Czy nierówne traktowanie pracownicy w sferze wynagrodzenia jest również dyskryminacją? Takie pytanie skierował do Izby Pracy Sądu Najwyższego Sąd Okręgowy w Krakowie. Wyłoniły się bowiem dwa różne stanowiska: w jednym przepisy o dyskryminacji nie mają zastosowania do nierównego traktowania, a w drugim – przeciwnie. W konsekwencji ważny jest tu ciężar dowodu.
Przyznanie odszkodowania
Tło tej sprawy wyglądało następująco: Sąd Okręgowy w Krakowie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych postanowił przedstawić Sądowi Najwyższemu poważne zagadnienie prawne: Czy do odszkodowania dochodzonego z tytułu naruszenia zasady równego traktowania (art. 11(2)k.p.) znajdują zastosowanie przepisy rozdziału IIa działu I kodeksu pracy (w szczególności art.18(3d) k.p.)?
Powódka Hanna B. domagała się zasądzenia od strony pozwanej biblioteki 67 851,50 zł tytułem odszkodowania z powodu dyskryminacji wraz z odsetkami. Sformułowała też żądanie ewentualne, na wypadek gdyby sąd uznał za niewykazane, że nierówności w wynagradzaniu powódki były następstwem dyskryminacji, żądając odszkodowania z powodu naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu w zakresie kształtowania wynagrodzenia za pracę. Żądała ustalenia, że wynagrodzenie zasadnicze powódki, począwszy od miesiąca, w którym zapadnie wyrok, wynosi 4 000 zł.
Czytaj w LEX: Jawność wynagrodzeń za pracę a unijna zasada "przejrzystości wynagrodzeń" (uwagi de lege lata i de lege ferenda) >
Odszkodowanie za nierówne traktowanie
Wyrokiem z 20 października 2021 r. Sąd Rejonowy dla Krakowa Nowej Huty w Krakowie zasądził na rzecz powódki kwotę 45 tys. złotych z ustawowymi odsetkami. Było to odszkodowanie za naruszenie zasady równego traktowania.
Sąd I instancji wywiódł, iż w jego ocenie nie doszło w sprawie do zastosowania wobec powódki praktyk dyskryminacyjnych, natomiast niewątpliwie miało miejsce naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu (art. 11(2) k.p.) w sferze wynagradzania. Jednocześnie Sąd Rejonowy w Krakowie, jako podstawę zasądzenia kwot na rzecz powódki, wskazał art. 471 k.c. w zw. z art. 300 k.p., wywodząc, iż przepisy kodeksu pracy, odnoszące się do dyskryminacji, nie mają zastosowania w przypadkach nierównego traktowania niespowodowanego przyczyną uznaną za podstawę dyskryminacji.
Sprawdź w LEX: Czy pracownicy zatrudnieni na podstawie umów na okres próbny mogą otrzymywać niższe wynagrodzenie? >
Czytaj: Przedmiotowe traktowanie pracownika nie zasługuje na ochronę - RPO przystępuje do sprawy o przywrócenie do pracy
Nie oznacza to jednak, w ocenie sądu I instancji, że w przypadku, gdy powód nie wskazywał na żadną z przyczyn dyskryminacyjnych i w konsekwencji nie miały do niego zastosowania przepisy art. 11(3) i 18, wyłączone jest dochodzenie przez powoda roszczeń odszkodowawczych wywodzonych z zasady równego traktowania (równych praw) pracowników. Wówczas właściwe jest przyjęcie, że podstawę prawną żądań pracownika stanowi art. 471 k.c. w związku z art. 300 k.p.
Zobacz wzór dokumentu w LEX: Polityka Przeciwdziałania Dyskryminacji w Zatrudnieniu >
Pozwana biblioteka wnosi apelację
Apelację od wyroku sądu I instancji wniosła pozwana. Zarzuciła m.in.:
- naruszenie przez sąd art. 11(2)k.p., poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i dokonanie błędnej wykładni tego przepisu poprzez przyjęcie, iż w stosunku do powódki doszło do naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu poprzez różnicowanie w nieuzasadniony sposób wynagrodzenia pracowników mimo, iż praca powódki oraz porównywanych z nią osób nie była, z punktu widzenia pracodawcy, tej samej wartości.
- powódka nie sprostała spoczywającemu na niej obowiązkowi ciężaru dowodu i nie wykazała szkody, jej wysokości oraz związku przyczynowego między zaistniałą szkodą a działaniem (zaniechaniem) strony pozwanej.
Sąd II instancji uznał, że istotnym dla rozstrzygnięcia sprawy jest ustalenie podstawy prawnej dla dochodzenia roszczeń z tytułu naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu (art. 11(2) k.p.) tj. czy będą ją stanowiły przepisy zawarte w rozdziale IIa dział I kodeksu pracy czy też art. 471 k.c. w zw z art. 300 k.p.
