Na podstawie art. 11a ustawy o usługach turystycznych organizator turystyki odpowiada za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy o świadczenie usług turystycznych, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest spowodowane wyłącznie działaniem lub zaniechaniem klienta; działaniem lub zaniechaniem osób trzecich, nieuczestniczących w wykonywaniu usług przewidzianych w umowie, jeżeli tych działań lub zaniechań nie można było przewidzieć ani uniknąć, albo siłą wyższą. W aktualnym orzecznictwie przyjmuje się, że odpowiedzialność organizatora wyjazdu obejmuje zarówno poniesione przez uczestnika imprezy turystycznej szkody majątkowe (a więc cenę wycieczki), jak też niemajątkowe (związane z dyskomfortem psychicznym). Taką wykładnię przepisu ukształtował Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Czytaj: Prof. Gersdorf: odpowiedzialność za zmarnowany wypoczynek - potrzeba zmian w kodeksie cywilnym>>>

Odszkodowanie z ustawy o usługach turystycznych

Uczestnik wycieczki może domagać się odszkodowania za szkodę niemajątkową na podstawie art. 11a ustawy o usługach turystycznych. Sądy przyjmują bowiem, iż nie istnieje jako takie odrębne dobro osobiste w postaci prawa do niezakłóconego odpoczynku. Dostrzec można jednak również stanowisko, zgodnie z którym biuro podróży poprzez przygotowanie klientowi ponadprzeciętnie niekomfortowych warunków wycieczki godzi w jego godność, życie i zdrowie.

Prawo do urlopu nie jest dobrem osobistym

Turysta może skutecznie pozwać organizatora wyjazdu z tytułu "zmarnowanego urlopu" i szkód niemajątkowych w oparciu o treść art. 11a ustawy o usługach turystycznych. Warto w tym zakresie zwrócić uwagę na wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 27 marca 2013 r. w sprawie V Ca 3475/12. W orzeczeniu tym przyjęto, iż wystąpienie ujemnych doznań psychicznych związanych z przykrościami i zakłóceniem spokoju psychicznego było wynikiem "zmarnowanego urlopu" z winy organizatora, co uzasadniało odpowiedzialność z art. 11a ustawy o usługach turystycznych. Z kolei Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 marca 2011 r. w sprawie I CSK 372/10 (LEX nr 818791) przyjął, że "przyjemność oczekiwana w związku z podróżą (urlopem), a nieuzyskana w wyniku niewykonania lub nienależytego wykonania zawartej umowy, pozostaje wyłącznie w sferze wrażeń i uczuć, jest więc zjawiskiem czysto psychicznym, pozbawionym elementu majątkowego lub komercyjnego. [...] Nie można jednak wykluczyć, że w niektórych sytuacjach działanie (zaniechanie) organizatora turystyki, prowadzące do "zmarnowania urlopu", będzie jednocześnie naruszeniem jakiegoś dobra osobistego, w tym w szczególności zdrowia albo nietykalności lub wolności osobistej." Z kolei w uchwale z dnia 19 listopada 2010 r. w sprawie III CZP 79/10 (LEX nr 612168) Sąd Najwyższy uznał, że "nie można wykluczyć, że w niektórych sytuacjach działanie (zaniechanie) organizatora turystyki, skutkujące "zmarnowaniem urlopu", będzie jednocześnie naruszeniem jakiegoś dobra osobistego, w tym np. zdrowia albo nietykalności lub wolności osobistej [...] jednak konstatacja ta nie uzasadnia generalnego stanowiska, iż prawo do spokojnego wypoczynku (urlopu) jest dobrem osobistym, dającym się pomieścić w otwartym katalogu tych dóbr zawartym w art. 23 k.c.".

LEX Navigator Postępowanie Cywilne>>>

Niekiedy warunki odbywania wycieczki godzą w dobra osobiste

Zdarzają się jednak sytuacje, w których warunki zakwaterowania klientów biura podróży naruszają dobra osobiste tych osób. W przypadkach, gdy uczestnicy wyjazdów narażeni są na ekstremalnie niekomfortowe warunki, świadczące o braku szacunku dla nich ze strony organizatora wycieczki, mogą oni skutecznie domagać się od biura podróży zadośćuczynienia na podstawie przepisów o dobrach osobistych (na zasadach ogólnych). Analogiczna sytuacja ma miejsce, jeśli złe warunki zakwaterowania mogą odnieść negatywne skutki dla zdrowia lub życia uczestników wyjazdu turystycznego. Stanowisko takie zaprezentował Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 29 kwietnia 2013 r. w sprawie VI ACa 1357/12 (LEX nr 1372486). W pisemnym uzasadnieniu tego orzeczenia czytamy, że "warunki w jakich zostali zakwaterowani powodowie odbiegały znacząco od standardu hotelu czterogwiazdkowego i warunków pobytu objętych ofertą pozwanego opisaną w katalogu [...] Sąd Apelacyjny uznał, że zostały naruszone dobra osobiste powodów w postaci godności osobistej. [...] Zaoferowane powodom warunki pobytu nie tylko nie odpowiadały standardowi wynikającemu z zawartej umowy, ale nie były też godne. Godność osobista to między innymi oczekiwanie szacunku ze strony innych ludzi. Oczekiwanie szacunku, to również oczekiwanie na zapewnienie odpowiednich, godziwych warunków wypoczynku, a więc warunków zapewniających spokój i umożliwiających swobodne i pełne korzystanie z oferowanych przez pozwaną świadczeń, a także na odpowiednie reagowanie na zgłoszone nieprawidłowości."

Podsumowanie

Jak wskazują powołane orzeczenia sądów co do zasady niezadowolony klient biura podróży może domagać się odszkodowania z tytułu wyrządzonej mu szkody niemajątkowej w oparciu o przepisy ustawy o usługach turystycznych. Jednakże w przypadku wyjątkowo nieprofesjonalnie przygotowanego wyjazdu turystycznego, w sytuacjach szczególnie drastycznych, uczestnik wycieczki może dochodzić odpowiedzialności także z tytułu naruszenia jego dóbr osobistych takich jak życie, zdrowie czy godność.