Pracodawca odpowiada nie tylko za własne działania i zaniechania, ale także za faktyczny stan m.in. obiektów budowlanych, urządzeń higieniczno-sanitarnych, maszyn czy narzędzi. Na zakres odpowiedzialności pracodawcy nie wpływają ani obowiązki pracowników w dziedzinie bhp, ani też powierzenie wykonywania zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy. Niewielu pracodawców zdaje sobie sprawę, że za naruszenie przepisów dotyczących bhp pracodawcy grozi odpowiedzialność wykroczeniowa i karna.
Odpowiedzialność wykroczeniowa za nieprzestrzeganie przepisów bhp
Za wykroczenie przeciwko prawom pracownika z tytułu naruszenia bhp uznano na gruncie art. 283 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy m.in. nieprzestrzeganie przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wyposażenie stanowiska pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności czy dostarczenie pracownikowi środków ochrony indywidualnej, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności. Na przykład brak stosownych piktogramów przy maszynie na linii produkcyjnej czy niestabilny podest pod maszyną mogą skutkować poważnymi sankcjami dla pracodawcy. Wymienione wykroczenia w Kodeksie pracy zagrożone są grzywną od 1000 zł do 30.000 zł, a ich ściąganiem zajmuje się Państwowa Inspekcja Pracy.
Zobacz procedurę w LEX: Odpowiedzialność pracodawcy za wykroczenia w zakresie bhp >
Okoliczność, że pracownik nie zgłaszał problemów co do niesprawnego sprzętu czy żądań dostarczenia środków ochrony nie zwalnia pracodawcy z odpowiedzialności. Co istotne, grzywna może być nałożona nie tylko na pracodawcę, ale również na osoby działające w imieniu pracodawcy, które dopuściły się wykroczenia, jako kierujące pracownikami np. brygadzistów, liderów, co nierzadko ma miejsce.
Sprawdź również książkę: Prawo pracy. Pytania i odpowiedzi ebook >>
Odpowiedzialność karna za narażenie życia albo zdrowia pracownika
W pewnych sytuacjach pracodawca może ponosić odpowiedzialność karną za zaniechania związane z bhp. Zgodnie z art. 220 par. 1 Kodeksu karnego, jeżeli pracodawca będąc odpowiedzialnym za bhp, nie dopełnia swoich obowiązków i przez to naraża pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do 3 lat. Z zaniechaniem pracodawcy musi wiązać się w konkretnych okolicznościach faktycznych bezpośrednie niebezpieczeństwo, grożące realnie śmiercią lub ciężkim uszczerbkiem na zdrowiu pokrzywdzonego pracownika. Na przykład, jeżeli w zakładzie pracy funkcjonuje na linii produkcyjnej maszyna nieodpowiednio zabezpieczona, która w każdej chwili może spowodować uszkodzenie dłoni operatora, albo też gdy przycisk awaryjny w maszynie nie jest sprawny, a pracodawca o tym wie i nie reaguje, wówczas mamy do czynienia z wypełnieniem znamion tego przestępstwa. Co więcej, przestępstwo to może być popełnione umyślnie lub nieumyślnie, zatem powoływanie się przez pracodawcę, że nie wiedział o zagrożeniu nie zwolni go z odpowiedzialności karnej. Pracodawca musi na bieżąco monitować stan bhp w zakładzie pracy.
Czytaj w LEX: Niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w procesie pracy >
Na gruncie tego przepisu odpowiada osoba odpowiedzialna w zakładzie pracy za wykonanie obowiązków w zakresie bhp, tj. nie tylko pracodawca, ale też brygadzista. Sporne jest, czy może na gruncie tego przepisu odpowiadać służba bhp albo osoba, która przeprowadziła szkolenie. To oznacza, że zatrudnienie najlepszych specjalistów z zakresu bhp nie uchroni pracodawcy od ww. odpowiedzialności. Nie jest wykluczona również odpowiedzialność kilku osób, których zachowanie przyczyniło się do narażenia pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo.
