Uchwalenie tej ustawy przez Sejm w dniu 15 czerwca wynikało z konieczności implementacji do prawa krajowego postanowień dyrektywy z dnia 18 czerwca 2009 r. 2009/52/WE przewidującej minimalne normy w odniesieniu do kar i środków stosowanych wobec pracodawców zatrudniających nielegalnie przebywających obywateli krajów trzecich. Ustawa wprowadza sankcje (karne i inne) stosowane wobec podmiotów powierzających wykonywanie pracy cudzoziemcom przebywającym bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Polski.

W wielu krajach Unii Europejskiej istniał i nadal istnieje problem nielegalnej imigracji oraz nielegalnego zatrudniania cudzoziemców z krajów trzecich. Nielegalne zatrudnienie cudzoziemców oprócz tego że odbywa się w tzw. szarej strefie czyli wbrew obowiązującemu prawu, które zakazuje zatrudnienia bez odpowiedniego zezwolenia itp. często wiąże się z patologicznym wykorzystywaniem cudzoziemców przez pracodawców polegającym na tworzeniu gorszych niż wymagane przez prawo warunków zatrudnienia, zaniżaniu wynagrodzeń a czasem zatrudniania bez wynagrodzenia. Nielegalne zatrudnienie jest z jednej strony krzywdzące dla pracowników a z drugiej szkodzi samym społeczeństwom krajów Unii Europejskiej poprzez szkodliwy wpływ na rynek pracy.
W dniu 29 czerwca 2012 r. Prezydent podpisał ustawę o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Uchwalenie tej ustawy przez Sejm w dniu 15 czerwca wynikało z konieczności implementacji do prawa krajowego postanowień dyrektywy z dnia 18 czerwca 2009 r. 2009/52/WE przewidującej minimalne normy w odniesieniu do kar i środków stosowanych wobec pracodawców zatrudniających nielegalnie przebywających obywateli krajów trzecich (Dz. Urz. UE L 168 z 30.06.2009, s. 24-32).
Jakie były cele wprowadzenia dyrektywy 2009/52/WE? Otóż przede wszystkim chodziło o zmniejszenie zjawiska nielegalnego zatrudnienia cudzoziemców z krajów trzecich. Ponadto istotne było to, aby wszystkie kraje Unii Europejskiej w sposób skoordynowany wprowadziły zbliżone sankcje karne za nielegalne zatrudnianie cudzoziemców z krajów trzecich. Celem dyrektywy jest również ułatwienie dochodzenia zapłaty wynagrodzenia nielegalnie zatrudnionym cudzoziemcom spoza Unii Europejskiej.
 
Obowiązki podmiotów zatrudniających
Ustawa nałożyła na podmioty zatrudniające cudzoziemców, tj. osób, które nie są:
1) obywatelami państwa członkowskiego Unii Europejskiej;
2) obywatelami państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym;
3) obywatelami Konfederacji Szwajcarskiej;
4) członkami rodziny cudzoziemców, o których mowa w pkt 1–3, który do nich dołącza lub z nimi przebywa
następujące obowiązki:
1) obowiązek żądania od cudzoziemca przedstawienia przed rozpoczęciem pracy ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
2) przechowywania kopii takiego dokumentu przez cały okres wykonywania pracy przez cudzoziemca.
 
