Prawo i zasady wykonywania zawodu pielęgniarki

Zawód pielęgniarki – przez niektórych postrzegany jako misja - jest sformalizowany pod względem prawnym. Zarówno zasady uzyskiwania prawa do wykonywania zawodu, jak i zasady jego wykonywania, a w tym m.in. takie kwestie jak zakres samodzielności i odpowiedzialności zawodowej pielęgniarek, zostały przez ustawodawcę szczegółowo uregulowane.

Regulacje te znajdują się w szeregu aktów prawnych, z których najważniejszym jest ustawa z 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 2702).

Jakie są zasady uzyskiwania prawa do wykonywania zawodu pielęgniarki?

Zasady uzyskiwania prawa do wykonywania zawodu pielęgniarki, zostały określone w ustawie z 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 2702) (dalej: u.z.p.p.). W myśl art. 7 ww. u.z.p.p. – zawód pielęgniarki, może wykonywać osoba posiadająca prawo wykonywania zawodu stwierdzone albo przyznane przez właściwą okręgową radę pielęgniarek i położnych, jak również – czasowo i okazjonalnie – pielęgniarka będąca obywatelem państwa członkowskiego Unii Europejskiej, jeżeli dopełni względem okręgowej izby pielęgniarek i położonych wymaganych, zgodnie z ustawą, formalności.

Prawo do wykonywania zawodu pielęgniarki, przyznawane jest – przez okręgową radę pielęgniarek i położnych – osobie:

1. posiadającej świadectwo lub dyplom ukończenia polskiej szkoły pielęgniarskiej bądź uzyskane w innym państwie (niż państwo członkowskie Unii Europejskiej) świadectwo lub dyplom, pod warunkiem że dyplom lub świadectwo zostały uznane w Rzeczypospolitej Polskiej za równorzędne ze świadectwem ukończenia szkoły pielęgniarskiej lub dyplomem oraz że spełniają minimalne wymogi kształcenia określone w przepisach prawa Unii Europejskiej,
2. posiadającej pełną zdolność do czynności prawnych,
3. której stan zdrowia pozwala na wykonywanie zawodu pielęgniarki oraz
4. która wykazuje nienaganną postawę etyczną.

Prawo do wykonywania zawodu pielęgniarki, na swój wniosek, mogą również uzyskać osoby, które ukończyły liceum medyczne lub szkołę policealną albo szkołę pomaturalną kształcącą w zawodzie pielęgniarki i spełniają wymagania, o których mowa w pkt 2-4 powyżej.

W celu uzyskania stwierdzenia przez okręgową radę pielęgniarek i położnych prawa do wykonywania zawodu pielęgniarki – osoba zainteresowana, musi wystąpić do rady (właściwej ze względu na miejsce przyszłego wykonywania zawodu) ze stosownym wnioskiem. Okręgowa rada pielęgniarek i położnych, prawo do wykonywania zawodu pielęgniarki, stwierdza w drodze uchwały, nie później niż w terminie 3 miesięcy od dnia złożenia wszystkich wymaganych, zgodnie z ustawą, dokumentów.

W systemie LEX znajdziesz zagadnienie powiązane z tym artykułem:

Ratownictwo medyczne

Najczęściej czytane w temacie:

• Dokumentacja medyczna
• Czy pielęgniarka nie będąca pielęgniarką systemu może pracować w SOR?
• Czy ratownik medyczny, zatrudniony na podstawie umowy o pracę w Zespołach Ratownictwa Medycznego, może pracować w wydłużonym...

Czytaj więcej w systemie informacji prawnej LEX

Zamów bezpłatny dostęp na 14 dni

To zagadnienie zawiera:

{"dataValues":[348,144,57,26,17,1],"dataValuesNormalized":[12,5,2,1,1,1],"labels":["Pytania i odpowiedzi","Akty prawne","Komentarze i publikacje","Wzory i narz\u0119dzia","Orzeczenia i pisma urz\u0119dowe","Procedury"],"colors":["#940C72","#85BC20","#007AC3","#232323","#EA8F00","#E5202E"],"maxValue":593,"maxValueNormalized":20}

Najczęściej czytane w temacie:

• Dokumentacja medyczna
• Czy pielęgniarka nie będąca pielęgniarką systemu może pracować w SOR?
• Czy ratownik medyczny, zatrudniony na podstawie umowy o pracę w Zespołach Ratownictwa Medycznego, może pracować w wydłużonym...

