Przepisy krajowe poszczególnych państw często zawierały bardzo różniące się regulacje szczegółowe i tzw. specyfikacje techniczne, powodujące różne stopnie ochrony człowieka w środowisku pracy. Dyrektywa nadawała też pracownikom znacznie większe prawo uczestnictwa w kształtowaniu warunków pracy.
Dyrektywa dotyczy wszystkich sektorów działalności, zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym - przemysłowym, rolniczym, handlowym, administracyjnym, usług, szkolnictwa, oświaty i kultury, działalności rozrywkowej itp. z wyjątkiem sił zbrojnych, policji lub też w odniesieniu do określonych dziedzin działalności w zakresie usług związanych z ochroną cywilną.
Z satysfakcją trzeba podkreślić, iż polskie prawo w znacznej większości uwzględniało wymagania dyrektywy ramowej już wcześniej, a po jej przyjęciu zapisy w ustawach i rozporządzeniach zostały jedynie dostosowane do specyficznych określeń i definicji, niekiedy zbyt formalnie i dosłownie tłumaczonych na język polski.
Uchwalona przed 20 laty dyrektywa ramowa znalazła swoje odzwierciedlenie przede wszystkim w polskim Kodeksie pracy oraz w rozporządzeniach takich jak: rozporządzenie MPiPS z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650), rozporządzenie MGPiPS z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 180, poz. 1860 i z 2005 r. Nr 116, poz. 972), rozporządzenie MZiOS z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. Nr 69, poz. 332 z późn. zm.) oraz rozporządzenie RM z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bhp (Dz. U. Nr 109, poz. 704 z późn. zm.).
Parlament Europejski, w wyniku debaty o ochronie rynku krajowego i pracowników, przyjął w lutym 1988 r. uchwałę nakładającą na Komisję Europejską zadanie opracowania dyrektywy ramowej, która stanowiłaby podstawę dla przyszłych bardziej szczegółowych dyrektyw, biorących pod uwagę cały zakres zagrożeń łączących się z bezpieczeństwem i zdrowiem w miejscu pracy. Założeniem dyrektywy było określenie minimalnych wymagań dotyczących poprawy warunków pracy i zagwarantowania większego stopnia ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników. Równocześnie dyrektywa miała nie zezwalać na zmniejszenie osiągniętego już stopnia ochrony w poszczególnych państwach członkowskich. Konieczność opracowania dyrektywy ramowej była w szczególności uzasadniona tym, że systemy prawne państw członkowskich dotyczące bezpieczeństwa i zdrowia w miejscu pracy różniły się znacznie i wymagały pilnej poprawy. Przepisy poszczególnych państw często zawierały bowiem bardzo różniące się tzw. specyfikacje techniczne lub swoiste normy, powodujące różne stopnie ochrony bezpieczeństwa i zdrowia, niekiedy sprzyjające zjawisku współzawodnictwa kosztem tych wartości.
Twórcy dyrektywy stali na stanowisku, że zagrożenie wypadkami przy pracy oraz chorobami zawodowymi jest ciągle zbyt wysokie i w związku z tym środki zapobiegawcze powinny być wprowadzane lub też udoskonalane bezzwłocznie celem zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników oraz uzyskania wyższego poziomu ich ochrony. Ustalono również, że pracownicy oraz ich przedstawiciele powinni być informowani o zagrożeniach odnoszących się do ich bezpieczeństwa i zdrowia oraz o przedsięwzięciach wymaganych i podejmowanych celem zmniejszenia lub wyeliminowania tych zagrożeń. Więcej - powinni być dopuszczani do uczestnictwa w planowaniu i realizacji poprawy warunków pracy. Konieczne w związku z tym było nawiązanie dialogu oraz ustanowienie zasad wymiany informacji pomiędzy pracodawcami i pracownikami. Podkreślono, że poprawa warunków pracy jest celem nadrzędnym, który nie powinien ograniczać się do rozważań ściśle ekonomicznych, a pracodawcy powinni zasięgać informacji i mieć rozeznanie w najnowszych osiągnięciach technicznych i naukowych odnoszących się do projektowania miejsc pracy oraz istniejących i potencjalnych zagrożeń, celem zagwarantowania odpowiedniej ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników.
Dyrektywa nie mogła przy tym zmieniać już funkcjonujących lub przyszłych przepisów krajowych i wspólnotowych bardziej korzystnych dla bhp niż wytyczne dyrektywy. Ustalono, że konieczne jest powołanie odpowiedniego Komitetu, w skład którego weszliby członkowie nominowani przez państwa członkowskie, którego zadaniem byłaby pomoc Komisji w pracach nad przyjęciem szczegółowych dyrektyw przewidzianych w dyrektywie ramowej.
