Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa w zakładzie pacy. Na podstawie art. 207(1) ustawy Kodeks pracy, jego obowiązkiem jest ochrona zdrowia i życia pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Powinien on przekazywać informacje o zagrożeniach występujących w zakładzie pracy, na poszczególnych stanowiskach pracy i przy wykonywanych pracach, w tym o zasadach postępowania w przypadku awarii i innych sytuacji zagrażających zdrowiu i życiu pracowników. Spoczywa też na nim obowiązek związany z podejmowaniem działań ochronnych i zapobiegawczych w celu wyeliminowania lub ograniczenia zagrożeń.
Instrukcja powinna być szczegółowa
Zgodnie z art. 237(4) kp, pracodawca jest obowiązany zaznajamiać pracowników z przepisami i zasadami bhp dotyczącymi wykonywanych przez nich prac. Musi on też wydawać szczegółowe instrukcje i wskazówki dotyczące bhp na stanowiskach pracy. Z kolei pracownik jest obowiązany potwierdzić na piśmie zapoznanie się z przepisami i zasadami bhp. Naczelny Sąd Administracyjny (wyrok z 25 września 2019 r., sygn. akt I OSK 3010/17) zwrócił uwagę, że regulacja ta nie precyzuje jak szczegółowe powinny być takie instrukcje i wskazówki, jak również nie określa ich elementów. Tym samym obowiązek opracowania instrukcji spoczywa na pracodawcy z uwagi na odrębny i specyficzny charakter prowadzonej przez niego działalności. NSA wskazał, że instrukcja bhp powinna być na tyle szczegółowa, aby minimalizowała wystąpienie ryzyka narażenia zdrowia czy życia pracownika na danym stanowisku. Z tych względów musi ona być na tyle precyzyjna i dokładna, aby spełniała swój podstawowy cel jakim jest zapewnienie bezpieczeństwa i ochrony pracownika.
Czytaj w LEX: Kryczka Sebastian, Tworzenie instrukcji BHP - krok po kroku >
Natomiast Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku (wyrok z 11 kwietnia 2019 r., sygn. akt III SA/Gd 32/19) podkreślił, że pracodawca powinien podejmować wszelkie niezbędne kroki i działania, aby minimalizować wystąpienie ryzyka narażenia zdrowia czy też życia pracownika na jakiekolwiek niebezpieczeństwo. Środkiem ku temu są szkolenia, instrukcje i wskazówki. Dlatego też muszą one być precyzyjne i dokładne. Sąd podkreślił, że instrukcja powinna być na tyle szczegółowa, aby obejmowała wszystkie procesy pracy na danym stanowisku, z uwzględnieniem tych, które mogą stanowić zagrożenia dla życia i zdrowia pracownika. Szczegółowość ta powinna gwarantować odpowiednio, wysoki i dostosowany do konkretnych warunków pracy, poziom bezpieczeństwa.
Sprawdź w LEX: Czy instrukcje zakładowe bhp może tłumaczyć jedynie tłumacz przysięgły? >
Czytaj także: SN: Wdrożenie instrukcji BHP nie zwalnia pracodawcy z odpowiedzialności >>>
Na pracodawcy spoczywa obowiązek informowania
Warto też wspomnieć o par. 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Przepis ten nakłada na pracodawcę obowiązek zapewnia pracownikowi odbycia, odpowiedniego do rodzaju wykonywanej pracy, szkolenia, w tym przekazanie mu informacji i instrukcji dotyczących zajmowanego stanowiska pracy lub wykonywanej pracy. Jego powinnością jest więc nie tylko zapoznanie pracownika z ogólnymi przepisami i zasadami bhp, ale także wskazanie na konkretne zagrożenia występujące na stanowisku pracy, na którym pracownik będzie wykonywał swoje obowiązki (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2017 r., sygn. akt III PK 57/16).
Zobacz procedurę w LEX: Majer Roman, Opracowanie instrukcji bhp maszyny >
Prawo wymaga stworzenia szeregu instrukcji
Pracodawca jest zobowiązany udostępnić pracownikom, do stałego korzystania, aktualne instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące:
- stosowanych w zakładzie procesów technologicznych oraz wykonywania prac związanych z zagrożeniami wypadkowymi lub zagrożeniami zdrowia pracowników;
- obsługi maszyn i innych urządzeń technicznych;
- postępowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi;
- udzielania pierwszej pomocy.
