Chodzi o zwolnienie z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne za miesiące marzec, kwiecień i maj 2020 r., które w ramach tarcz antykryzysowych przyznawał Zakład Ubezpieczeń Społecznych, a dokładnie o odmowę udzielenia zwolnienia. Otrzymywali ją np. przedsiębiorcy korzystający w działalności gospodarczej z pomocy współpracowników, a nawet zleceniobiorców, którzy nie zgłaszali nikogo do ubezpieczeń społecznych.  Zostali oni pozbawieni prawa do zwolnienia z opłacania składek na ubezpieczenia społeczne nie na podstawie przepisów prawa, a jego interpretacji. Bo według ZUS, do ulgi ma prawo płatnik, który zgłosił do ubezpieczeń społecznych co najmniej jedną osobę, choć – jak twierdzą eksperci, z przepisów to nie wynika.

Zobacz procedurę w LEX: Narzędzia podatkowe tarczy antykryzysowej 1.0 wspierające zwalczanie pandemii koronawirusa  >

Dziś jednak doradcy podatkowi, którzy na co dzień rozliczają przedsiębiorców i którzy pomagali im w sporze z Zakładem, zastanawiają się, czy mogą reprezentować swoich klientów w sprawach zwolnienia z ZUS. Sprawa nie jest taka oczywista, jakby się na pierwszy rzut oka mogło wydawać. Ponieważ co do zasady sprawy dotyczące ubezpieczeń społecznych rozpoznawane są przez wydziały pracy i ubezpieczeń społecznych sądów rejonowych i okręgowych. Jednak w tym  przypadku ustawodawca postanowił, że do postępowania prowadzonego przed prezesem ZUS zastosowanie będą miały przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego (dalej: k.p.a.), a przed sądami administracyjnymi – ustawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (dalej: p.p.s.a.).

Czytaj również: ZUS interpretuje przepisy i pozbawia wiele osób prawa do ulgi

Zwolnienie z ZUS

Wszystko za sprawą art. 31zq ust. 8 ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (dalej: ustawa w sprawie COVID-19). Przepis ten stanowi, że od decyzji o odmowie zwolnienia z obowiązku opłacania należności z tytułu składek, o której mowa w ust. 7, płatnikowi składek przysługuje prawo do wniesienia wniosku do prezesa Zakładu o ponowne rozpatrzenie sprawy, na zasadach dotyczących decyzji wydanej w pierwszej instancji przez ministra. Do wniosku stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego dotyczące odwołań od decyzji oraz ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Oznacza to, że tak określony tryb postępowania będzie miał zastosowanie do zwolnienia z opłacania składek, o których mowa w art. 31zo ustawy w sprawie COVID-19, czyli składek płaconych przez osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą, podmioty zatrudniające nie więcej niż 49 ubezpieczonych, duchownych oraz spółdzielnie socjalne.

Czytaj w LEX: Co należy zrobić w sytuacji, w której ZUS wydając decyzję o umorzeniu składek w ramach tarczy antykryzysowej nie uwzględnił korekty deklaracji rozliczeniowej? >

Zdaniem Przemysława Hinca, doradcy podatkowego z kancelarii PJH Doradztwo Gospodarcze, w tym przypadku ustawodawca dostrzegając istotne różnice pomiędzy postępowaniami z zakresu ubezpieczeń społecznych prowadzonymi przed sądami powszechnymi, a tym konkretnym postępowaniem - o zwolnienie z opłacania składek, rozpoznanie sprawy powierzył sądom administracyjnym.

 


