Dziś przystąpienie gminy do związku międzygminnego jest procedurą długotrwałą, wymaga zmiany statutu związku, uzgodnienia zmiany statutu z wojewodą, podjęcia uchwał przez rady gmin uczestniczących w związku oraz gminy aspirującej do związku, ogłoszenia w wojewódzkim dzienniku urzędowym, wreszcie - wpisu w rejestrze związków międzygminnych. Ponadto nakłada on długotrwałe i nieokreślone w czasie zobowiązania na gminę, z których nie będzie się mogła uwolnić inaczej niż przez wystąpienie ze związku.  A wystąpienie gminy ze związku wymaga przeprowadzenia analogicznej „odwróconej” procedury, czyli także długotrwałej.
Z tego powodu często małe gminy nie są zainteresowane przystępowaniem do związku międzygminnego. Zwłaszcza w sytuacji, gdy chciałyby jedynie przejściowo powierzyć związkowi określone zadania, a nie wiązać się z nim na czas nieokreślony w oparciu o "twardy" stosunek członkostwa  w związku.

Sprawdź w LEX: W jaki sposób powinny być podejmowane uchwały przez walne zgromadzenie związku międzygminnego? >

Dziś albo udział w związku albo samodzielne działanie

Zarówno regulacje ustawy o samorządzie gminnym, jak ich sądowa wykładnia pozostawiają gminie dwie rozłączne możliwości:  albo zawarcie porozumienia międzygminnego z inną gminą (wtedy tylko, gdy ta druga gmina nie jest już członkiem związku), albo przystąpienie do związku międzygminnego.

- Wydaje się to nieuzasadnione i zbyt rygorystyczne, ponieważ tam gdzie utworzono związek międzygminny, gminy sąsiednie zmuszone są do przystąpienia do takiego związku w celu przekazania mu zadań publicznych, albo do samodzielnej realizacji tych zadań publicznych. Brakuje natomiast rozwiązania pośredniego – uważa Michał Cieślak, minister do spraw samorządów w kancelarii premiera.

Czytaj w LEX: Tworzenie centrów usług wspólnych w jednostkach samorządu terytorialnego >

Aby stworzyć prawną możliwość do skorzystania z takiego pośredniego rozwiązania, minister proponuje zmianę art. 74 ustawy o samorządzie gminnym. Zmiana ma zwierać następujące brzmienie:

  1. Związek międzygminny i gmina nie będąca członkiem tego związku międzygminnego mogą zawierać porozumienia w sprawie powierzenia związkowi międzygminnemu określonych przez nie zadań publicznych.
  2. Związek międzygminny wykonujący zadania publiczne objęte porozumieniem przejmuje prawa i obowiązki gminy, związane z powierzonymi mu zadaniami, a gmina ta ma obowiązek udziału w kosztach realizacji powierzonego zadania.
  3. Postanowienia ust. 1 i 2 stosuje się odpowiednio do porozumień zawieranych przez związek powiatowo-gminny i gminę nie będącą członkiem tego związku powiatowo-gminnego.

Czytaj w LEX: Związki powiatowo-gminne >

WSA: Jeśli zastępca wójta reprezentuje gminę w związku, odpowiada za to przed radą>>

To ułatwi tworzenie sieć lokalnych połączeń autobusowych

Zdaniem autorów nowelizacji zmiana przepisów stworzyłaby możliwość zawierania porozumień przez związki międzygminne z gminami nie będącymi członkami takiego związku nie tylko bez uszczerbku dla systemu samorządu terytorialnego w Polsce, ale z korzyścią dla jakości realizowania zadań publicznych. Rozwiązałaby też praktyczne problemy np. w zakresie zadań transportowych.

Sprawdź w LEX: Czy radny gminny może pełnić funkcję w zarządzie sp. z o.o. utworzonej przez związek międzygminny? >

Minister Cieślak wskazuje konkretny przykład: związek międzygminny i gmina sąsiednia nie będąca członkiem związku zainteresowane były przekazaniem zadań transportowych tej gminy na rzecz związku niezależnie od projektu unijnego. Ponieważ przepisy nie pozwalają na zawarcie porozumienia z taką gminą, pozostawało rozwiązanie polegające na przystąpieniu tej gminy do związku. Okazało się to niemożliwe ze względu na wymagania proceduralne realizowanego projektu unijnego, który nie pozwalał na zmianę składu „osobowego” związku międzygminnego.

Sprawdź w LEX: Czy związek międzygminny powinien przekazać aktualny rejestr działalności regulowanej do gminy, jeżeli gmina od nowego roku przejęła obowiązki utrzymania i wystąpiła ze związku? >

Tymczasem, gdyby ustawa o samorządzie gminnym pozwała związkowi międzygminnemu na zawieranie porozumień z gminami niebędącymi członkami związku problem taki w ogóle by nie wystąpił, ani na gruncie przepisów krajowych, ani na gruncie projektu unijnego.  Podobny problem pojawił się przy okazji korzystania przez związków międzygminnych ze środków Funduszu rozwoju przewozów autobusowych.

Sprawdź w LEX: Czy likwidacja związku międzygminnego wymaga podjęcia uchwały przez radę gminy, po podjęciu uchwały o rozwiązaniu związku przez zgromadzenie, jeżeli taki obowiązek nie wynika ze statutu? >

 

Problemem mogą być wzajemne rozliczenia

Proponowaną zmianę przepisów pozytywnie ocenia Janusz Sypiański dyrektor Związek Gmin Warmińsko-Mazurskich. Uważa, że każde poluzowanie przepisów i zmniejszenie biurokracji jest dobre dla samorządów.

- Możliwość zawierania takich porozumień w wielu gminach rozwiązałoby na przykład problem opieki nad bezdomnymi zwierzętami. Pozwoliłby na zawarcie porozumienia ze związkiem gmin, które prowadzi takie schronisko. Problem może być jednak kwestia rozliczeń między gminą, a związkiem. Uważam jednak, że samorządowcy są się wstanie porozumień bez konieczności angażowania w to legislator czy rządu – mówi Janusz Sypniewski.

Sprawdź w LEX: Czy dla rozwiązania porozumienia międzygminnego wymagana jest uchwała rady gminy?  >

Także Bernadeta Skubel, prawnik Związku Powiatów Polskich uważa, że zaproponowane rozwiązanie mogłoby pomóc niektórym gminom, w realizacji niektórych zadań. - To rozwiązanie w pewnych okolicznościach może być przydatne. Ale z drugiej strony z potencjału związku korzystałby gminy, które do tego potencjału związku nie chcą się dołożyć  - zwraca uwagę Bernadeta Skubel.

Projekt ustawy o zmianie ustawy o samorządzie gminnym znalazł się już w wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów. 

Czytaj w LEX: Stowarzyszenie powiatów a związek powiatów >