Czytaj więcej w systemie informacji prawnej LEX

Zamów bezpłatny dostęp na 14 dni

Czym zajmuje się pielęgniarka?

Wykonywanie zawodu pielęgniarki polega na udzielaniu świadczeń zdrowotnych, którymi – w rozumieniu ustawy z dnia 15.04.2011 r. o działalności leczniczej (t.j. Dz.U z 2023 r., poz. 991) – są działania służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia oraz inne działania medyczne wynikające z procesu leczenia. Wśród świadczeń zdrowotnych udzielanych przez pielęgniarkę, w szczególności, należy wymienić:

1. rozpoznawanie warunków i potrzeb zdrowotnych pacjenta,
2. rozpoznawanie problemów pielęgnacyjnych pacjenta,
3. planowanie i sprawowanie opieki pielęgnacyjnej nad pacjentem,
4. samodzielne udzielanie – w określonym zakresie – świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych oraz medycznych czynności ratunkowych,
5. realizację zleceń lekarskich w procesie diagnostyki, leczenia i rehabilitacji,
6. orzekanie o rodzaju i zakresie świadczeń opiekuńczo-pielęgnacyjnych oraz
7. edukację zdrowotną i promocję zdrowia.

Za wykonywanie zawodu pielęgniarki, uważa się jednak nie tylko pracę związaną bezpośrednio z udzielaniem świadczeń zdrowotnych, ale również m.in. nauczanie zawodu pielęgniarki, prowadzenie prac naukowo-badawczych w zakresie pielęgniarstwa oraz kierowanie i zarządzanie zespołami pielęgniarek.

Jaki jest zakres samodzielności zawodowej pielęgniarki?

Co do zasady – zawód pielęgniarki, jest samodzielnym zawodem medycznym. Nie oznacza to jednak, że wszelkich świadczeń zdrowotnych, mieszczących się w zakresie przedmiotowym wykonywania zawodu pielęgniarki, może ona udzielać samodzielnie. Rodzaj i zakres świadczeń zdrowotnych, a konkretniej – świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych, których pielęgniarka może udzielać samodzielnie, bez zlecenia lekarskiego, zgodnie z posiadaną wiedzą i umiejętnościami nabytymi po ukończeniu szkoły pielęgniarskiej – wynika wprost z Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 28.02.2017 r. w sprawie rodzaju i zakresu świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych udzielanych przez pielęgniarkę albo położną samodzielnie bez zlecenia lekarskiego (Dz.U. z 2017 r., poz. 497) (dalej: rozporządzenie). Zaliczają się do nich:

1. w zakresie świadczeń zapobiegawczych – prowadzenie edukacji osób chorych na cukrzycę oraz osób z zaburzeniami psychicznymi i uzależnieniami i ich rodzin,
2. w zakresie świadczeń diagnostycznych – m.in. wykonywanie badań fizykalnych oraz ocena i monitorowanie poziomu znieczulenia pacjenta,
3. w zakresie świadczeń leczniczych – m.in. dobór sposobów leczenia ran oraz wykonywanie intubacji dotchawiczej w stanach nagłego zagrożenia zdrowotnego,
4. w zakresie świadczeń rehabilitacyjnych – rehabilitacja pacjentów z zaburzeniami psychicznymi,

z zastrzeżeniem, że wszystkich wyżej wymienionych świadczeń, pielęgniarka może udzielać samodzielnie tylko pod warunkiem, że ukończyła kursy lub posiada kwalifikacje do ich wykonywania, ściśle określone w Rozporządzeniu.

