ustawowego katalogu podmiotów zwolnionych z opłaty za parkowanie o mieszkańców strefy płatnego parkowania i osoby niepełnosprawne legitymujące się kartą parkingową oraz wprowadzenie przepisów, na mocy których pobieranie opłaty dodatkowej z tytułu nieuiszczenia opłaty za parkowanie będzie następować w drodze decyzji administracyjnej, na którą przysługiwać będzie odwołanie do organu wyższego stopnia.