Dwa odmienne stanowiska
Konsekwencją przyjęcia jednego z powyższych rozwiązań będzie ustalenie odmiennych przesłanek przyjęcia odpowiedzialności. Ale także – przyjęcie zasad prowadzenia postępowania dowodowego, rozkładu ciężaru dowodu, katalogu przysługujących roszczeń czy istnienia przesłanek wyłączających odpowiedzialność pracodawcy.
Sąd Najwyższy w swoim dotychczasowym dorobku orzeczniczym prezentuje dwa przeciwstawne stanowiska co do kwestii stosowania przepisów dotyczących roszczeń wywodzonych z naruszenia zasady równego traktowania.
- W myśl przeważającego stanowiska naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu bez zaistnienia kryterium dyskryminującego, skutkuje odpowiedzialnością odszkodowawczą pracodawcy na podstawie art. 471 k.c. w związku z art. 300 k.p., a nie w oparciu o art. 18 ze znaczkiem 3d k.p. Normatywne wyróżnienie dyskryminacji jako kwalifikowanej postaci nierównego traktowania służy zatem przeciwdziałaniu najbardziej nagannym i szkodliwym społecznie przejawom nierównego traktowania. Uzasadnia to wdrożenie takich szczególnych rozwiązań prawnych, służących zwalczaniu tego rodzaju nierówności, jak konstrukcja dyskryminacji bezpośredniej i pośredniej czy molestowania, otwarcie katalogu przyczyn dyskryminacyjnych nie prowadzi do zrównania pojęć nierównego traktowania i dyskryminacji.
- Drugie stanowisko: Pod pojęciem „zasady równego traktowania w zatrudnieniu ” należy rozumieć zarówno dyskryminację ze względu na niedozwolone kryterium różnicujące, jak i inne przypadki nierównego traktowania w zatrudnieniu (III PK 50/18 ).
Z pierwszego stanowiska wynika, że przepisy kodeksu pracy odnoszące się do dyskryminacji nie mają zastosowania w przypadkach nierównego traktowania niespowodowanego przyczyną uznaną za podstawę dyskryminacji. Przedstawione drugie stanowisko prezentowane było przez Sąd Najwyższy niezmiennie i konsekwentnie aż do maja 2019 r., kiedy to Sąd Najwyższy w wyroku w sprawie III PK 50/18 zmienił swoje stanowisko.
Sąd Najwyższy nie wskazał przyczyn odejścia od swojego poglądu zaprezentowanego we wcześniejszych orzeczeniach, ograniczając się jedynie do wskazania, iż „ jest niewątpliwe, że „ pod określeniem „pracodawca naruszył zasadę równego traktowania w zatrudnieniu” należy rozumieć naruszenie ogólnych przepisów Kodeksu pracy zakazujących explicite nierównego traktowania w zatrudnieniu ( np. art.. 11 1 k.p.), jak i przepisów nakazujących równe traktowanie w zatrudnieniu (art.11 ( 2 ) k.p.) oraz innych szczególnych przepisów kodeksu pracy”.
Zobacz wzór dokumentu w LEX: Informacja dla pracowników zawierająca obowiązujące przepisy dotyczące równego traktowania w zatrudnieniu >
Każde nierówne traktowanie jest dyskryminacją
Sąd Najwyższy 24 sierpnia 2023 r. podjął uchwałę, zgodnie z którą przepis art. 18(3d) kodeksu pracy ma zastosowanie do odszkodowania za naruszenie zasady równego traktowania (art. 11(2) k.p.).
Jak uzasadniał uchwałę prezes Izby sędzia Piotr Prusinowski, dotychczasowe wyroki SN nie dawały jednoznacznej odpowiedzi, czy dyskryminacja to, to samo, co nierówne traktowanie w zatrudnieniu. Wynika to z niekonsekwencji ustawodawcy, bo w przepisach o nierównym traktowaniu i dyskryminacji traktuje te pojęcia zamiennie.
- Sąd Najwyższy jest zdania, że wolą ustawodawcy było przeciwdziałanie nierównemu traktowaniu osób wykonujących tę samą pracę i w każdym wypadku chodzi o traktowanie dyskryminujące - wyjaśniał sędzia Prusinowski. - Nie trzeba przy tym sięgać do uregulowań kodeksu cywilnego, wystarczy kodeks pracy. A zatem art. 18(3d) kodeksu pracy daje możliwość zasądzenia odszkodowania za każdy przejaw nierównego traktowania, nie tylko dyskryminacji - wskazał SN.
Uchwała Izby Pracy SN z 24 sierpnia 2023 r. , sygn. III PZP 1/23, postanowienie SO w Krakowie z 20 października 2021 r. sygn. akt IV P 1344/18/N
Zobacz procedurę w LEX: Opodatkowanie odszkodowań wypłacanych z tytułu zatrudnienia >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