Czytaj w LEX: Utrudnianie czynności kontrolnych - nie tylko względem inspektora >
Za taki czyn przewidziana jest kara pozbawienia wolności do lat 3, przy czym sąd może zamiast kary pozbawienia wolności orzec grzywnę albo karę ograniczenia wolności. Za nieumyślny czyn grozi kara grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Dopuszczalne jest również warunkowe umorzenie postępowania karnego czy odstąpienie od wymierzenia kary. Co istotne, w razie skazania możliwe jest orzeczenie środka karnego w postaci zakazu zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej. A zatem konsekwencje skazania za ten czyn mogą mieć wpływ na działalność pracodawcy i dalsze prowadzenie firmy.
Czytaj w LEX: Szczegółowe zasady szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy >
Odpowiedzialność odszkodowawcza
Naruszenie obowiązku zachowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy może również generować odpowiedzialność odszkodowawczą. Będzie to miało miejsce, gdy pracownik uległ wypadkowi przy pracy i doznał szkody w postaci uszczerbku na zdrowiu lub rozstroju zdrowia, co otwiera mu drogę do wysunięcia wobec pracodawcy roszczeń odszkodowawczych.
Jeżeli wobec pracodawcy toczyło się uprzednio postępowanie karne, to jego wynik może mieć wpływ na postępowanie w przedmiocie odszkodowania. Wyrok skazujący pracodawcę w sprawie karnej będzie ułatwiał pracownikowi dochodzenie roszczeń, dlatego tak ważne jest aktywne uczestnictwo i obrona pracodawcy w procesie karnym. Co więcej, w orzecznictwie wskazuje się, że wyrok karny uniewinniający albo umarzający postępowanie karne nie jest wprawdzie wiążący dla sądu cywilnego, ale nie pozostaje bez znaczenia dla postępowania dowodowego, gdyż podlega rozważeniu i swobodnej ocenie sądu orzekającego w sprawie. Zatem, nawet jeśli nie zapadnie wyrok skazujący w sprawie karnej, to pracodawca i tak może ponosić odpowiedzialność odszkodowawczą i związane z tym konsekwencje finansowe za niezapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
Czytaj również: WSA: Dostęp do instrukcji bhp musi być stały i nieograniczony>>
Bezpieczeństwo i higiena pracy w czasie pandemii
W czasie pandemii COVID-19 wielu pracodawców korzysta z możliwości polecenia pracownikowi wykonywania pracy zdalnej. Jednak uregulowania tarczy antykryzysowej w tym zakresie są szczątkowe i nie odnoszą się do bhp, a zatem to pracodawca z pracownikiem ustala szczegółowe zasady wykonywania pracy zdalnej poza tymi obowiązującymi pracownika na mocy przepisów prawa i wewnętrznych regulacji w zakładzie pracy.
W zależności od tego, w jaki sposób uregulują wzajemne prawa i obowiązki podczas pracy zdalnej, tak będzie kształtowała się odpowiedzialność pracodawcy za naruszenie przepisów bhp. Ujęcie zasad np. w formie regulaminu wykonywania pracy zdalnej czy opracowanie planu działań zapobiegawczych na wypadek zakażenia COVID-19 w zakładzie pracy pozwala na zminimalizowanie wielu ryzyk w otoczeniu prawnym i biznesowym przedsiębiorstwa, a jednocześnie porządkuje funkcjonowanie firmy w czasie epidemii.
Sprawdź w LEX: Jakie wymagania powinny spełniać maseczki i przyłbice stosowane w zakładzie produkcyjnym? >
Każdy pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Pojęcie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy nabiera w aktualnej sytuacji epidemicznej zupełnie innego znaczenia i wymaga podjęcia przez pracodawców środków zaradczych oraz dostosowania opracowanej w zakładzie pracy dokumentacji dotyczącej bhp do bieżącej sytuacji.
Kinga Malcher, starszy prawnik w kancelarii M. Krotoski Adwokaci i Radcy Prawni
Sprawdź w LEX:
Czy instrukcja producenta wózka widłowego powinna być dostępna dla pracownika? >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
