I. Obowiązki związane z transferem wartości dewizowych i krajowych środków płatniczych.
1. Obowiązki związane z wywozem za granicę i przywozem do kraju wartości dewizowych i krajowych środków płatniczych (rozdział 5 ustawy).
1.1. Ewolucja rozwiązań
Powinności w tym zakresie występowały na przestrzeni obowiązywania wszystkich dotychczasowych przepisów dewizowych. Były one w szczególności silnie akcentowane w okresie PRL, kiedy to dokonywanie przywozu do kraju lub wywozu za granicę takich walorów podlegało silnej reglamentacji. Przykładowo, na gruncie ustawy dewizowej z 1952 r.2 i wydanych na jej podstawie aktów wykonawczych, osoby przekraczające granicę były zobligowane do zgłaszania organom kontroli granicznej posiadanych wartości dewizowych, których katalog był szczegółowo określony (np. wyrobów użytkowych ze złota i platyny, klejnotów, kamieni szlachetnych). Następnie organy kontrolne przeprowadzały drobiazgową procedurę sprawdzania transferowanych walorów oraz dokumentowały te czynności. Podmiot zagraniczny (cudzoziemiec dewizowy) uzyskiwał odpowiednią adnotację w paszporcie, która uprawniała go do zwrotnego wywozu przywiezionych wartości dewizowych. W sytuacji natomiast, gdy transfer danych walorów był zabroniony, pozostawały one w depozycie prowadzonym przez organy celne. Jeśli uprawniony podmiot nie odebrał ich w przepisowym terminie (w ciągu roku), stawały się one z mocy prawa własnością Skarbu Państwa. Opisywane obowiązki zabezpieczone były surowymi karami określonymi w ustawie karnej skarbowej z 1952 r.3 Za uchylanie się od kontroli dewizowej przewidywała ona karę więzienia do lat 5.
Regulacje prawne pochodzące z lat 80–tych XX. w. w dużej mierze recypowały poprzednie zasady kontroli. Złagodzono jednak nieco rygoryzm kontroli granicznej oraz zaczęto wprowadzać wyjątki od obowiązku zgłoszenia transferowanych walorów. Przykładowo, na gruncie ustawy Prawo dewizowe z 1989 r.4 spod tej powinności wyjęty został przywóz przez osobę zagraniczną waluty obcej oraz przywóz przez osobę krajową wartości dewizowych o równowartości poniżej 10.000 dolarów USA. W przypadku wywozu nie było wymagane posiadanie dokumentów uprawniających do tej czynności, jeśli waluty obce miały wartość poniżej 2.000 dolarów USA.
Po zmianie ustrojowej, dokonanej na przełomie lat 80 i 90–tych XX wieku, nadal w ustawodawstwie utrzymywano obowiązki zgłoszeniowe związane z przywozem i wywozem wartości dewizowych. Rozwiązania takie znalazły się więc zarówno w ustawie Prawo dewizowe z 1994 r.5, jak i jej następczyni – ustawie z 1998 r.6 Szczegóły dotyczące tej materii opisane były zaś w aktach wykonawczych. Przykładowo więc, określały one rodzaje dokumentów uprawniających do wywozu oraz regulowały procedury kontrolne.
W podobny sposób kwestie te zostały ujęte w ustawie Prawo dewizowe z 2002 r. Poświęcono w niej tym obowiązkom art. 18-21 pr. dew.. Były one skorelowane z ograniczeniami dewizowymi unormowanymi w art. 9 pkt 2 i 3 pr. dew., dotyczącymi zakazu wywozu za granicę wartości dewizowych i krajowych środków płatniczych. W szczególności więc, art. 19 zobowiązał rezydentów i nierezydentów dokonujących wywozu za granicę złota dewizowego lub platyny dewizowej, a także krajowych lub zagranicznych środków płatniczych, których wartość przekraczała łącznie równowartość 10.000 euro, do okazywania organom kontroli granicznej dokumentów, uprawniających do takiego wywozu. Dokumentem takim było np. zaświadczenie banku potwierdzające wypłacenie krajowych lub zagranicznych środków płatniczych z rachunku bankowego. Ponadto, ustawa dopuszczała zwrotny wywóz walorów uprzednio przywiezionych do kraju. Dla weryfikowania legalności takich czynności została wprowadzona procedura zgłoszeniowa. Podmiot przywożący wartości dewizowe nawet o wartości podprogowej (tj. poniżej równowartości 10.000 euro) mógł zwrócić się do organów kontroli granicznej o wydanie odpowiedniego pisemnego potwierdzenia przywożonych walorów (art. 18 ust. 2 pr. dew.). Dokument takich był wydawany w momencie wjazdu do kraju. Opisywał on szczegółowo rodzaj i wartości przywożonych środków. Zgłoszenie miało charakter imienny i było ważne przez 3 miesiące od wystawienia. Następnie, przy wyjeździe z kraju posiadacz zgłoszenia miał obowiązek przedstawić je organom kontrolnym i na tej podstawie mógł wywieźć wartości dewizowe lub krajowe środki płatnicze.