Pielęgniarki zatrudnione jako tzw. „pielęgniarki systemu”, w rozumieniu ustawy z dnia 8.09.2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 1541), czyli – specjalizujące się w dziedzinie pielęgniarstwa ratunkowego, anestezjologii i intensywnej opieki, chirurgii, kardiologii lub pediatrii – posiadają ponadto szczególne uprawnienia do samodzielnego wykonywania medycznych czynności ratunkowych (w określonym w Rozporządzeniu zakresie).

Nowość

-60%

Nowość

Kodeks Karny. Przepisy stosowane w sprawach medycznych. Komentarz

Radosław Tymiński

Sprawdź  

Cena promocyjna: 111.59 zł

|

Cena regularna: 279 zł

|

Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 195.3 zł

W przypadku samodzielnego (bez zlecenia lekarskiego) udzielenia pacjentowi, przez pielęgniarkę, świadczenia zdrowotnego – zobowiązana jest ona do niezwłocznego poinformowania o tym fakcie lekarza, pod opieką którego znajduje się dany pacjent.

Poza prawem do udzielania określonych świadczeń zdrowotnych, pielęgniarka uprawniona jest ponadto do samodzielnego (bez zlecenia lekarskiego):

1. stosowania produktów leczniczych, określonych w załączniku nr 3 do Rozporządzenia,
2. stosowania środków pomocniczych, określonych w załączniku nr 4 do Rozporządzenia,
3. pobierania każdego rodzaju materiału do badania w celach diagnostycznych oraz
4. przeprowadzania badań diagnostycznych, określonych w załączniku nr 6 do Rozporządzenia.

Pozostałych świadczeń zdrowotnych, niewymienionych w Rozporządzeniu lub u.z.p.p. (jako wykonywanych przez pielęgniarkę samodzielnie), które mieszczą się w zakresie przedmiotowym wykonywania zawodu pielęgniarki – pielęgniarka może udzielać tylko na wyraźne zlecenie lekarza. Wyjątek od powyższej zasady stanowi oczywiście sytuacja, w której konieczne byłoby udzielenie komuś pomocy, a zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować stan nagłego zagrożenia zdrowotnego.

Czytaj także na Prawo.pl: Pielęgniarka coraz częściej zastąpi lekarza - czy system jest gotowy?

Zlecenie lekarskie, które ma wykonać pielęgniarka – z wyjątkiem zleceń wykonywanych w stanach nagłego zagrożenia zdrowotnego – powinno każdorazowo zostać zapisane przez lekarza w dokumentacji medycznej. W przypadku uzasadnionych wątpliwości co do zlecenia – pielęgniarka ma prawo domagać się od lekarza, który wydał zlecenie, by uzasadnił potrzebę jego wykonania.

W wyjątkowych przypadkach – pielęgniarka ma prawo odmówić wykonania zlecenia lekarskiego oraz wykonania innego świadczenia zdrowotnego niezgodnego z jej sumieniem lub z zakresem posiadanych kwalifikacji, niezwłocznie podając przyczynę odmowy, na piśmie, swojemu przełożonemu lub lekarzowi zlecającemu. Jak wyżej – prawo do odmowy wykonania zlecenia lekarskiego nie przysługuje, jeżeli zachodzi potrzeba udzielania pacjentowi pomocy, a zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować zagrożenie dla jego zdrowia.

W przypadku odmowy udzielenia świadczenia zdrowotnego – pielęgniarka ma obowiązek niezwłocznego uprzedzenia pacjenta (lub jego przedstawiciela ustawowego bądź opiekuna faktycznego) o takiej odmowie i wskazania realnych możliwości uzyskania tego świadczenia u innej pielęgniarki lub w innym podmiocie leczniczym. Zobowiązana jest również odpowiednio uzasadnić i odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej.

Jakie są obowiązki pielęgniarki?

