Wyjątkiem od zasady jest możliwość uzyskania świadczeń specjalistycznych bez skierowania w stanach nagłych (art. 60 u.ś.o.z.), związanych z wypadkiem, zatruciem, urazem, stanem zagrożenia życia lub porodem oraz u następujących specjalistów (art. 57 ust. 2 u.ś.o.z.):
• ginekologa i położnika;
• dentysty;
• dermatologa;
• wenerologa;
• onkologa;
• okulisty;
• psychiatry.

Skierowanie nie jest wymagane również do świadczeń dla osób chorych na gruźlicę, zakażonych wirusem HIV, dla inwalidów wojennych i wojskowych, osób represjonowanych i kombatantów, oraz dla osób uzależnionych od alkoholu, środków odurzających i substancji psychotropowych – w zakresie lecznictwa odwykowego.

Badania (także wstępne) wykonuje wówczas placówka w ramach kosztu porady specjalistycznej.
Brak skierowania tam, gdzie jest ono wymagane, skutkuje udzieleniem świadczenia na koszt ubezpieczonego (art. 61 u.ś.o.z.).

Wystawianie skierowań

Do wystawienia skierowania uprawniony jest każdy lekarz ubezpieczenia zdrowotnego tj. lekarz będący świadczeniodawcą, z którym Fundusz zawarł umowę o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, albo który jest zatrudniony lub wykonuje zawód u świadczeniodawcy (publicznego lub niepublicznego), z którym Fundusz zawarł umowę (art. 5 pkt 14 u.ś.o.z.), w tym lekarz rodzinny, lekarz podstawowej opieki zdrowotnej, specjalista.

Uwaga!
Skierowanie od lekarza niebędącego lekarzem ubezpieczenia zdrowotnego (lekarza „prywatnego”) uprawnia do bezpłatnych świadczeń w ramach ubezpieczenia zdrowotnego w placówkach szpitalnych.

Zasady współpracy świadczeniodawców w procesie diagnostyczno-terapeutycznym pacjenta określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 maja 2008 r. w sprawie ogólnych warunków umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 81, poz. 484).

W myśl § 12 rozporządzenia lekarz podstawowej opieki zdrowotnej kierując, świadczeniobiorcę do poradni ambulatoryjnej opieki specjalistycznej lub do szpitala, dołącza do skierowania:
1) wyniki badań diagnostycznych i przeprowadzonych konsultacji, będące w jego posiadaniu, umożliwiające lekarzowi ubezpieczenia zdrowotnego lub felczerowi ubezpieczenia zdrowotnego kierującemu postawienie wstępnego rozpoznania stanowiącego przyczynę skierowania;
2) istotne informacje o dotychczasowym leczeniu specjalistycznym lub szpitalnym oraz zastosowanym leczeniu.

Nie jest obligatoryjnie wymagane wykonywanie wszystkich badań z zakresu kompetencji lekarza POZ, wymienionych jako badania wstępne w standardach poradni specjalistycznych. Decyzję o zakresie wykonywanych badań podejmuje lekarz kierujący, zgodnie ze specyfiką schorzenia. Wykonane badania musi jednak być poprzedzone wstępnym skonsultowaniem pacjenta przez lekarza specjalistę.

Wykaz badań diagnostycznych leżący w gestii lekarza podstawowej opieki zdrowotnej jest zdefiniowany w załączniku numer 6 do umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, stanowiącej załącznik nr 19 do zarządzenia nr 69/2007/DSOZ z dnia 25 września 2007 r. Prezesa NFZ w sprawie określenia warunków zawierania i realizacji umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej w rodzaju: podstawowa opieka zdrowotna. Obejmuje swoim zakresem badania hematologiczne, biochemiczne i immunochemiczne w surowicy krwi, układu krzepnięcia, badania moczu, kału, badania mikrobiologiczne. W wykazie wymienia się również badanie elektrokardiograficzne (EKG) w spoczynku, badanie ultrasonograficzne (USG) jamy brzusznej oraz zdjęcia radiologiczne.

W przypadku kierowania pacjenta z jednej poradni specjalistycznej do innej, jako badania wstępne przekazywane są wyniki badań wykonane w ramach diagnostyki w poradni kierującej oraz inne wyniki badań diagnostycznych, będących w posiadaniu lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Jeżeli pacjent pozostaje pod opieką lekarza specjalisty i wymaga skierowania do szpitala, skierowanie oraz zlecenie na badania, stanowiące warunek wstępny przyjęcia do szpitala, wydaje oraz pokrywa ich koszty, dana poradnia specjalistyczna, bez potrzeby odsyłania pacjenta do praktyki lekarza POZ. W razie konieczności wykonania u pacjenta pozostającego pod opieką specjalisty badań okresowych oraz kontrolnych pozostających w związku ze sprawowaną opieką specjalistyczną, skierowanie na te badania wydaje oraz pokrywa koszty ich wykonania świadczeniodawca udzielający świadczeń ambulatoryjnej opieki specjalistycznej.

W przypadku, gdy pacjent został skierowany przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej do poradni specjalistycznej na konsultację i lekarz specjalista kwalifikuje pacjenta do leczenia operacyjnego, wydaje on skierowanie na leczenie szpitalne oraz zleca wykonanie badań wstępnych, wymaganych przed hospitalizacją, na koszt świadczeniodawcy ambulatoryjnej opieki specjalistycznej.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami lekarz specjalista konsultujący świadczeniobiorcę ma obowiązek przesłania pisemnej informacji o wynikach konsultacji do lekarza kierującego.

Aktualność badań

Lekarz kierujący na badania diagnostyczne powinien poinformować pacjenta o konieczności wykonania ich w terminie bezpośrednio poprzedzającym pierwszą wizytę u lekarza specjalisty lub przyjęcie do szpitala. Placówka kierująca na badania wskazuje pacjentowi konkretne miejsce i termin wykonania danego badania. W przypadkach, gdy badania wstępne, przed planową hospitalizacją pacjenta, utraciły ważność z powodu istotnej choroby pacjenta, zmieniającej termin hospitalizacji, koszty ponownego wykonania tych badań pokrywa placówka kierująca (odpowiednio praktyka POZ lub poradnia specjalistyczna). Jeżeli badania wstępne, zlecone przez lekarza POZ, wykonywane w związku z planową hospitalizacją lub wizytą w poradni specjalistycznej pacjenta, utraciły ważność z winy placówki, do której jest kierowany pacjent (zmiana terminu hospitalizacji/wizyty – w tym odległy termin), koszty ponownego wykonania tych badań pokrywa placówka, do której wystawiono skierowanie. (...)