Zgodnie z art. 124 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 1502) – dalej k.p. pracownik, któremu powierzono z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się narzędzia i instrumenty lub podobne przedmioty, środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze , a także pieniądze, papiery wartościowe lub kosztowności odpowiada w pełnej wysokości za szkodę powstałą w tym mieniu. Pracownik odpowiada w pełnej wysokości również za szkodę w mieniu innym niż ww., powierzonym mu z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się. Od powyższej odpowiedzialności pracownik może się uwolnić, jeżeli wykaże, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych, a w szczególności wskutek niezapewnienia przez pracodawcę warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia.
Na takich samych zasadach (art. 125 k.p.) pracownicy mogą przyjąć wspólną odpowiedzialność materialną za mienie powierzone im łącznie z obowiązkiem wyliczenia się. Podstawą łącznego powierzenia mienia jest umowa o współodpowiedzialności materialnej, zawarta na piśmie przez pracowników z pracodawcą, z tym że pracownicy odpowiadają wówczas w częściach określonych w umowie. Jednakże w razie ustalenia, że szkoda w całości lub w części została spowodowana przez niektórych pracowników, za całość szkody lub za stosowną jej część odpowiadają tylko sprawcy szkody.

Zobacz także: SN: pracownik-oszust musi naprawić szkodę wyrządzoną pracodawcy>>

Przepisy wykonawcze do powyższych regulacji k.p. zostały określone w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 4 października 1974 r. w sprawie wspólnej odpowiedzialności materialnej pracowników za powierzone mienie (tekst jedn.: Dz. U. z 1996 r. Nr 143, poz. 663) – dalej r.w.o.m.p. Przepisy r.w.o.m.p. mają zastosowanie w przypadkach łącznego powierzenia pracownikom mienia, z obowiązkiem wyliczenia się, w zakładzie pracy lub w wydzielonej jego części, w której odbywa się sprzedaż, produkcja lub świadczenie usług albo przechowuje się mienie stanowiące przedmiot powierzenia i oddzielnego rozliczania.
Pracownicy ci mogą przyjąć - na podstawie pisemnej umowy zawartej z pracodawcą - wspólną odpowiedzialność materialną za szkody spowodowane powstaniem niedoboru w powierzonym im łącznie mieniu, jeżeli liczba pracowników w miejscu powierzenia mienia nie przekracza:
1) przy pracy na jedną zmianę - 8 osób,
2) przy pracy na dwie zmiany - 12 osób,
3) przy pracy na trzy zmiany - 16 osób.
W zakładach usługowych, w zakładach żywienia zbiorowego oraz w sklepach samoobsługowych i preselekcyjnych pracownicy mogą przyjąć wspólną odpowiedzialność materialną, jeżeli ich liczba w miejscu powierzenia mienia nie przekracza 24 osób na jedną zmianę.

Zobacz także: Kiedy pracodawca ma prawo żądać od pracowników i zleceniobiorców naprawienia wyrządzonej szkody?>>

Oczywiście pracodawca jest obowiązany zapewnić osobom objętym wspólną odpowiedzialnością materialną możliwość sprawowania nadzoru nad powierzonym mieniem przez swobodny do niego dostęp w czasie wykonywania przez te osoby pracy lub określonych czynności w miejscu powierzenia mienia. Każda zmiana w składzie pracowników objętych wspólną odpowiedzialnością materialną wymaga zawarcia nowej umowy o wspólnej odpowiedzialności materialnej.
Wspólna odpowiedzialność materialna nie wyklucza odpowiedzialności indywidualnej za inne mienie (np. samochód służbowy) powierzone danej osobie. Przykładowo, kierowca, prowadząc samochód z nadmierną prędkością w stanie nietrzeźwym, ponosi - zgodnie z wyrokiem SN z dnia 6 lipca 1977 r. IV PR 167/77, OSP 1979, nr 7, poz. 132 - odpowiedzialność odszkodowawczą za uszkodzenie samochodu należącego do pracodawcy, w pełnej wysokości, ponieważ szkoda została wyrządzona umyślnie.
Pracownikowi objętemu umową o wspólnej odpowiedzialności materialnej przysługuje także prawo wglądu w księgi rachunkowe pracodawcy, w zakresie dotyczącym rozliczania powierzonego mienia oraz uczestniczenia w przyjmowaniu i wydawaniu mienia.

Zobacz także: Nagrody zamiast kar, czyli sposób na nieuczciwych pracowników>>

Jeżeli rozliczenie mienia wykaże niedobór, każdy z pracowników ponoszących wspólną odpowiedzialność materialną może, w ciągu 3 dni od powzięcia wiadomości o stwierdzonym niedoborze, odstąpić na piśmie, lecz ze skutkiem na przyszłość, od umowy ustanawiającej taką odpowiedzialność. W takim przypadku do przeprowadzenia inwentaryzacji należy przystąpić w ciągu 7 dni od dnia odstąpienia pierwszego pracownika od umowy o wspólnej odpowiedzialności materialnej. Natomiast pracodawca może odstąpić od umowy o wspólnej odpowiedzialności materialnej w każdym czasie. W takim przypadku do przeprowadzenia inwentaryzacji należy przystąpić niezwłocznie, nie później niż w ciągu 3 dni od dnia odstąpienia pracodawcy od umowy o wspólnej odpowiedzialności materialnej.
Pracownik ponoszący wspólną odpowiedzialność materialną może zgłosić pracodawcy żądanie przeprowadzenia inwentaryzacji w razie stwierdzenia nieprawidłowego wykonywania obowiązków związanych z pieczą nad powierzonym mieniem przez innego pracownika objętego taką odpowiedzialnością. Pracownik może odstąpić od umowy o wspólnej odpowiedzialności materialnej, ze skutkiem na przyszłość, jeżeli w terminie nie przekraczającym 7 dni od dnia zgłoszenia żądania przeprowadzenia inwentaryzacji nie zostanie ona rozpoczęta lub nie nastąpi odsunięcie pracownika, którego dotyczą zarzuty, od wykonywania pracy w miejscu powierzenia mienia.

Zobacz także: Samowolne zadysponowanie mieniem pracodawcy>>

Więcej na ten temat w Serwisie BHP.