Regulacje te uległy zasadniczej zmianie w wyniku nowelizacji ustawy dokonanej z dniem 21 kwietnia 2007 r. W jej następstwie zostały bowiem uchylone art. 9 pkt 2 i 3 pr. dew., na podstawie których istniało ograniczenie w transferowaniu walorów za granicę. Bezprzedmiotowe zatem stało się utrzymywanie obowiązku przedstawiania odpowiednich dokumentów uprawniających do wywozu (oraz procedura zgłoszeniowa, służąca uzyskaniu potwierdzenia przywożonych wartości). Ustawodawca dokonał więc również derogacji art. 18 ust. 2 i art. 19 pr. dew. Pozostawiono jednak nadal obowiązek zgłoszeniowy odnośnie przywożonych i wywożonych wartości dewizowych i krajowych środków płatniczych. Jego uzasadnieniem jest z jednej strony potrzeba zbierania danych statystycznych, z drugiej zaś procedura kontrolna służy przeciwdziałaniu wprowadzania do obrotu środków pochodzących z nielegalnych źródeł czyli tzw. prania pieniędzy. Aktualnie więc omawiana powinność została uregulowana w art. 18 i 20 pr. dew. oraz znajdują do nie zastosowanie przepisy wykonawcze wydane z upoważnienia zawartego w art. 21 pr. dew., tj. rozporządzenie Ministra Finansów z 29 czerwca 2007 r. w sprawie sposobu dokonywania potwierdzenia przywozu do kraju oraz wywozu za granicę wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych oraz wzoru zgłoszenia przywozu do kraju i wywozu za granicę tych wartości lub środków (Dz. U. Nr 126, poz. 875).
1. Obowiązki związane z wywozem za granicę i przywozem do kraju wartości dewizowych i krajowych środków płatniczych (rozdział 5 ustawy).
1.1. Ewolucja rozwiązań
Powinności w tym zakresie występowały na przestrzeni obowiązywania wszystkich dotychczasowych przepisów dewizowych. Były one w szczególności silnie akcentowane w okresie PRL, kiedy to dokonywanie przywozu do kraju lub wywozu za granicę takich walorów podlegało silnej reglamentacji. Przykładowo, na gruncie ustawy dewizowej z 1952 r.2 i wydanych na jej podstawie aktów wykonawczych, osoby przekraczające granicę były zobligowane do zgłaszania organom kontroli granicznej posiadanych wartości dewizowych, których katalog był szczegółowo określony (np. wyrobów użytkowych ze złota i platyny, klejnotów, kamieni szlachetnych). Następnie organy kontrolne przeprowadzały drobiazgową procedurę sprawdzania transferowanych walorów oraz dokumentowały te czynności. Podmiot zagraniczny (cudzoziemiec dewizowy) uzyskiwał odpowiednią adnotację w paszporcie, która uprawniała go do zwrotnego wywozu przywiezionych wartości dewizowych. W sytuacji natomiast, gdy transfer danych walorów był zabroniony, pozostawały one w depozycie prowadzonym przez organy celne. Jeśli uprawniony podmiot nie odebrał ich w przepisowym terminie (w ciągu roku), stawały się one z mocy prawa własnością Skarbu Państwa. Opisywane obowiązki zabezpieczone były surowymi karami określonymi w ustawie karnej skarbowej z 1952 r.3 Za uchylanie się od kontroli dewizowej przewidywała ona karę więzienia do lat 5.
Regulacje prawne pochodzące z lat 80–tych XX. w. w dużej mierze recypowały poprzednie zasady kontroli. Złagodzono jednak nieco rygoryzm kontroli granicznej oraz zaczęto wprowadzać wyjątki od obowiązku zgłoszenia transferowanych walorów. Przykładowo, na gruncie ustawy Prawo dewizowe z 1989 r.4 spod tej powinności wyjęty został przywóz przez osobę zagraniczną waluty obcej oraz przywóz przez osobę krajową wartości dewizowych o równowartości poniżej 10.000 dolarów USA. W przypadku wywozu nie było wymagane posiadanie dokumentów uprawniających do tej czynności, jeśli waluty obce miały wartość poniżej 2.000 dolarów USA.
