Problem powstał na tle odwołania Aleksandry i Pawła K. od decyzji ZUS Odział w Radomiu o wysokości wymiary składek na ubezpieczenie społeczne. Żona została zgłoszona jako osoba współpracująca i w momencie zgłoszenia do ZUS była już w ciąży. Mąż zadeklarował na początku tej działalności podstawę wymiaru składek w wysokości 9000 złotych.
ZUS zakwestionował deklarowaną przez prowadzących działalność gospodarczą. Rozpoczęli działalność w maju, a już po kilku miesiącach w listopadzie i grudniu ZUS zakwestionował wpłaty. ZUS obniżył przedsiębiorcom podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne deklarowaną tuż po rozpoczęciu prowadzenia działalności.
ZUS nie może kwestionować składek
Kluczowa w tej sprawie była uchwała Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych SN z 29 listopada 2023 r ( III UZP 3/23). Z uzasadnienia tej uchwały wynika, że ZUS nadal nie jest - co do zasady - uprawniony do kwestionowania kwoty zadeklarowanej podstawy oskładkowania w przypadku osób prowadzących utrwaloną już działalność pozarolniczą.
Może jednak zasadnie ją kwestionować, gdy od początku prowadzenia działalności gospodarczej jest ewidentnie widoczne, że zgłoszenie do ubezpieczeń miało charakter czysto instrumentalny.
Po tej uchwale Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorstw zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego skargą nadzwyczajną do Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN. Dotychczas cztery skargi nadzwyczajne Rzecznika zostały uwzględnione przez Sąd Najwyższy wyrokami: z dnia 2 marca 2023 r., sygn. akt II NSNc 107/23, 19 kwietnia 2023 r., sygn. akt II NSNc 171/23, 15 czerwca 2023r., sygn. akt II NSNc 197/23 oraz 22 czerwca 2023 r., sygn. akt II NSNc 204/23.
Z treści wyroków Sądu Najwyższego jednoznacznie wynikało, iż stanowisko wyrażone w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2010 r., II UZP 1/10, zachowuje pełną aktualność, a wobec jego jednoznacznego brzmienia Zakład nie jest uprawniony do kwestionowania wysokości podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zadeklarowanej przed przedsiębiorcę, jeżeli mieści się ona w ustawowych granicach.
Zdaniem rzecznika MŚP, kwestionowanie przez ZUS podstaw wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne deklarowanych przez przedsiębiorców „bezsprzecznie stanowi bezprawną ingerencję w prawa przedsiębiorców na rzecz imperium państwa, niezależnie od tego, czy dotyczy działalności gospodarczej prowadzonej od kilku dekad, czy też kilku dni”.
Gdy sprawa wróciła do Sądu Apelacyjnego w Lublinie, sąd ten przestawił Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych SN zagadnienie prawne, czy wykładnia art. 18 ust. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, pozostająca w sprzeczności z uchwałą 7 Sędziów Sądu Najwyższego z 29 listopada 2023 roku, której nadana została moc zasady prawnej i od której Izba Sądu Najwyższego nie odstąpiła, jest wiążąca dla sądu rozpoznającego ponownie sprawę na skutek uwzględnienia skargi nadzwyczajnej i uchylenia wyroku Sądu Apelacyjnego?
Prokurator Generalny wniósł o odmowę podjęcia uchwały przez Sąd Najwyższy.
Cena promocyjna: 116.1 zł
|Cena regularna: 129 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 90.3 zł
Nieistniejące wyroki Izby Kontroli
Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 25 września br. pochyliła się nad postawionym pytaniem i odpowiedziała uchwałą: sąd drugiej instancji, rozpoznając sprawę ponownie na skutek uwzględnienia skargi nadzwyczajnej i uchylenia wyroku przez Izbę Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN, orzekający w składzie nie spełniającym wymogów sądu z art. 19 ust.1 Traktatu i Unii Europejskiej, nie jest związany wykładnią prawa dokonaną w takim wyroku.
Sędzia Dawid Miąsik na wstępnie zaznaczył, że uchwała ta jest konsekwencją podjęcia uchwały 7 sędziów tej Izby dzień wcześniej, której nadano moc zasady prawnej ( sygnatura akt III PZP 1/25).
Czytaj: SN: Wyrok nieistniejący, czyli sąd powszechny rozpozna skargę nadzwyczajną
- Moc zasady prawnej nie przekłada się z mocy przepisów ustrojowych ani proceduralnych, ale sądy powszechne są związane wykładnią dokonaną przez Trybunał Sprawiedliwości UE w sprawie C-225/22 i tej wykładni nie mogą ignorować. Wczorajsza uchwała pokazuje sądom jak mają stosować ten wyrok unijnego trybunału – dodał sędzia Miąsik.
Wyrok C-225/22 stanowił, że sąd krajowy jest zobowiązany uznać za niebyły wyrok sądu wyższej instancji, który nie jest niezawisłym i bezstronnym sądem ustanowionym uprzednio na mocy ustawy.
Sprawdź również książkę: Podatki i składki od samozatrudnienia ebook >>
Związanie wykładnią TSUE
Sąd Najwyższy udzielił takiej odpowiedzi, ale nie jest to niczym nowym, bo w Unii od 1973 roku obowiązuje obowiązuje reguła, według której sąd niższej instancji nie jest związany wykładnią w wyroku kuratoryjnym, jeśli ta wykładnia jest sprzeczna z wykładnią TSUE. Wtedy musi zadać pytanie prejudycjalne do Trybunału.
A zatem trudno uznać, żeby sąd II instancji był związany wykładnią wyroku, uznanego za niebyły. Zatem rozwiązaniem jest dla Sądu Apelacyjnego uwzględnienie skargi nadzwyczajnej albo przekazanie akt sprawy ponownie do Sądu Najwyższego. Uchwała 7 sędziów III UZP 3/23 ma moc zasady prawnej, ale jest wąsko rozumiana: chodzi o osoby rozpoczynające działalność gospodarczą. W stanie faktycznym, gdy ktoś rozpoczął działalność w maju, a spór dotyczy listopada i grudnia - momentu, w którym firma uzyskuje stabilność. I mogą być stany faktyczne między uchwałą z 2010 roku i tą, która ma moc zasady prawnej o sygn. III UZP 3/23 – dodał sędzia Miąsik.
Uchwała trzech sędziów Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych SN z 25 września 2025 r., sygnatura akt III UZP 4/25.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