Każda pielęgniarka, zobowiązana jest do:

1. wykonywania swojego zawodu z należytą starannością, zgodnie z zasadami etyki zawodowej, poszanowaniem praw pacjenta oraz dbałością o jego bezpieczeństwo, wykorzystując wskazania aktualnej wiedzy medycznej (powyższy obowiązek wynika nie tylko z u.z.p.p., ale również z Kodeksu etyki zawodowej pielęgniarki i położnej Rzeczypospolitej Polskiej, określonego przez samorząd zawodowy pielęgniarek i położnych),
2. udzielenia pomocy w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować stan nagłego zagrożenia zdrowotnego,
3. wykonywania zleceń lekarskich zapisanych w dokumentacji medycznej (z zastrzeżeniem prawa do odmowy wykonania zlecenia – zgodnie z opisanymi powyżej zasadami),
4. informowania pacjenta o jego prawach,
5. udzielania pacjentowi (lub jego przedstawicielowi ustawowemu albo osobie wskazanej przez pacjenta) informacji o jego stanie zdrowia,
6. zachowania w tajemnicy – z uwzględnieniem wyjątków przewidzianych w u.z.p.p. –  uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu, informacji związanych z pacjentem,
7. prowadzenia i udostępniania dokumentacji medycznej (na zasadach określonych w ustawie z dnia 6.11.2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 1545),
8. zgłaszania Prezesowi Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych lub podmiotowi odpowiedzialnemu za wprowadzenie produktu leczniczego do obrotu, działań niepożądanych produktów leczniczych.

Jakie są zasady odpowiedzialności zawodowej pielęgniarek?

Zgodnie z ustawą z dnia 1.07.2011 r. o samorządzie pielęgniarek i położnych (t.j. Dz.U. z 2021, poz. 628), pielęgniarki podlegają odpowiedzialności zawodowej za naruszenie:

1. zasad etyki zawodowej, wynikających z Kodeksu etyki zawodowej pielęgniarki i położnej Rzeczypospolitej Polskiej, określonego przez samorząd zawodowy pielęgniarek i położnych, który nie stanowi co prawda źródła prawa, ale – jak wynika z doktryny prawniczej – jego przepisy „mogą stanowić miernik oceny zachowania osoby wykonującej zawód medyczny i jej postępowania oraz wskazówkę interpretacyjną przy dokonywaniu kwalifikacji prawnej działania bądź zaniechania tej osoby, i tym samym wpływać na odpowiedzialność dyscyplinarną, cywilną oraz karną”  oraz
2. przepisów dotyczących wykonywania zawodu.

Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej pielęgniarki o ten sam czyn, może toczyć się niezależnie od postępowania karnego w sprawie o przestępstwo, wykroczenie lub postępowania dyscyplinarnego wszczętego w jednostce organizacyjnej, w której przepisy szczególne przewidują takie postępowanie.

W następstwie przeprowadzonego postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej pielęgniarki – sąd pielęgniarek i położnych, może orzec m.in. następujące kary dyscyplinarne: od najłagodniejszej w postaci upomnienia, poprzez karę pieniężną na cel społeczny związany z ochroną zdrowia (w wysokości od 1.000 zł do 10.000 zł), aż po – pozbawienie prawa do wykonywania zawodu.

W jaki sposób pielęgniarki są chronione prawnie podczas wykonywania zawodu?

Z uwagi na specyfikę zawodu pielęgniarki, wymagającego nieustannego, bezpośredniego kontaktu, z nierzadko zdenerwowanym pacjentem lub członkami jego rodziny – podczas udzielania świadczeń zdrowotnych wymienionych w art. 11 ust. 2 u.z.p.p. (w tym m.in. świadczeń zdrowotnych udzielanych przez pielęgniarkę samodzielnie, na wyżej omówionych zasadach) – pielęgniarka korzysta z ochrony przewidzianej dla funkcjonariusza publicznego, która polega przede na zaostrzeniu sankcji karnej za naruszenie nietykalności cielesnej (zwiększając karę pozbawienia wolności z 1 roku do maksymalnie 3 lat).

