Pytanie
Czy jednostka sektora finansów publicznych jaką jest szpital, może miarkować naliczone przez siebie kary umowne w ugodzie sądowej zawartej w postępowaniu przed sądem na podstawie art. 184 Kodeksu postępowania cywilnego?
Odpowiedź
odpowiedzi udzielono: 23 stycznia 2012 r.
W naszej ocenie należy bardzo skrupulatnie i rygorystycznie ocenić okoliczności stanu faktycznego danej sprawy. Jeżeli w okolicznościach sprawy kwestia spełnienia przesłanek z art. 484 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn., zm.) nie budzi żadnych wątpliwości dopuszczalnym jest niewielkie miarkowanie zastrzeżonej kary umownej w ugodzie sądowej. W powyższej sytuacji obniżenie kary umownej nie będzie w naszej ocenie stanowić naruszenia dyscypliny finansów publicznych. Jeżeli jednak w okolicznościach sprawy spełnienie przesłanek ustawowych miarkowania nie jest oczywiste, wówczas zawarcie ugody sądowej, w której szpital obniża karę umowną może rodzić odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Ocena każdego przypadku wymaga zatem dokładnej indywidualnej analizy prawnej i ekonomicznej.
Uzasadnienie
Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (Dz. U. z 2005 r. Nr 14, poz. 114 z późn. zm.) naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest zarówno niepobranie lub niedochodzenie należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych albo pobranie lub dochodzenie tej należności w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia.
W oparciu o powyższy przepis należy uznać, że niedochodzenie należnej szpitalowi kary umownej stanowi naruszenie dyscypliny finansów publicznych.
Ustawodawca w powyżej wskazanej ustawie nie reguluje wprost kwestii możliwości miarkowania takiej kary przez szpital. Możliwość miarkowania kary umownej przewidziana jest w art. 484 § 2 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej; to samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana.
W orzecznictwie przyjmuje się, że w sytuacji, gdy spełnione są przesłanki miarkowania kary umownej dochodzenie jej całości jest sprzeczne ze społeczno –gospodarczym przeznaczeniem przysługującego wierzycielowi prawa i jako takie stanowi naruszenie art. 5 Kodeksu cywilnego. Przykładowo można odwołać się do wyroku Sądu Apelacyjnego w z dnia 18 grudnia 1990 r. (sygn. akt: I ACr 117/90, opubl. OSA 1991/4/20): "Jeżeli dłużnik wykonał w oznaczonym terminie świadczenie w znacznej części, zaś zwłoka w wykonaniu pozostałej części świadczenia nie jest nadmierna, zasadne jest miarkowanie kary pieniężnej stosownie do stopnia, w jakim cel uprawnienia wierzyciela został osiągnięty. W takim przypadku żądanie zapłaty kary pieniężnej w pełnej wysokości pozostaje w sprzeczności ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem przysługującego wierzycielowi prawa podmiotowego (art. 5 k.c.)." Podobnie wypowiedział się też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 września 2007 r. (sygn. akt: V CSK 139/07, opubl. OSNC-ZD 2008/2/44, Biul.SN 2008/1/15, Lex 341635).
W doktrynie z dużą dozą ostrożności komentatorzy dopuszczają możliwość samodzielnego miarkowania kar umownych przez jednostki sektora finansów publicznych. Przykładowo Ryszard Szostak w artykule zatytułowanym "Gospodarka finansowa i zamówienia publiczne a kontrola w jednostkach sektora finansów publicznych" opublikowanym w roczniku Najwyższej Izby Kontroli ("Kontrola Państwowa" Numer 6 (335), listopad – grudzień 2010, opubl. ) wskazał, że jedynie wyjątkowo dopuszczalne jest miarkowanie zastrzeżonych kar umownych.
Biorąc pod uwagę powyższe argumenty w naszej ocenie należy bardzo skrupulatnie i rygorystycznie ocenić okoliczności stanu faktycznego danej sprawy. Jeżeli w okolicznościach sprawy kwestia spełnienia przesłanek z art. 484 § 2 Kodeksu cywilnego nie budzi żadnych wątpliwości dopuszczalnym jest niewielkie miarkowanie zastrzeżonej kary umownej w ugodzie sądowej. W powyższej sytuacji obniżenie kary umownej nie będzie w naszej ocenie stanowić naruszenia dyscypliny finansów publicznych. Jeżeli jednak w okolicznościach sprawy spełnienie przesłanek ustawowych miarkowania nie jest oczywiste, wówczas zawarcie ugody sądowej, w której szpital obniża karę umowną może rodzić odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych.
Zwracamy także uwagę, że zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2007 r. (sygn. akt: I CSK 270/07, LEX nr 530614) art. 144 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. - Prawo zamówień publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 113, poz. 759 z późn. zm.) nie wyłącza w żadnym wypadku regulacji Kodeksu cywilnego o karze umownej, w tym o jej miarkowaniu. W związku z powyższym także w przypadku, gdy kara umowna została zastrzeżona na wypadek nienależytego wykonania umowy zawartej w trybie ustawy Prawo zamówień publicznych dopuszczalnym jest co do zasady miarkowanie kary umownej.
Mirosław Narolski