Poradnia nie ma obowiązku powiadamiania prokuratury o ciąży nieletniej

Poradnia ginekologicznopołożnicza nie ma prawnego obowiązku powiadamiania prokuratury o ciąży nieletniej. Obowiązek taki może się pojawić, gdy badanie zostało przeprowadzana na polecenie uprawnionych organów i instytucji lub gdy pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyrazili na to zgodę wyjaśnia Katarzyna Lenczowska-Soboń w koemntarzu w Serwisie Prawo i Zdrowie.

Pytanie

Czy poradnia ginekologiczno-położnicza musi zawiadomić prokuraturę o ciąży nieletniej?

Jeśli tak to z jakich przepisów to wynika?

Odpowiedź

Poradnia ginekologiczno–położnicza nie ma prawnego obowiązku powiadamiania prokuratury o ciąży nieletniej. Obowiązek zawiadomienia prokuratury o ciąży nieletniej może wyniknąć w sytuacji zaistnienia przesłanek z art. 40 ust. 2 pkt 2–4 ustawy z 5 grudnia 1996 roku o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 277, poz. 1634 z późn. zm.) - dalej u.z.l.l.d.

Uzasadnienie

W tym przypadku rodzi się kilka problemów prawnych związanych z informowaniem organów ścigania o zaistniałym przestępstwie.

Czy lekarz jest zobowiązany do poinformowania organów ścigania o zaistniałym przestępstwie?

Czy powinien uzyskać zgodę na informowanie o możliwości popełnienia przestępstwa?

Czy dotyczą go uregulowania przewidziane w art. 304 ustawy z 6 czerwca 1997 roku  - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.)? 

Mając na uwadze powyżej powołany przepis art. 40 ust. 2-4 u.z.l.l.d., możliwość zwolnienia lekarza z obowiązku zachowania tajemnicy lekarskiej następuje między innymi  poniższych przypadkach:- badanie lekarskie zostało przeprowadzone na żądanie uprawnionych, na podstawie odrębnych ustaw, organów i instytucji; wówczas lekarz jest obowiązany poinformować o stanie zdrowia pacjenta wyłącznie te organy i instytucje;- pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę na ujawnienie tajemnicy, po uprzednim poinformowaniu o niekorzystnych dla pacjenta skutkach jej ujawnienia. Pierwszy przypadek nie wymaga głębszego omówienia.

Zgodnie z art. 200 ustawy z 6 czerwca 1997 roku - Kodeksu karnego (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) - dalej k.k. obcowanie płciowe z małoletnim poniżej 15 lat jest przestępstwem. Przestępstwo z art. 200 k.k. jest przestępstwem ściganym z urzędu. Zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa może nastąpić, jednak pod pewnymi warunkami. Jako zasadę należy przyjąć, że powiadomienie o popełnieniu czynu zabronionego na osobie pacjenta oparte powinno być o zgodę pokrzywdzonego pacjenta bądź jego przedstawiciela ustawowego. W pierwszej kolejności lekarz powinien poinformować przedstawiciela ustawowego o konieczności podjęcia działań zmierzających do zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, bądź uzyskać zgodę na poinformowanie o tym organów ścigania. 

Czytaj: Informacje o pacjentach tylko na żądanie sądu lub prokuratury>>>

Zgoda przedstawiciela ustawowego będzie wyłączała konieczność zachowania tajemnicy lekarskiej, o czym stanowi art. 40 ust. 2 pkt 4 u.z.l.l.d. Prawo nie wymaga szczególnej formy wyrażenia zgody na wyłączenie tajemnicy zawodowej, jednak w praktyce powinna ona być wyrażona w sposób wyraźny i niebudzący wątpliwości (zob. D. Karkowska "Prawa pacjenta" Warszawa 2004 s. 359). W przypadku braku zgody przedstawiciela ustawowego należy rozważyć czy nie zaistnieje przesłanka przewidziana w art. 40 ust. 2 pkt 3 u.z.l.l.d.

Trzeci przypadek następuje w sytuacji gdy: zachowanie tajemnicy lekarskiej może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób.

Podjęcie działań przez lekarza bez uzyskania takiej zgody, może stanowić naruszenie tajemnicy lekarskiej. Tajemnica lekarska ma charakter względny, oznacza to ze może dojść do jej uchylenia w sytuacjach przewidzianych przepisami prawa. Przepis art. 40 ust. 2 pkt 3 u.z.l.l.d. w sposób jednoznaczny stanowi, że lekarz zwolniony jest z obowiązku zachowania tajemnicy w sytuacji, w której zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia i zdrowia pacjenta lub innych osób. 

W przypadku małoletniego, zdaniem autora możliwe jest powołanie się na zaistnienie wskazanych okoliczności, zważywszy na zapisy zawarte m.in.: w Konwencji o Prawach Dziecka z 20 listopada 1989 roku (Dz. U. z 1991 r. Nr 120, poz. 526 z późn. zm.). Przesłanka z tego artykułu ma charakter ogólny, decyzja o jej ujawnieniu zależy wyłącznie od personelu medycznego, bez względu na zgodę lub sprzeciw pacjenta bądź jego przedstawiciela ustawowego. 

