Odpowiedź:

Ustawa o rachunkowości, stanowi, że należności aktualizuje się uwzględniając stopień prawdopodobieństwa ich zapłaty poprzez dokonanie odpisu aktualizującego, w sytuacjach określonych w art. 35 b) u.o.r. W sytuacji, o której jest mowa w pytaniu, aktualizacji należności należy dokonać w stosunku do tych należności, z których zapłatą dłużnik zalega, a według oceny sytuacji majątkowej i finansowej dłużnika spłata należności w umownej kwocie nie jest prawdopodobna – do wysokości niepokrytej gwarancją lub innym zabezpieczeniem należności. W tym przypadku spółka żadnej gwarancji ani innego zabezpieczenia nie posiadała. 

Uzasadnienie:

Aczkolwiek przepisy ustawy o rachunkowości nie określają daty, która obliguje spółkę do utworzenia odpisu aktualizującego, to jednak należy uznać, że odpisu takiego należy dokonać, gdy zaistnieje sytuacja określona w poszczególnych punktach art. 35 b), natomiast dłużnik, według oceny wierzyciela z dużym prawdopodobieństwem nie zapłaci. Samo uzyskanie wyroku zasądzającego zapłatę, a nawet skierowanie wierzytelności do egzekucji komorniczej nie daje pewności otrzymania zapłaty, jeżeli komornik nie znajdzie majątku nadającego się do zajęcia na poczet spłaty długu i należności komorniczych.

Uważam, że w opisanej sytuacji, odpis aktualizujący mógł zostać dokonany już wcześniej, gdy tylko Państwa dłużnik kwestionował należność spółki, w wyniku czego spółka musiała oddać sprawę do sądu. Jeżeli do tej chwili Państwa spółka nie utworzyła odpisu aktualizującego, powinna to moim zdaniem zrobić, jeżeli uznaje, że pomimo wyroku sądowego z klauzulą wykonalności i możliwej egzekucji komorniczej nie uzyska zapłaty.

Jak wiadomo, oprócz chorobliwej niechęci do regulowania zobowiązań, pomimo wyroku sądowego i możliwości egzekucji przymusowej, taka sytuacja może mieć miejsce jeżeli dłużnik faktycznie nie posiada środków na dokonanie spłaty swoich zobowiązań.

Z punktu widzenia ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, Państwa spółka (jako wierzyciel) nie dokonuje odpisu aktualizującego wierzytelności, a jedynie może zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów dokonany, zgodnie  z przepisami ustawy o rachunkowości, odpis aktualizujący należności, w określonych sytuacjach.

Zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt. 26 a) nie uznaje się za koszty uzyskania przychodów odpisów aktualizujących, z tym że kosztem uzyskania przychodów są odpisy aktualizujące wartość należności, określone w ustawie o rachunkowości, od tej części należności, która była uprzednio zaliczona na podstawie art. 12 ust. 3 do przychodów należnych, a ich nieściągalność została uprawdopodobniona na podstawie ust. 2a pkt 1 w art. 16 u.p.d.o.p.

Zgodnie z tym przepisem, nieściągalność wierzytelności uznaje się za uprawdopodobnioną w przypadku określonym w ust. 1 pkt 26a, w szczególności jeżeli:

a)  dłużnik zmarł, został wykreślony z ewidencji działalności gospodarczej, postawiony w stan likwidacji lub została ogłoszona jego upadłość obejmująca likwidację majątku, albo

b)  zostało wszczęte postępowanie upadłościowe z możliwością zawarcia układu w rozumieniu przepisów prawa upadłościowego i naprawczego lub na wniosek dłużnika zostało wszczęte postępowanie ugodowe w rozumieniu przepisów o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków, albo

c)  wierzytelność została potwierdzona prawomocnym orzeczeniem sądu i skierowana na drogę postępowania egzekucyjnego, albo

d)  wierzytelność jest kwestionowana przez dłużnika na drodze powództwa sądowego.

Na koniec odpowiemy na ostatnie Państwa pytanie: Czy przekazanie wniosku do Komornika w 2016 roku oraz zapłata w tym czasie zaliczki komorniczej obliguje Spółkę do utworzenia odpisu podatkowego w 2016 r.?

Jak już powiedziałem, przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych nie obligują podatnika do utworzenia odpisu aktualizującego należność, ponieważ takie odpisy zaliczane do kosztów (pozostałych kosztów operacyjnych, ewentualnie do kosztów finansowych) dokonywane są zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości. Przepisy podatkowe pozwalają jedynie na zaliczenie do kosztów uzyskania przychodów odpisu aktualizującego daną wierzytelność, utworzonego zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości, jeżeli spełnia on warunki określone w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych. Późniejsze niż można było, zaliczenie kosztu do kosztów uzyskania przychodów nie jest w polskim systemie prawa podatkowego karalne, co najwyżej można się spodziewać „wyrzucenia kosztu podatkowego” z danego roku podatkowego do roku innego.

Reasumując, data dokonania odpisu aktualizującego wierzytelność, zaliczanego do pozostałych kosztów operacyjnych, ewentualnie do kosztów finansowych, z punktu widzenia ustawy o rachunkowości opiera się na ocenie jednostki możliwości uzyskania zapłaty, oczywiście w sytuacjach, w których utworzenie odpisu jest dopuszczalne.

Istnienie w księgach rachunkowych odpisu aktualizującego warunkuje możliwość zaliczenia go do kosztów uzyskania przychodów, jednak pod określonymi w ustawie, wymienionymi wyżej, warunkami. Pozwala to niejako sterować terminem zaliczenia takiego odpisu do kosztów uzyskania przychodów.

Na koniec należy dodać, że zaliczenie odpisu do kosztów podatkowych nie jest jeszcze ostatecznym zaliczeniem takiej należności do kosztów uzyskania przychodów. Możliwa jest bowiem, np. spłata należności objętej odpisem aktualizującym lub jej przedawnienie, co może powodować określone skutki w podatku od osób prawnych.

Tadeusz Waślicki, autor współpracuje z publikacją Vademecum Doradcy Podatkowego

Odpowiedzi udzielono 14.09.2015 r.