Zakres reprezentacji

- Doradcy podatkowi występują przed sądami administracyjnymi w charakterze pełnomocników w zakresie sądowej kontroli decyzji, postanowień i innych aktów administracyjnych w sprawach obowiązków podatkowych (w tym ulg) i celnych oraz w sprawach egzekucji administracyjnej związanej z tymi obowiązkami. Oznacza to, że np. w przypadku, gdy ten sam organ egzekucyjny prowadzi postępowanie, w którym prowadzi do przymusowego wykonania obowiązku wynikającego na przykład z decyzji podatkowej i w tym samym czasie prowadzi postępowanie zmierzające do windykacji składek ubezpieczeniowych, nie dochodzi z tego powodu do wyłączenia z udziału w postępowaniu doradcy podatkowego, który jest pełnomocnikiem – mówi Przemysław Hinc. Jak podkreśla, wprawdzie zdefiniowane w ustawie o doradztwie podatkowym czynności doradztwa podatkowego obejmują m.in. udzielanie podatnikom, płatnikom i inkasentom, na ich zlecenie lub na ich rzecz, porad, opinii i wyjaśnień z zakresu ich obowiązków podatkowych i celnych oraz w sprawach egzekucji administracyjnej związanej z tymi obowiązkami, ale ordynacja podatkowa wskazuje, że jeśli mowa o ustawach podatkowych - rozumie się przez to ustawy dotyczące podatków, opłat oraz niepodatkowych należności budżetowych określające podmiot, przedmiot opodatkowania, powstanie obowiązku podatkowego, podstawę opodatkowania, stawki podatkowe oraz regulujące prawa i obowiązki organów podatkowych, podatników, płatników i inkasentów, a także ich następców prawnych oraz osób trzecich.

Zobacz w LEX: Biuro rachunkowe a doradztwo podatkowe – jakie czynności są zastrzeżone tylko dla doradcy podatkowego? - szkolenie online >

- Wypłata świadczeń z ZUS nie pochodzi wyłącznie  z odłożonych i zainwestowanych składek wpłaconych uprzednio do Zakładu, lecz ustalana jest na podstawie przepisów ustanawianych przez parlament. Gdyby tak było, z pewnością można by było twierdzić, że składki nie należą do żadnej z tych kategorii. Jednak tylko część składki „odkładana” jest na emeryturę ubezpieczonego, a pozostałe składki – opłacane na 4 ubezpieczenia społeczne, na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, Fundusz Solidarnościowy i do Narodowego Funduszu Zdrowia – nie są ekwiwalentne w żadnym stopniu i mają cechy daniny publicznej, takiej jak podatki sensu stricto – mówi Hinc.

Co więcej, jak wskazuje, do należności z tytułu składek stosuje się odpowiednio przepisy Ordynacji podatkowej: art. 7a, art. 12, art. 26, art. 29 par. 1 i 2, art. 33-33b, art. 38a, art. 51 par. 1, art. 55, art. 59 par. 1 pkt 1, 3, 4, 8 i 9, art. 60 par. 1, art. 61 par. 1, art. 62 par. 1, 3 i 5, art. 62b par. 1 pkt 2 i par. 3, art. 72 par. 1 pkt 1 i 4 i par. 2, art. 73 par. 1 pkt 1 i 5, art. 77b par. 1 i 2, art. 91, art. 93, art. 93a-93c, art. 93e, art. 94, art. 97 par. 1 i 1a, art. 97a par. 1-3, art. 98 par. 1 i par. 2 pkt 1, 2, 5 i 7, art. 100, art. 101, art. 105 par. 1 i 2, art. 106 par. 1-3, art. 107 par. 1, 1a, par. 2 pkt 2 i 4 i par. 3, art. 108 par. 1, 3 i 4, art. 109 par. 1 w zakresie art. 29, art. 109 par. 2 pkt 1, art. 110 par. 1, par. 2 pkt 2 i par. 3, art. 111 par. 1-4 i par. 5 pkt 1, art. 112 par. 1-5, art. 112b-114, art. 115-117, art. 117d, art. 118 par. 1 oraz art. 119. Do składek na Fundusz Pracy, Fundusz Solidarnościowy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i Fundusz Emerytur Pomostowych oraz na ubezpieczenie zdrowotne w zakresie: ich poboru, egzekucji, wymierzania odsetek za zwłokę i dodatkowej opłaty, przepisów karnych, dokonywania zabezpieczeń na wszystkich nieruchomościach, ruchomościach i prawach zbywalnych dłużnika, odpowiedzialności osób trzecich i spadkobierców oraz stosowania ulg i umorzeń stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne.

