Celem ustawy z dnia 16 czerwca 2023 r. o zmianie ustawy o Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022 oraz niektórych innych ustaw jest wprowadzenie zmian w ustawie z dnia 14 kwietnia 2023 r. o Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022 zmierzających przede wszystkim do zniesienia możliwości stosowania przez Komisję do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022 środków zaradczych, zmiany trybu odwoławczego od decyzji Komisji z sądów administracyjnych na sądy powszechne, wzmocnienia niezależności Komisji i transparentności postępowań przed Komisją oraz ujednolicenia w ramach systemu prawnego ochrony tajemnic zawodowych.
Ustawa została wniesiona do Sejmu jako inicjatywa ustawodawcza Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.
Czytaj w LEX: Ustawa o Państwowej Komisji ds. badania wpływów rosyjskich w zakresie uprawnień informacyjnych - komentarz praktyczny >
Najważniejsze zmiany
Ustawa uchyla możliwość orzekania środków zaradczych (tj. cofnięcia poświadczenia bezpieczeństwa lub nałożenia zakazu otrzymania poświadczenia bezpieczeństwa, zakazu pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi, cofnięcia pozwolenia na broń lub nałożenia zakazu posiadania pozwolenia na broń), stosowanych wobec osób będących w latach 2007–2022 funkcjonariuszami publicznymi lub członkami kadry kierowniczej wyższego szczebla, które pod wpływem rosyjskim działały na szkodę interesów Rzeczypospolitej Polskiej, a mających na celu zapobiegnięcie ponownemu działaniu pod wpływem rosyjskim na szkodę interesów Rzeczypospolitej Polskiej.
W konsekwencji tej zmiany Komisja będzie mogła wydać wyłącznie decyzję administracyjną stwierdzającą, że działanie osoby będącej w latach 2007–2022 funkcjonariuszem publicznym lub członkiem kadry kierowniczej wyższego szczebla było działaniem pod wpływem rosyjskim na szkodę interesów Rzeczypospolitej Polskiej albo nie było takim działaniem.
Czytaj w LEX: Uprawnienia Komisji wobec organów i instytucji publicznych w celu badania wpływów rosyjskich w RP>>
Ponadto, zgodnie z obowiązującym przepisem art. 38 ust. 1 ustawy o Państwowej Komisji, Komisja będzie mogła wydać decyzję administracyjną uchylającą (w całości albo w części) decyzję administracyjną wydaną pod wpływem rosyjskim na szkodę interesów Rzeczypospolitej Polskiej, stwierdzić nieważność takiej decyzji (w całości albo w części) albo stwierdzić, że taka decyzja została wydana z naruszeniem prawa i wywołała nieodwracalne skutki prawne.
W związku z uchyleniem środków zaradczych, ustawa dokonuje również odpowiednich zmian dostosowujących w ustawie z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amunicji, ustawie z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych oraz ustawie z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych, de facto przywracających stan prawny sprzed wejścia w życie przepisów ustawy o Państwowej Komisji w stosownym zakresie.
W odniesieniu do modyfikacji zasad procedury odwoławczej od niektórych decyzji administracyjnych Komisji, ustawa wprowadza rozwiązanie, zgodnie z którym osoba, wobec której Komisja wyda decyzję stwierdzającą, że działanie tej osoby było działaniem pod wpływem rosyjskim i stanowiło działanie na szkodę interesów Rzeczypospolitej Polskiej, będzie mogła wnieść odwołanie do właściwego sądu apelacyjnego, na zasadach dotyczących apelacji w postępowaniu cywilnym, a następnie skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego. Ustanowienie w tym zakresie sądu apelacyjnego jako sądu odwoławczego ma umożliwić rozpoznanie środka odwoławczego przez sędziów posiadających odpowiednie do sprawy doświadczenie oraz kwalifikacje zawodowe.
Apelacja będzie wnoszona do sądu apelacyjnego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby albo do Sądu Apelacyjnego w Warszawie – zgodnie z wyborem osoby odwołującej się, a rozpoznanie skargi kasacyjnej od orzeczenia sądu apelacyjnego będzie należało do właściwości Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego.