Uchwalona dnia 12 czerwca 1989 r. dyrektywa ramowa Rady 89/391/EWG w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy (Dz. Urz. UE L 183 z dnia 29.06.1989, str. 1 z późn. zm.) – dalej dyrektywa 89/391/EWG zawiera ogólne wymagania dotyczące ochrony przed zagrożeniami zawodowymi i ochrony w zakresie ochrony bezpieczeństwa i zdrowia, eliminacji zagrożeń i czynników sprzyjających powstawaniu wypadków, informowania i konsultacji oraz szkolenia pracowników i ich przedstawicieli, jak również zawiera ona ogólne wytyczne odnoszące się do wprowadzenia w życie zasad ogólnych. Dyrektywa 89/391/EWG dotyczy wszystkich rodzajów działalności, zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym - przemysłowym, rolniczym, handlowym, administracyjnym, usług, szkolnictwa, oświaty i kultury, działalności rozrywkowej itp. z wyjątkiem sił zbrojnych, policji lub też w odniesieniu do określonych dziedzin działalności w zakresie usług związanych z ochroną cywilną. W dyrektywie 89/391/EWG sformułowano szereg definicji, takich jak:
1) “pracownik” - każda osoba zatrudniona przez pracodawcę, włącznie z osobami prowadzącymi szkolenie i praktyki, wyłączając pomoce domowe;
2) “pracodawca” - każda osoba prawna lub osoba fizyczna, znajdująca się w stosunku zatrudnienia z pracownikiem i ponosząca odpowiedzialność za całość prowadzonych przedsięwzięć w przedsiębiorstwie;
3) “przedstawiciele pracownika o określonej odpowiedzialności za bezpieczeństwo i higienę pracy pracowników” - osoba wyznaczona, wybrana lub desygnowana, zgodnie z prawodawstwem krajowym i przyjętymi procedurami, celem reprezentowania pracowników przy rozwiązywaniu problemów wynikających z zakresu ochrony bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników podczas wykonywania ich czynności zawodowych;
4) “zapobieganie” - wszystkie czynności lub środki podejmowane lub planowane na każdym etapie działalności zawodowej w przedsiębiorstwie, zapobiegające lub zmniejszające możliwość wypadków przy pracy.
Dyrektywa 89/391/EWG zobowiązuje państwa członkowskie do podjęcia niezbędnych kroków do wprowadzenia jej w życie, ustanowienia przepisów prawnych koniecznych w stosunku do pracodawców, pracowników i przedstawicieli pracowników oraz zapewnienia ich przestrzegania. Państwa członkowskie powinny w szczególności zapewnić odpowiednie środki kontroli i nadzoru.
Zgodnie z dyrektywą 89/391/EWG pracodawca ponosi odpowiedzialność w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy pracownikom w każdym aspekcie odnoszącym się do ich pracy. Nawet jeśli wyznaczy kompetentne osoby do kierowania w zakładzie pracy określonymi dziedzinami jego działalności, i tak nie zwalnia go to od odpowiedzialności w tym zakresie. Podobnie jak zobowiązanie pracowników do przestrzegania wymagań w zakresie bezpieczeństwa i zdrowia w pracy nie wpływa na zasady odpowiedzialności pracodawcy. W zakresie swoich kompetencji i obowiązków pracodawca powinien przedsięwziąć środki niezbędne do zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników, włącznie z zapobieganiem zagrożeniom związanym z wykonywaniem czynności służbowych, informowaniem i szkoleniem, jak również zapewnieniem niezbędnych ram organizacyjnych i środków. Powinien reagować na potrzeby i odpowiednio dostosowywać środki, biorąc pod uwagę zmieniające się okoliczności i środki zapobiegawcze, umożliwiające poprawę istniejącej sytuacji.
Dyrektywa 89/391/EWG nakłada również pewne zobowiązania na pracownika, czyniąc go odpowiedzialnym za własne bezpieczeństwo i zdrowie oraz innych osób, na które mają wpływ jego działania podczas pracy. Pracownik powinien m.in. używać zgodnie z przeznaczeniem środków ochrony indywidualnej, informować pracodawcę o sytuacjach stanowiących zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia, współpracować z pracodawcą na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia podczas pracy.
Pracodawca powinien wyznaczyć jednego lub kilku pracowników celem zapewnienia odpowiedniego stopnia ochrony i zapobiegania zagrożeniom podczas pracy w ramach przedsiębiorstwa. Jeżeli tego rodzaju środki ochronne i zapobiegawcze nie mogą być organizowane wskutek braku odpowiednio kompetentnego personelu w przedsiębiorstwie i/lub zakładzie, pracodawca powinien wówczas sporządzić listę odpowiednich osób kompetentnych z zewnątrz (odpowiednik usług świadczonych z zewnątrz). We wszystkich przypadkach wyznaczeni pracownicy powinni mieć odpowiednie kompetencje. Liczba wyznaczonych pracowników lub osób świadczących usługi z zewnątrz powinna być wystarczająca celem spełnienia wymagań organizacyjnych, odnoszących się do przedsięwzięć ochronnych i zapobiegawczych, zważywszy wielkość przedsiębiorstwa lub firmy oraz zagrożenia, na które narażeni są pracownicy.
Z satysfakcją trzeba podkreślić, iż polskie prawo w znacznej większości uwzględniało wymagania dyrektywy 89/391/EWG już wcześniej. Jej postanowienia znajdujemy przede wszystkim w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.), a zwłaszcza w jego dziale dziesiątym “Bezpieczeństwo i higiena pracy” oraz m.in. w następujących aktach wykonawczych:
1) rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.);
2) rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 180, poz. 1860 z późn. zm.);
4) rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. Nr 69, poz. 332 z późn. zm.);
5) rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 109, poz. 704 z późn. zm.);
6) rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 217, poz. 1833 z późn. zm.);
7) rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich dokumentowania, a także zakresu informacji zamieszczanych w rejestrze wypadków przy pracy (Dz. U. Nr 115, poz. 744 z późn. zm.).
Ponadto niektóre postanowienia dyrektywy 89/391/EWG uwzględnia:
1) ustawa z dnia 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy (Dz. U. Nr 35, poz. 163 z późn. zm.);
2) ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 z późn. zm.);
3) ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 147, poz. 1229 z późn. zm.).