Ułatwienie dochodzenia roszczeń przez cudzoziemców
Komentowana ustawa określa zasady dochodzenia roszczeń z tytułu wynagrodzenia i związanych z nim świadczeń przez cudzoziemca przebywającego bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W tym zakresie można mówić o pewnym uproszeniu procedury.
W ustawie jednoznacznie określono, że nielegalnie zatrudnionemu imigrantowi przysługuje zarówno roszczenie o zapłatę wynagrodzenia jak i innych świadczeń z nim związanych.
W zakresie dochodzonych roszczeń cudzoziemcy w postępowaniu sądowym będą od razu na lepszej pozycji, bowiem ustawa wprowadza domniemania na niekorzyść pracodawców. Otóż w razie dochodzenia wynagrodzenia ze stosunku pracy lub ustalenia istnienia stosunku pracy domniemywa się istnienie stosunku pracy przez okres co najmniej 3 miesięcy. W takiej sytuacji to pracodawcę obciąża dowód na okoliczność, że stosunek pracy trwał krócej.
Jeśli wykonywanie cudzoziemcowi pracy powierzono na innej podstawie niż stosunek pracy, wówczas obowiązywać ma domniemanie, że należne mu wynagrodzenie zostało uzgodnione w wysokości trzykrotności minimalnego wynagrodzenia za pracę. Ciężar dowodu, że było inaczej, obciążać ma zatem podmiot zatrudniający nielegalnie cudzoziemca.
Dodatkowo na podmiocie zatrudniającym nielegalnie imigranta spoczywa obowiązek pokrycia kosztów związanych z przesłaniem cudzoziemcowi zaległych należności do państwa, do którego cudzoziemiec powrócił lub został wydalony.
 
Obowiązki wykonawcy i podwykonawców
Wykonawca może być zobowiązany do zapłaty zasądzonego zaległego wynagrodzenia i związanych z nim świadczeń oraz pokrycia kosztów związanych z przesłaniem cudzoziemcowi, który został nielegalnie zatrudniony przez podwykonawcę zaległych należności do państwa, do którego cudzoziemiec powrócił lub został wydalony jeśli:
a) podmiot powierzający wykonywanie pracy cudzoziemcowi, będący bezpośrednim podwykonawcą wykonawcy jest niewypłacalny, w rozumieniu przepisów o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, lub uporczywie uchyla się od wypłaty wynagrodzenia lub
b) przemawia za tym szczególnie ważny interes cudzoziemca.
Wykonawca może być także zobowiązany do poniesienia kosztów wydalenia cudzoziemca, o których mowa w art. 96 ust. 3 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 264, poz. 1573).
Aby nie ponieść odpowiedzialności, o której mowa wyżej, wykonawca, powinien wykazać, że spełnił wymagania należytej staranności, w szczególności poinformował podwykonawcę o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz sprawdził wykonanie obowiązku zgłoszenia cudzoziemca do ubezpieczeń społecznych, o ile obowiązek taki wynika z obowiązujących przepisów.
Ustawodawca wprowadził również solidarną odpowiedzialność głównego wykonawcy oraz każdego podwykonawcy, który pośredniczy między głównym wykonawcą a podmiotem nielegalnie zatrudniającym cudzoziemca za:
1) wypłatę zasądzonego zaległego wynagrodzenia i związanych z nim świadczeń oraz pokrycie kosztów związanych z przesłaniem zaległych należności do państwa, do którego cudzoziemiec powrócił lub został wydalony,
2) w zakresie poniesienia kosztów wydalenia cudzoziemca, o których mowa w art. 96 ust. 3 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach
– jeżeli wiedzieli, że podmiot powierzył wykonywanie pracy cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a podmiot ten lub wykonawca, jest niewypłacalny w rozumieniu przepisów o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, uporczywie uchyla się od wypłaty wynagrodzenia lub przemawia za tym szczególnie ważny interes cudzoziemca.
Główny wykonawca oraz podwykonawca, może zwolnić się z odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że spełnił wymagania należytej staranności.
 
Sankcje za nielegalne zatrudnienie
Komentowana ustawa określa także dotkliwe sankcje karne dla podmiotów powierzających wykonywanie pracy cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
 
Kamil Szymański
 
Chcesz wiedzieć więcej? Masz pytania? 
Nie czekaj- z nami poznasz wszystkie odpowiedzi!
 
Komentarz pochodzi z Serwisu Prawa Pracy i Ubezpieczeń Społecznych