Po zmianie ustrojowej, dokonanej na przełomie lat 80 i 90–tych XX wieku, nadal w ustawodawstwie utrzymywano obowiązki zgłoszeniowe związane z przywozem i wywozem wartości dewizowych. Rozwiązania takie znalazły się więc zarówno w ustawie Prawo dewizowe z 1994 r.5, jak i jej następczyni – ustawie z 1998 r.6 Szczegóły dotyczące tej materii opisane były zaś w aktach wykonawczych. Przykładowo więc, określały one rodzaje dokumentów uprawniających do wywozu oraz regulowały procedury kontrolne.
W podobny sposób kwestie te zostały ujęte w ustawie Prawo dewizowe z 2002 r. Poświęcono w niej tym obowiązkom art. 18-21 pr. dew.. Były one skorelowane z ograniczeniami dewizowymi unormowanymi w art. 9 pkt 2 i 3 pr. dew., dotyczącymi zakazu wywozu za granicę wartości dewizowych i krajowych środków płatniczych. W szczególności więc, art. 19 zobowiązał rezydentów i nierezydentów dokonujących wywozu za granicę złota dewizowego lub platyny dewizowej, a także krajowych lub zagranicznych środków płatniczych, których wartość przekraczała łącznie równowartość 10.000 euro, do okazywania organom kontroli granicznej dokumentów, uprawniających do takiego wywozu. Dokumentem takim było np. zaświadczenie banku potwierdzające wypłacenie krajowych lub zagranicznych środków płatniczych z rachunku bankowego. Ponadto, ustawa dopuszczała zwrotny wywóz walorów uprzednio przywiezionych do kraju. Dla weryfikowania legalności takich czynności została wprowadzona procedura zgłoszeniowa. Podmiot przywożący wartości dewizowe nawet o wartości podprogowej (tj. poniżej równowartości 10.000 euro) mógł zwrócić się do organów kontroli granicznej o wydanie odpowiedniego pisemnego potwierdzenia przywożonych walorów (art. 18 ust. 2 pr. dew.). Dokument takich był wydawany w momencie wjazdu do kraju. Opisywał on szczegółowo rodzaj i wartości przywożonych środków. Zgłoszenie miało charakter imienny i było ważne przez 3 miesiące od wystawienia. Następnie, przy wyjeździe z kraju posiadacz zgłoszenia miał obowiązek przedstawić je organom kontrolnym i na tej podstawie mógł wywieźć wartości dewizowe lub krajowe środki płatnicze.
Regulacje te uległy zasadniczej zmianie w wyniku nowelizacji ustawy dokonanej z dniem 21 kwietnia 2007 r. W jej następstwie zostały bowiem uchylone art. 9 pkt 2 i 3 pr. dew., na podstawie których istniało ograniczenie w transferowaniu walorów za granicę. Bezprzedmiotowe zatem stało się utrzymywanie obowiązku przedstawiania odpowiednich dokumentów uprawniających do wywozu (oraz procedura zgłoszeniowa, służąca uzyskaniu potwierdzenia przywożonych wartości). Ustawodawca dokonał więc również derogacji art. 18 ust. 2 i art. 19 pr. dew. Pozostawiono jednak nadal obowiązek zgłoszeniowy odnośnie przywożonych i wywożonych wartości dewizowych i krajowych środków płatniczych. Jego uzasadnieniem jest z jednej strony potrzeba zbierania danych statystycznych, z drugiej zaś procedura kontrolna służy przeciwdziałaniu wprowadzania do obrotu środków pochodzących z nielegalnych źródeł czyli tzw. prania pieniędzy. Aktualnie więc omawiana powinność została uregulowana w art. 18 i 20 pr. dew. oraz znajdują do nie zastosowanie przepisy wykonawcze wydane z upoważnienia zawartego w art. 21 pr. dew., tj. rozporządzenie Ministra Finansów z 29 czerwca 2007 r. w sprawie sposobu dokonywania potwierdzenia przywozu do kraju oraz wywozu za granicę wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych oraz wzoru zgłoszenia przywozu do kraju i wywozu za granicę tych wartości lub środków (Dz. U. Nr 126, poz. 875).