Bibliografia:

• A. Bartnik, E. Szeląg, Z. Kopański, I. Brukwicka, M. Wojciechowska, F. Furmanik, M. Machota, „Pielęgniarstwo – zawód czy misja?”, Journal of Public Health, Nursing and Medical Rescue, No. 2/2012 (4-8)
• Lis Wojciech, Sadowska Monika, komentarz do art. 11 (w:) Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej. Komentarz, WKP 2019

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 15.07.2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 2702)
• Ustawa z dnia 15.04.2011 r. o działalności leczniczej (t.j. Dz.U z 2023 r., poz. 991)
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28.02.2017 r. w sprawie rodzaju i zakresu świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych udzielanych przez pielęgniarkę albo położną samodzielnie bez zlecenia lekarskiego (Dz.U. z 2017 r., poz. 497)
• Ustawa z dnia 8.09.2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 1541)Ustawa z dnia 1.07.2011 r. o samorządzie pielęgniarek i położnych (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 628)

 

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.

Czytaj także

POPRAWMY PRAWO

Ile zarabia pielęgniarka? Niespójne przepisy zarzewiem sporów

Zawody medyczne

Jedne akty prawne odnoszą się do stanowiska, inne do kwalifikacji wymaganych, a kolejne odwołują się do pojęcia "specjalistka", tym razem bez odniesień do tytułów naukowych: magister czy licencjat. Na tym podłożu wyrosły spory sądowe pielęgniarek z pracodawcami o wysokość wynagrodzenia, uznawanie ich kwalifikacji i doświadczenia. Efektem jest też skłócenie środowiska, co przyznają same pielęgniarki.

Katarzyna Nocuń    

12.12.2023

Fizjoterapeuta i pielęgniarka z DPS-u bez podwyżek - rząd nie widzi problemu

Opieka zdrowotna

Pielęgniarki z Domów Pomocy Społecznej, a także zatrudnieni przez samorządy fizjoterapeuci i ratownicy medyczni nie dostają corocznych podwyżek, tak jak pracownicy medyczni finansowani przez NFZ. Choć rząd miesiące temu zapowiadał zmiany, to pomysł utknął. Już teraz pensja minimalna pracownika samorządowego rażąco odbiega od wynagrodzenia minimalnego pracownika szpitala czy poradni, a dysproporcje będą tylko rosnąć.

Katarzyna Nocuń    

29.08.2023

Zgon stwierdzi koroner, ale wcześniej ratownik medyczny i pielęgniarka

Pacjent

Przepisy z lat 60 ubiegłego wieku dotyczące stwierdzania zgonu blokują finansowanie usług koronerów. Lekarzy brakuje, a rządowy projekt ustawy określający zasady powoływania koronerów przez wojewodów nie ma już szans na uchwalenie do czerwca. Wcześniej zapewne w życie wejdą przepisy, które pozwolą kierownikowi zespołu ratownictwa medycznego: ratownikowi i pielęgniarce, stwierdzenie zgonu, do którego doszło podczas akcji medycznej. Jest obawa, że pogotowie będzie jeździć do zmarłych.

Katarzyna Nocuń    

18.05.2023

Pielęgniarka wystawi skierowanie na test przeciwko Covid-19

Pacjent Opieka zdrowotna Zawody medyczne

Pielęgniarki mają mieć rozszerzone uprawnienia. Ministerstwo Zdrowia chce, aby mogły wystawiać skierowania na testy przeciwko Covid-19, wypisywać zlecenia na cewniki urologiczne i igły do insulin, a także na opatrunki żelowe. Poza tym będą mogły, w programie profilaktyki chorób układu krążenia (ChUK), wypisać skierowanie na badania oraz zlecenie na badanie biochemiczne krwi.

Beata Dązbłaż    

20.03.2023

Pielęgniarka coraz częściej zastąpi lekarza - czy system jest gotowy?

Opieka zdrowotna Zawody medyczne

Nowe obowiązki i odpowiedzialność pielęgniarek związane z badaniem pacjenta czy ordynowaniem leków, a w przypadku ratownictwa medycznego - stwierdzaniem zgonu, powinny znajdować odzwierciedlenie w wynagrodzeniach - to zrozumiały postulat środowiska. Jednocześnie reformy wymaga kształcenie podyplomowe, które nie nadąża za zmianą modelu zawodu, a sprawowanie nad nim kontroli, w przypadku wielu komercyjnych podmiotów, szwankuje.

Katarzyna Nocuń    

19.12.2022