- Już tylko te rozważania nad charakterem daniny publicznej opłacanej tytułem składek do ZUS każą się zastanowić poważnie nad nich naturą. W sprawie jednak nie chodzi o ustalenie przedmiotu i podmiotu objętego regulacją ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, ani nawet o same składki, lecz wyłącznie o możliwość wystąpienia przed sądem administracyjnym doradcy podatkowego w charakterze pełnomocnika w postępowaniu w sprawie zwolnienia z opłacania składek – podkreśla Przemysław Hinc. I dodaje: - Postępowaniu, które przed prezesem ZUS prowadzone jest w oparciu o przepisy k.p.a. (a nie k.p.c.), a w oparciu o p.p.s.a. przed sądami administracyjnymi (nie przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych).

 


Sprawy o zwolnienie z ZUS nie dla doradców podatkowych?

O stanowisko poprosiliśmy NSA. W odpowiedzi sędzia NSA Sylwester Marciniak, przewodniczący Wydziału Informacji Sądowej Naczelnego Sądu Administracyjnego poinformował serwis Prawo.pl, że uprawnienie do reprezentowania stron postępowania sądowoadministracyjnego przez doradców podatkowych oraz zakres tego uprawnienia wynikają zarówno z szeregu przepisów p.p.s.a., jak też z art. 41 ust. 2 ustawy o doradztwie podatkowym. - Zgodnie z tymi przepisami doradca podatkowy jest uprawniony do występowania w charakterze pełnomocnika w postępowaniu w zakresie sądowej kontroli decyzji, postanowień i innych aktów administracyjnych dotyczących spraw obowiązków podatkowych i celnych oraz spraw egzekucji administracyjnej związanej z tymi obowiązkami – podkreśla. Według niego, ta grupa pełnomocników została przez ustawodawcę dopuszczona do udziału w postępowaniu sądowym wyłącznie we wskazanej kategorii spraw, związanych z posiadaną przez nich specjalistyczną wiedzą. - W odróżnieniu od adwokatów i radców prawnych, nie mogą oni reprezentować strony postępowania w sprawach innych, niż wymienione w powołanych przepisach – wyjaśnia sędzia NSA Sylwester Marciniak.

Czytaj w LEX: Umowa o doradztwo podatkowe i skutki jej niewykonania >

Z ta opinią zgadza się prof. dr hab. Bogumił Brzeziński z Uniwersytetu Jagiellońskiego. - Nie widzę podstaw prawnych do rozciągnięcia uprawnień sądowych doradców podatkowych na sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych, nawet, jeśli prowadzone są one przed sądami administracyjnymi – mówi serwisowi Prawo.pl prof. Brzeziński. I dodaje: - Katalog uprawnień doradców podatkowych w zakresie postępowania przed sądami administracyjnymi ma charakter zamknięty i na dodatek jest względnie jasno opisany.

Także prof. dr hab. Henryk Dzwonkowski, adwokat, doradca podatkowy, jest zdania, że doradca podatkowy nie może reprezentować strony w postępowaniu sądowoadministracyjnym w sprawach z zakresu  ubezpieczeń społecznych, w tym w sprawach dotyczących zwolnienia z opłacania składek w ramach tarczy antykryzysowej.
- Pełnomocnikiem strony w postępowaniu sądowoadministracyjnym mogą być przede wszystkim osoby wprost wymienione w art. 35 p.p.s.a. Poza tam wskazanymi – na podstawie przepisu szczególnego, jakim jest art. 41 ust. 1 i 2 ustawy o doradztwie podatkowym – pełnomocnikiem strony może być także doradca podatkowy, ale jedynie w sprawach obowiązków podatkowych i celnych oraz w sprawach egzekucji administracyjnej związanej z tymi obowiązkami. Przepis ten nawiązuje do treści art. 175 par. 3 pkt 1 p.p.s.a., w myśl którego skarga kasacyjna może być sporządzona przez doradcę podatkowego w sprawach obowiązków podatkowych i celnych oraz w sprawach egzekucji administracyjnej związanej z tymi obowiązkami – zaznacza prof. Dzwonkowski. Według niego, ograniczenie to wynika z faktu, iż składki na ubezpieczenie społeczne nie są pochodną obowiązku podatkowego ani celnego. Nie można ich także zakwalifikować jako niepodatkowej należności budżetowej. - Niepodatkowe należności budżetowe to należności stanowiące dochód budżetu państwa lub budżetu jednostki samorządu terytorialnego, które wynikają ze stosunków publicznoprawnych, ale nie są podatkami ani opłatami (art. 3 pkt 8 OrdPU). Składki ubezpieczeniowe stanowią natomiast fundusz samego ubezpieczonego w ramach państwowego systemu pozwalającego na zapewnienie podstawowego zabezpieczenia socjalnego w przypadku osiągnięcia wieku emerytalnego czy też w przypadku niezdolności do pracy – mówi prof. Henryk Dzwonkowski.

