Różnica między kodeksami dyskryminuje niepoczytalnych

W polskiej procedurze karnej jest przepis stanowiący, że sąd uniewinnia oskarżonego np. wobec niepopełnienia zarzucanego mu czynu lub braku cech przestępstwa. Jeśli jednak oskarżony jest niepoczytalny, sąd jedynie sprawę umarza. To przepis dyskryminujący osoby osoby niepoczytalne - uważa rzecznik praw obywatelskich i apeluje o zmianę prawa.

Rzecznik stwierdza, że w przeciwieństwie do uniewinnienia umorzenie stwierdza, że podsądny popełnił zarzucony czyn. I dodaje, że takie wyroki nie mogą być zatem wydawane zamiennie, a także wywołują różne skutki dla osób, których dotyczą. 

Adam Bodnar wystąpił do ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobryo rozważenie działań legislacyjnych w celu zmiany art. 414 par. 1 Kpk - tak, aby zrównać sytuację prawną osób uznanych za niepoczytalnych z poczytalnymi. 

Dla niepocztalnego tylko umorzenie

Jak przypomina Rzecznik, kwestionowany artykuł głosi: „W razie stwierdzenia po rozpoczęciu przewodu sądowego okoliczności wyłączającej ściganie lub danych przemawiających za warunkowym umorzeniem postępowania, sąd wyrokiem umarza postępowanie albo umarza je warunkowo. Jednakże w razie stwierdzenia okoliczności wymienionych w art. 17 par. 1 pkt 1 i 2 sąd wydaje wyrok uniewinniający, chyba że sprawca w chwili czynu był niepoczytalny". - Oznacza to, że sąd wydaje wyrok uniewinniający, gdy stwierdzi, że zarzucanego czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia oraz gdy czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa. Wyjątkiem jest jednak sytuacja, gdy sprawca w chwili czynu był niepoczytalny, wtedy sąd wydaje wyrok umarzający - czytamy w wystąpieniu.

Jest doktryna i orzecznictwo

Rzecznik powołuje się na doktrynę prawa, w której podkreśla się, że gdyby nie wyłączenie z art. 414 par. 1 Kpk, także wobec sprawcy niepoczytalnego należałoby wydać wyrok uniewinniający - tak jak wobec  osoby poczytalnej. Według RPO takie też jest utrwalone orzecznictwo Sądu Najwyższego, który uznawał, że w razie stwierdzenia braku podstaw faktycznych czy dostatecznych dowodów do uznania oskarżonego za winnego przestępstwa, sąd powinien wydać wyrok uniewinniający.

Sprzeczność między kodeksami

Według RPO w doktrynie stwierdza się, że art. 414 par. 1 Kpk wykazuje rażącą niespójność systemową z Kodeksem karnym. Wyrok umarzający musi bowiem zawierać dokładne określenie czynu i jego kwalifikacji prawnej oraz wskazanie przyczyn umorzenia. Stwierdza on sprawstwo oskarżonego określonego czynu o określonej kwalifikacji prawnej. Natomiast w wyroku uniewinniającym sąd przytacza jedynie opis i kwalifikację prawną czynu, którego popełnienie oskarżyciel zarzucił oskarżonemu. Ustawodawca uczynił tak, mimo że sprawca czynu winy nie ponosi i nie można mu przypisać odpowiedzialności karnej. Artykuł 31 par. 1 Kodeksu karnego wprost przecież stanowi, że sprawca niepoczytalny w chwili czynu nie popełnia przestępstwa. - Tym samym art. 414 par. 1 pogarsza sytuację prawną oskarżonego, wobec którego zamiast uniewinnienia postępowanie umorzono. Wyrok umarzający postępowanie różni się bowiem  w konsekwencjach prawnych od wyroku uniewinniającego i wyroki te nie mogą być wydawane zamiennie - stwierdza RPO.

Dyskryminacja niepoczytalnych

W wystąpieniu do ministra sprawiedliwości Rzecznik stwierdza, że artykuł ten stanowi dyskryminację osób niepoczytalnych. Powoduje, że ich sytuacja prawna jest niezasadnie i negatywnie różnicowana w porównaniu z osobami poczytalnymi, co uprawnia do stwierdzenia, że narusza on Konstytucję RP, w tym jej art. 32 ust. 1 (zasada równości wobec prawa).

W poprzednim kodeksie było dobrze

Rzecznik przypomina, że poprzedni Kpk z 1969 r. przewidywał w takich sytuacjach jedynie wydanie wyroku uniewinniającego. Zmiana nastąpiła wraz z wejściem w życie Kpk z 1997 r., bez szczegółowego uzasadnienia. - Wszystko to skłania do postulatu by przywrócić zapis Kpk z 1969 r., przewidującego wydanie wyroku uniewinniającego również w stosunku do osoby niepoczytalnej - stwierdza RPO zwraca się do ministra sprawiedliwości o rozważenie podjęcia działań legislacyjnych co do  zmiany art. 414 par. 1 Kpk we wskazanym kierunku.