Jednocześnie ustawa przewiduje zakaz możliwości nadania rygoru natychmiastowej wykonalności decyzjom administracyjnym Komisji oraz zwolnienie od kosztów sądowych osoby wnoszącej ww. odwołanie od decyzji administracyjnej Komisji do sądu apelacyjnego.
W odniesieniu do wzmocnienia niezależności Komisji i transparentności postępowań przed Komisją ustawa wprowadza zasadę, zgodnie z którą członkiem Komisji nie może być poseł ani senator, modyfikuje zasadę wyboru przewodniczącego Komisji – odtąd przewodniczącego będą wybierali członkowie Komisji, a nie Prezes Rady Ministrów oraz powierza Komisji kompetencję do określenia swojego regulaminu, przyznaną pierwotnie Prezesowi Rady Ministrów.
Czytaj w LEX: Odpowiedzialność członków Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich za działania niezgodne z prawem >
Jednocześnie, w miejsce możliwości przeprowadzania przez Komisję rozpraw oraz zasady niejawności posiedzeń Komisji wyznaczonych poza rozprawą, ustawa wprowadza obowiązek przeprowadzania rozpraw oraz zasadę jawności posiedzeń poza rozprawą.
Czytaj: KE analizuje polską ustawę o "rosyjskiej" komisji, USA zaniepokojone>>
W zakresie ujednolicenia w ramach systemu prawnego ochrony tajemnic zawodowych ustawa wyklucza możliwość przesłuchania przez Komisję w charakterze świadka obrońcy albo adwokata lub radcy prawnego – co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę, duchownego – co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi, a także mediatora – co do faktów, o których dowiedział się prowadząc postępowanie mediacyjne w postępowaniu karnym.
Czytaj też: Członek komisji sporo się dowie, ale niekoniecznie nie przekaże dalej >
Ponadto ustawa uchyla przepis stanowiący, że Komisja publikuje pierwszy raport ze swojej działalności do dnia 17 września 2023 r. oraz dodaje regulacje na wypadek nieprzedstawienia Marszałkowi Sejmu przez kluby poselskie lub parlamentarne kandydatów na członków Komisji w terminie 14 dni od dnia wejścia w życie ustawy o Państwowej Komisji.
Ustawa zawiera również przepisy przejściowe na wypadek zgłoszenia do składu Komisji, a nawet wyboru do składu Komisji, przed dniem wejścia w życie jej przepisów, osoby sprawującej mandat posła lub senatora, a także na wypadek gdyby wyboru przewodniczącego Komisji dokonał – na podstawie przepisów pierwotnej ustawy – Prezes Rady Ministrów.
Ustawa weszła w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia, czyli 8 sierpnia.
Prezydent podpisał ustawę i chciał jej nowelizacji
Prezydent Andrzej Duda poinformował 29 maja br., że podpisuje ustawę o "rosyjskiej" komisji, bo taka komisja jest potrzebna, ale kieruje ją do do Trybunału Konstytucyjnego, ponieważ uznaje część wątpliwości konstytucyjnych zgłaszanych wobec tej regulacji. Po paru dniach skierował do Sejmu projekt jej nowelizacji.
Czytaj w LEX: Ocena ustawy z dnia 14 kwietnia 2023 r. w świetle prawa Unii Europejskiej >
- Zdecydowaliśmy się na przyjęcie poprawek, które przygotował prezydent, by zlikwidować wszelkie wątpliwości, które rzekomo pojawiały się przy tym projekcie. Po przyjęciu poprawek opozycja nie będzie miała żadnych argumentów do mówienia o tym, że komisja chce ograniczyć czyjeś funkcjonowanie w życiu publicznym. Będzie widać klarownie, że tak naprawdę wiele osób boi się rozliczenia za kwestię współpracy z Rosją – powiedział po sejmowej debacie rzecznik rządu Piotr Müller.
Opozycja twierdziła podczas debaty, że tej ustawy nie da się poprawić. - Nie da się poprawić ustawy, która od pierwszego do ostatniego zdania jest niezgodna z konstytucją; nie da się poprawić ustawy, która ma na celu tylko jedną rzecz, czyli wyeliminowanie przeciwników politycznych z życia publicznego - powiedział szef klubu KO Borys Budka.
Ustawa z 14 kwietnia 2023 r. o Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022 weszła w życie 31 maja 2023 roku.