Według ogólnych przepisów bhp pracodawca jest obowiązany zapewnić organizację pracy i stanowisk w sposób zabezpieczający pracowników przed zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych dla zdrowia i uciążliwości.
Bardziej konkretnie oznacza to obowiązek likwidacji (jeżeli jest to technicznie i ekonomicznie możliwe) zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników głównie przez stosowanie technologii, urządzeń, materiałów i substancji niepowodujących takich zagrożeń. Jeżeli ze względu na aktualny poziom techniki lub rodzaj procesu pracy likwidacja zagrożeń nie jest możliwa, pracodawca powinien zastosować odpowiednie rozwiązania organizacyjne i techniczne, w tym odpowiednie środki ochrony zbiorowej, ograniczające wpływ tych zagrożeń na zdrowie i bezpieczeństwo pracowników. Zawsze pracodawca powinien zapewnić pierwszeństwo stosowania środków ochrony zbiorowej nad środkami ochrony indywidualnej.
Środki ochrony zbiorowej przeznaczone są do jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym i pojedynczych osób przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy, będące rozwiązaniami technicznymi, stosowanymi w pomieszczeniach produkcyjnych, maszynach i urządzeniach. Takimi urządzeniami ochronnymi są np. osłony lub takie urządzenia, które zapobiegają dostępowi do stref niebezpiecznych, powstrzymują ruchy elementów niebezpiecznych, zanim pracownik znajdzie się w strefie niebezpiecznej, nie pozwalają na włączenie ruchu elementów niebezpiecznych, jeśli pracownik znajduje się w strefie niebezpiecznej, zapobiegają naruszeniu normalnych warunków pracy maszyn i innych urządzeń technicznych oraz nie pozwalają na uaktywnienie innych czynników niebezpiecznych lub szkodliwych.
Stosowanie środków ochrony zbiorowej to np. włączanie systemu wentylacyjnego i odpowiednie ustawienie parawanów na stanowisku spawalniczym przed rozpoczęciem spawania, ponieważ wiadomo, że spawanie powoduje wydzielanie się czynników szkodliwych (dymu i światła) nie tylko dla spawacza, lecz także dla innych osób.
Niestosowanie lub nieprawidłowe stosowanie ochron indywidualnych, np. niezakładanie szelek z linką bezpieczeństwa podczas prac dekarskich bywa przyczyną ciężkich wypadków. Do grupy środków ochrony zbiorowej zalicza się także np.: rusztowania robocze i ochronne, balustrady i pomosty robocze. Dopiero w sytuacji, gdy ograniczenie zagrożeń w wyniku zastosowania rozwiązań organizacyjnych i technicznych nie jest wystarczające, pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom środki ochrony indywidualnej, odpowiednie do rodzaju i poziomu zagrożeń. To rozróżnienie ma istotne znaczenie zarówno w analizie wypadków przy pracy, jak w ich profilaktyce.
Obowiązek stosowania środków ochrony zbiorowej oraz ich używanie zgodnie z przeznaczeniem leży w bezpośrednim interesie samego pracownika, podobnie jak używanie środków ochrony indywidualnej w sytuacjach, gdy ochrona zbiorowa jest nieskuteczna lub niemożliwa do zastosowania. Innymi słowy, obowiązek stosowania środków ochrony indywidualnej to nie tyle przymus, ile zdrowy rozsądek.
Warto pamiętać, że zarówno ochrony zbiorowe, jak i indywidualne, stosujemy przede wszystkim w celu ochrony własnego zdrowia. To prawda, że noszenie ochron indywidualnych (masek, nauszników, okularów ochronnych, kasków, szelek, lin, kombinezonów, ciężkiego, ochronnego obuwia itp.) jest bardziej uciążliwe niż nienoszenie, ale tylko od świadomości pracownika zależy, czy uzna, że warto zaakceptować to dodatkowe utrudnienie dla ochrony zdrowia i życia.
Środki ochrony indywidualnej powinny mieć deklarację zgodności WE. Obowiązek sporządzenia takiej deklaracji i dostarczenia nabywcy spoczywa na producencie lub, w przypadku producenta mającego siedzibę poza obszarem Unii Europejskiej, na jego upoważnionym przedstawicielu ustanowionym na terenie Unii.
Edward Kołodziejczyk