Czytaj również: Nie każdego zwolnią ze składek - ZUS stawia warunki, których nie ma w prawie

Czas na poszerzenie zakresu czynności doradztwa podatkowego?

- Najlepszą drogą byłoby podjęcie na wniosek Prezesa przez Naczelny Sąd Administracyjny w pełnym składzie izby, która rozpoznawała będzie te sprawy lub w składzie siedmiu sędziów, uchwały abstrakcyjnej i nadaniu jej mocy zasady prawnej, w sprawie uprawnienia doradców podatkowych do reprezentowania skarżących w postępowaniu dotyczącym zwolnienia z opłacenia składek. Uchwała rozwiałaby wątpliwości co do tego, czy doradca podatkowy może reprezentować przed sądem administracyjnym zobowiązanych do opłacania składek na ubezpieczenia społeczne, którzy otrzymali z ZUS odmowę zwolnienia z ich opłacenia, czyli w sprawie sądowej kontroli uprawnienia do skorzystania z ulgi w zapłacie składek – uważa Przemysław Hinc.

Zwłaszcza, że już wcześniej taką wykładnię wychodzącą poza wykładnię ściśle gramatyczną w sprawie możliwości reprezentowania przed sądami administracyjnymi zobowiązanych w postępowaniu egzekucyjnym w administracji wydał NSA w uchwale 7 sędziów (sygn. akt I FSP 1/09), co zaowocowało zmianą ustawy o doradztwie podatkowym. Pochylił się też nad taką możliwością w sprawach dotyczących kary pieniężnej nakładanej na podstawie przepisów dotyczących transportu drogowego czy monitorowania transportu towarów (np. wyroki NSA w sprawach o sygn. akt II GSK 1693/13, sygn. akt II GSK 416/19 i sygn. akt II GSK 639/19), choć w tych przypadkach zajął stanowisko odmienne. NSA zajmował się także możliwością reprezentowania skarżących w sprawach celnych, co również zaowocowało zmianą ustawy o doradztwie podatkowym.

A jeśli, jak zauważa Hinc, reprezentowanie klientów w sprawach odmowy zwolnienia ich z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne nie mieści się w kompetencjach doradców podatkowych, to może najwyższa pora, żeby te kompetencje poszerzyć. Skoro doradcy podatkowi pomagają płatnikom składek w prawidłowym ustaleniu ich obowiązków względem ZUS, wspierają ich przy obliczaniu, poborze i odprowadzeniu składek do Zakładu oraz pomagają w postępowaniach w sprawie ulg oraz zwolnień. I to od momentu ustalenia, kto jest płatnikiem składek, aż do chwili do ich zapłaty, wygaśnięcia obowiązku, odroczenia ich płatności albo rozłożenia lub raty, albo rozłożenia na raty zaległości składkowej.

Prof. dr hab. Adam Mariański, przewodniczący Krajowej Rady Doradców Podatkowych twierdzi, że KRDP od lat wskazuje na konieczność zwiększenia uprawnień doradców podatkowych o kwestie z zakresu składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, a tym samym dostosowanie stanu prawnego do obowiązującej na co dzień praktyki. - Złożony przez Krajową Radę Doradców Podatkowych w lutym 2019 r. projekt poszerza katalog czynności doradztwa podatkowego o profesjonalną reprezentację płatników przed Zakładem Ubezpieczeń Społecznych i sądami powszechnymi w zakresie ustalenia należnych składek, okresów podlegania ubezpieczeniom społecznym, zaświadczeń o podleganiu ubezpieczeniom społecznym oraz zbiegu tytułów do ubezpieczeń społecznych -  mówi prof. Mariański.