Podstawą uchylenia tajemnicy powinno być "racjonalne przekonanie" lekarza, iż przedstawiciel ustawowy nie podejmie odpowiednich kroków, a dobro małoletniego (jego życie psychiczne bądź fizyczne) będzie zagrożone. Zawiadomienie organów ścigania na podstawie art. 40 ust. 2 pkt 3 u.z.l.l.d. stanowi sytuację wyjątkową, w której [...] lekarz powinien kierować się zasadą wyboru większej wartości, jaką jest życie lub zdrowie pacjenta lub innych osób (zob. A. Augustynowicz "Tajemnica zawodowa lekarza a współdziałanie z organami ścigania" PiM 2008/4/83-89). 

Piśmiennictwo również wskazuje, że lekarz będzie uprawniony do złożenia stosownego zawiadomienia, pomimo braku wyraźnego stanowiska pokrzywdzonego pacjenta bądź jego przedstawiciela ustawowego wtedy, gdy spełnione będą wymogi tzw. zgody domniemanej. 

Jednak złożenie takiego zawiadomienia nie stanowi obowiązku prawnego lekarza. W przypadku błędnego odczytania przez lekarza intencji chorego co do poinformowania organów ścigania lekarz nie poniesie odpowiedzialności (zob. T. Dukiet-Nagórska, Lekarski obowiązek współdziałania z organami ścigania a tajemnica lekarska, PiM 2002, nr 12, s. 7). Ujawnienie informacji przez lekarza nie będzie bezprawne, jeżeli istniały podstawy do przyjęcia, że gdyby pacjent był zorientowany w sytuacji, wyraziłby zgodę. Domniemanie zgody pacjenta na ujawnienie przez pacjenta informacji o przestępstwie nie dotyczy przestępstw ściganych na wniosek (np.: art. 197 k.k. – zgwałcenie) bądź przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego (np. art. 157 § 2 k.k. lekki uszczerbek na zdrowiu). 

Badanie podmiotowe wskazujące na popełnienie czynu karalnego na małoletniej, upoważnia lekarza do rozważenia czy o tym fakcie nie należy powiadomić prokuratury bądź policji. Lekarz jako szczególna grupa zawodowa powinna stać na straży dobra małoletniego. Zdaniem M. Nesterowicza, lekarz ma obowiązek powiadomić władze powołane do ścigania przestępstw, gdy przy leczeniu uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia lub stwierdzeniu śmierci uzyskał pewność lub powziął uzasadnione podejrzenie, że powstały one w związku z przestępstwem. (zob. M. Nesterowicz "Prawo medyczne", Toruń 2005 s. 187).

Inną sytuację przewiduje ustawa z 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 180, poz. 1493 z późn. zm.), która stanowi jednoznacznie w art. 12, że osoby, które w związku z wykonywaniem swoich obowiązków służbowych powzięły podejrzenie o popełnieniu przestępstwa z użyciem przemocy wobec członków rodziny, powinny niezwłocznie zawiadomić o tym Policję lub prokuratora.

Kolejnym problemem jest stosowanie art. 304 k.p.k., który nakłada powszechny obowiązek powiadamiania o popełnionym przestępstwie. Wskazać należy, iż w piśmiennictwie M. Safian uważa, iż art. 304 § 1 k.p.k. nie znosi obowiązku zachowania tajemnicy lekarskiej, uważając, iż wyłomu w obowiązku tajemnicy lekarskiej nie mogą stanowić przepisy adresowane do wszystkich podmiotów, ale musi expressis verbis wynikać z uregulowań stwarzających obowiązek uchylania tajemnicy lekarskiej w określonych sytuacjach" (zob. M. Safian "Prawo i medycyna. Ochrona praw jednostki a dylematy współczesnej medycyny "Warszawa 1998 s. 149-150). Również art. 304 § 2 k.p.k. nie jest podstawą zwolnienia z tajemnicy lekarskiej. Przepis ten dotyczy instytucji państwowych i samorządowych, terminów tych zaś nie powinno traktować się w sposób rozszerzający. M. Filar odnosi postanowienia zawarte w art. 304 § 2k.p.k. do lekarzy, którzy są "funkcjonariuszami publicznymi" w rozumieniu art. 115 § 13 k.k. w "państwowych" zakładach opieki zdrowotnej, tj. pełniących w nich funkcje kierownicze (zob. Lekarskie prawo karne. Zakamycze 2000 s. 371). Końcowo należy wskazać, że przestępstwo z art. 200 k.k. nie znalazło się w katalogu przestępstw z art. 240 k.k. – co do których nałożono prawny obowiązek denuncjacji.

Katarzyna Lenczowska-Soboń 

Prokurator Prokuratury Rejonowej Lublin Północ w Lublinie. Wykłada zagadnienia prawa medycznego na studiach podyplomowych w m.in. Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. Autorka opracowań i komentarzy z tego zakresu. Stały współpracownik Serwisu Prawo i Zdrowie oraz Polskiego Towarzystwa Medycyny Estetycznej.

Czytaj inne komentarze tej autorki:

Ratownik medyczny może stosować przymus bezpośredni wobec pacjenta >>>

Na szczepienie noworodka wymagana jest zgoda matki >>>

Większa świadomość pacjentów to więcej zawiadomień w sprawie błędów lekarskich >>>

Matka może przebywać z chorym dzieckiem podczas jego transportu >>>