Sprawdź w LEX: Czy instrukcje bhp można podpisywać podpisem elektronicznym? >
Instrukcje te powinny, w sposób zrozumiały dla pracowników, wskazywać czynności, które należy wykonać przed rozpoczęciem danej pracy, zasady i sposoby jej bezpiecznego wykonywania, czynności do wykonania po jej zakończeniu oraz zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych stwarzających zagrożenie dla życia lub zdrowia pracowników. Instrukcje dotyczące prac związanych ze stosowaniem substancji stwarzających zagrożenie lub mieszanin stwarzających zagrożenie powinny uwzględniać informacje zawarte w kartach charakterystyki tych substancji i mieszanin.
Czytaj także: Instrukcja obsługi musi być sformułowana w sposób jasny i przejrzysty >>>
Instrukcja bhp jest szerokim pojęciem. Obejmuje swoim zakresem m.in. instrukcje: stanowiskowe, dotyczącą bezpiecznego obchodzenia się z czynnikami chemicznymi stwarzającymi zagrożenie, a także:
- instrukcję bezpieczeństwa pożarowego, która określa m.in. warunki ochrony przeciwpożarowej, wynikające z przeznaczenia, sposobu użytkowania, prowadzonego procesu technologicznego, magazynowania (składowania) i warunków technicznych obiektu, w tym zagrożenia wybuchem - par. 6 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów;
- instrukcję udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku, która powinna zawierać wykaz pracowników przeszkolonych w udzielaniu pierwszej pomocy i być wywieszona, w punktach pierwszej pomocy i przy apteczkach, w widocznych miejscach - par. 44 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy;
- instrukcję stosowania środków ochrony indywidualnej, która powinna określać na jakich stanowiskach i jakie ochrony indywidualne powinny być stosowane oraz jak je używać i konserwować - par. 39c rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz par. 4 załącznika nr 2 do tego aktu;
- instrukcję bezpiecznego wykonywania robót budowlanych - par. 2 rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych
- instrukcję stosowania w zakładzie pracy znaków i sygnałów bezpieczeństwa, obejmującą w szczególności znaczenie znaków i sygnałów oraz zasady zachowania się pracowników, których mogą one dotyczyć - par. 2 załącznika nr 1 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy;
- instrukcje obsługi maszyn , o której stanowi par. 58 rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn.
Sprawdź w LEX: Jak długo należy przechowywać instrukcje bhp? >
Służba bhp współtworzy i opiniuje instrukcje
Do zakresu działań służby bhp należy udział w opracowywaniu zakładowych układów zbiorowych pracy, wewnętrznych zarządzeń, regulaminów i instrukcji ogólnych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy oraz w ustalaniu zadań osób kierujących pracownikami w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. To jednak nie koniec zadań służby w zakresie instrukcji. Zgodnie bowiem z par. 2 pkt 10 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy, opiniowanie szczegółowych instrukcji dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy na poszczególnych stanowiskach pracy także należy do zakresu działań służby. Na tej podstawie można wyprowadzić wniosek, że opiniowanie dotyczy tylko instrukcji szczegółowych. Tym samym co do zasady nie ma konieczności przedkładania w tym celu instrukcji ogólnych, ponieważ służba bhp jest włączona w proces ich tworzenia.
Czytaj także: Pracownik służby bhp musi mieć odpowiednie wykształcenie >>>
Instrukcje muszą być aktualizowane
Pracodawca jest obowiązany udostępnić instrukcje do stałego korzystania. Pracownik powinien mieć możliwość zapoznania się z nią w każdym czasie. Oznacza to, że istnieje konieczność umieszczenia instrukcji w widocznym i łatwo dostępnym miejscu. Trzeba też pamiętać, że musi ona być aktualna. Oznacza to, że pracodawca nie może poprzestać na jej opracowaniu i udostępnieniu. Tym samym musi regularnie dokonywać jej przeglądu, szczególnie w sytuacji, gdy np. dojdzie do zmiany wyposażenia na stanowisku pracy.
Zobacz procedurę w LEX: Ambroziewicz Maciej, Proces tworzenia i funkcjonowania instrukcji bhp >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
