a. kierowca wózka jezdniowego podnośnikowego z napędem silnikowym;
b. przedstawiciel handlowy (samochód służbowy do 3,5 t);
c. pracownik biurowy (samochód służbowy do 3,5 t);
d. kierowca samochodu dostawczego do 3,5 t;
e. kierowca samochodu dostawczego/ciężarowego - powyżej 3,5 t?
Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 10 maja 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy użytkowaniu wózków jezdniowych z napędem silnikowym (Dz. U. Nr 70, poz. 650 z późn. zm.) nie wymaga od pracowników badań psychotechnicznych. Pozostali pracownicy wymienieni w pytaniu, poza kierowcą samochodu dostawczego powyżej 3,5 t, również nie są zobowiązani do wykonania badań na podstawie przepisów branżowych, w tym wypadku, ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 z późn. zm.), która w zakresie badań psychotechnicznych nie obejmuje stanowisk wymienionych w pytaniu poza kierowcą samochodu dostawczego powyżej 3,5 t, ale zgodnie z art. 124 ust. 4 tej ustawy, badaniu psychologicznemu przeprowadzanemu w celu orzeczenia istnienia lub braku przeciwwskazań psychologicznych (psychotechnicznych) do kierowania pojazdem podlega również kierujący skierowany przez lekarza, jeżeli w wyniku badania lekarskiego stwierdzona została konieczność przeprowadzenia badania psychologicznego. Ustawa z dnia 6 września 2001 o transporcie drogowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 204, poz. 2088 z późn. zm.) wymienia w tym zakresie kierowców, stwierdzając w rozdziale 7a, że przedsiębiorca lub inny podmiot wykonujący przewóz drogowy może zatrudnić kierowcę, jeżeli osoba ta: (między in.) nie ma przeciwwskazań psychologicznych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy. W 2008 r. Ministerstwo Infrastruktury (Departament Transportu Drogowego) opublikowało pismo w którym wyjaśniło, że na podstawie ustawy o transporcie drogowym, obowiązkowym badaniom lekarskim, przeprowadzanym w celu stwierdzenia istnienia lub braku przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy, podlegają kierowcy wykonujący transport drogowy rzeczy, transport na potrzeby własne oraz kierujący pojazdami o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5 t. Badaniom podlegają również kierowcy wykonujący przewóz drogowy osób pojazdami przeznaczonymi konstrukcyjnie do przewozu osób w zarobkowym przewozie drogowym. Nie podlegają badaniom lekarskim tylko kierowcy, którzy wykonują przewóz drogowy rzeczy pojazdami o dopuszczalnej masie całkowitej nie przekraczającej 3,5 t. oraz wykonujący niezarobkowy przewóz drogowy osób pojazdami konstrukcyjnie przeznaczonymi do przewozu nie więcej niż dziewięciu osób łącznie z kierowcą.
W art. 229 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) ustawodawca wskazał jacy pracownicy podlegają wstępnym badaniom lekarskim oraz upoważnił w art. 229 § 8 Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej do określenia w drodze rozporządzenia, w porozumieniu z Ministrem Pracy i Polityki Socjalnej, (między in.) trybu i zakresu profilaktycznych badań lekarskich oraz częstotliwość badań okresowych. W rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzenia badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. Nr 69, poz. 332 z późn. zm.) – dalej r.b.l.p., w załączniku 1- wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników, r.b.l.p. określa zakres i częstotliwość badań profilaktycznych, z zastrzeżeniem, że lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne może poszerzyć zakres badań o specjalistyczne badania konsultacyjne oraz badania dodatkowe, a także wyznaczyć krótszy termin następnego badania, niż to określono we wskazówkach metodycznych, jeżeli stwierdzi, że jest to niezbędne dla prawidłowej oceny stanu zdrowia osoby przyjmowanej do pracy lub pracownika. Zgodnie z r.b.l.p. specjalistyczne badania konsultacyjne oraz badania dodatkowe stanowią część badania profilaktycznego. Na podstawie powyższych stwierdzeń, lekarz medycyny pracy prowadzący badania profilaktyczne może skierować osobę przyjmowaną do pracy lub pracownika na badania psychotechniczne, jeśli uzna, że takie badania są niezbędne do prawidłowego określenia braku lub istnienia przeciwwskazań do zatrudnienia pracownika na danym stanowisku pracy. Poszerzając zakres badań lekarz powinien kierować się występującymi na stanowisku pracy zagrożeniami dla zdrowia lub życia pracownika oraz predyspozycjami tego pracownika. Możliwe jest zaskarżenie orzeczenia wydanego przez lekarza, ale nie samą procedurę prowadzenia badań profilaktycznych, procedura ta jednak podlega kontroli. Oceny zagrożenia lekarz dokonuje na podstawie przekazywanej przez pracodawcę informacji o występowaniu czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych, w tym również o aktualnych wynikach badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, występujących na stanowisku pracy oraz na podstawie wizytacji stanowisk pracy. Lekarz może skierować osobę przyjmowaną do pracy lub pracownika na badania psychotechniczne, nawet jeśli nie wymagają tego przepisy branżowe, jeśli bezpieczeństwo pracy zależy od predyspozycji psychoruchowej tej osoby lub pracownika lub wykonywana praca wymaga takiej predyspozycji. Na każdym z podanych w pytaniu stanowisk taka zależność istnieje. W dziale V załącznika 1 do r.b.l.p. wskazówki metodyczne - inne czynniki, dla prac wymagających pełnej sprawności psychoruchowej zaleca się jako badania lekarskie wykonanie badań ogólnych, okulistycznych i neurologicznych oraz jako badania pomocnicze, wykonanie testów sprawności psychoruchowych.
Od marca 2008 r., zgodnie z wytycznymi Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi oraz Konsultanta Krajowego Medycyny Pracy, przy badaniu lekarskim wstępnym między in. przedstawicieli handlowych oraz innych pracowników użytkujących samochody służbowe, np. pracowników biurowych, również obowiązują badania psychotechniczne, głównie w celu wykluczenia wykonywania pracy przez osoby z brakiem widzenia obuocznego, zezem lub niedowidzeniem jednego oka oraz zaburzoną wrażliwością na olśnienie czy widzenie zmierzchowe.
Podsumowując należy stwierdzić, że pracodawca powinien kierować pracownika na badania psychotechniczne w przypadku, gdy jest to wymagane w przepisach branżowych, natomiast lekarz wykonujący badania profilaktyczne może skierować pracownika lub osobę podejmującą pracę na badania psychotechniczne w każdym przypadku, gdy stwierdzi, że wykonywanie pracy przez pracownika wymaga od niego sprawności psychoruchowej, a badania psychotechniczne są niezbędne do prawidłowej oceny zdrowia i predyspozycji pracownika oraz ustalenia braku lub istnienia przeciwwskazań zdrowotnych dla pracownika lub osoby podejmującej pracę podczas wykonywanej przez te osoby zadań na stanowisku pracy.
Kazimierz Kościukiewicz