Nasilenie transportu drogowego w miastach Unii Europejskiej związane ze wzrostem gospodarki europejskiej oraz wymogami obywateli w zakresie mobilności jest podstawową przyczyną coraz większego zatłoczenia infrastruktury drogowej i zwiększonego zużycia energii, jak również źródłem problemów ekologicznych i społecznych w miastach.


W tym celu, władze Unii Europejskiej podjęły inicjatywę wdrożenia Inteligentnych Systemów Transportowych (ITS) poprzez uchwalenie Dyrektywy, dla której termin transpozycji do przepisów prawa krajowego minął 27 lutego 2012 roku. ITS obejmują infrastrukturę, pojazdy i użytkowników oraz zarządzanie ruchem i mobilnością infrastruktury.


Jako priorytetowe obszary, w Dyrektywie określono:
a) optymalne wykorzystanie danych o drogach, ruchu i podróży;
b) ciągłość usług ITS związanych z zarządzaniem ruchem i przewozami towarowymi;
c) aplikacje ITS związane z bezpieczeństwem i ochroną ruchu drogowego;
d) powiązanie pojazdu z infrastrukturą transportową.


W obrębie tych priorytetowych obszarów ustalono sześć priorytetowych działań:
1. zapewnienie dostępnych na terenie całej UE usług w zakresie informacji o podróży z wykorzystaniem różnych rodzajów transportu;
2. zapewnienie dostępnych na terenie całej UE usług informacyjnych dotyczących ruchu w czasie rzeczywistym;
3. dane i procedury dotyczące bezpłatnego dostarczania użytkownikom powszechnych informacji o ruchu, związanych z bezpieczeństwem drogowym;
4. zharmonizowane zapewnienie interoperacyjnej usługi eCall na terenie całej UE;
5. zapewnienie usług informacyjnych o bezpiecznych i chronionych miejscach parkingowych dla samochodów ciężarowych i pojazdów użytkowych;
6. zapewnienie usług w zakresie rezerwacji bezpiecznych i chronionych miejsc parkingowych dla samochodów ciężarowych i pojazdów użytkowych.


ITS to zaawansowane aplikacje, które mają na celu świadczenie innowacyjnych usług związanych z różnymi rodzajami transportu i zarządzaniem ruchem oraz pozwalają na informowanie różnych użytkowników ruchu w miastach i poza nimi, a przez to na bardziej skoordynowane i inteligentniejsze korzystanie z sieci transportowych. ITS łączą w sobie telekomunikację, elektronikę i technologie informatyczne z inżynierią transportu, w celu planowania, projektowania, obsługi, utrzymywania i zarządzania systemami transportu.


Zarządzanie ruchem w miastach i aglomeracjach miejskich łączy realizację potrzeb transportowych i parkingowych zarówno mieszkańców, przedsiębiorstw, turystów, jak i innych użytkowników drogowej infrastruktury miejskiej. Ruch w każdym mieście ma swoją własną charakterystykę. W związku z tym każde miasto powinno mieć w tym względzie swoje specyficzne cele strategiczne, aby zachować płynność ruchu i motywować kierowców do zmiany nawyków. Strategie te obejmują zazwyczaj politykę opłat i kontrolę dostępu do określonych ciągów lub stref komunikacyjnych.@page_break@

Po określeniu celów strategicznych organizacji transportu miejskiego zgodnych z celami inżynierów ruchu, ale i zgodnych z potrzebami jego użytkowników (kierowcy, piesi, transport publiczny, pojazdy uprzywilejowane itp.), należy zdefiniować modele, a następnie wybrać technologie.

Elektroniczne systemy telematyczne mogą służyć do, np.: automatycznego wykrywania i kierowania strumieni pojazdów określoną trasą, zarządzania informacją, nadzoru ruchu (wykrywanie zdarzeń w tunelach i na otwartych odcinkach dróg), informowania o czasie podróży, monitorowania poziomu hałasu i emisji spalin.

W odpowiedzi na to zapotrzebowanie, na rynku pojawiły się specjalistyczne rozwiązania techniczno-organizacyjne, w zakresie rozwijania, wdrażania i obsługi elektronicznych systemów zarządzania ruchem miejskim, których integralna częścią jest system poboru opłat od użytkowników dróg. Wybór aplikacji należy do władz miasta. Zastosowane technologie pozwalają na jednoznaczną identyfikację użytkownika ruchu drogowego poprzez automatyczne rozpoznawanie tablic rejestracyjnych albo poprzez obowiązek wyposażenia pojazdu w urządzenie techniczne, które komunikuje się z infrastrukturą przydrożną.


Technologie te mogą być zastosowane w takich modelach miejskich, jak:
- strefa – kierowcy uiszczają opłatę wg taryfy, za wjazd do zdefiniowanego obszaru, co ogranicza ruch w strefie i zniechęca do krótkich przejazdów z zewnątrz do wewnątrz;
- kordon – kierowcy uiszczają opłaty za przekroczenie otoczenia zdefiniowanego terenu; możliwe jest tworzenie systemu z kilku kordonów;
- korytarz – w zależności od celów modelu, kierowcy uiszczają opłaty lub otrzymują zniżki jeśli używają określonej trasy;
- infrastruktura – kierowcy płaca za używanie określonego elementu infrastruktury, np. mostu, tunelu, drogi ekspresowej, a system poboru opłat może służyć odzyskaniu nakładów inwestycyjnych lub finansowaniu utrzymania obiektu;
- odległość – opłata jest naliczana w zależności od pokonanej odległości w danym regionie;
- czas – opłata pobierana jest za czas przebywania w zdefiniowanym obszarze;
- parkingi i garaże – automatyczne naliczenie płatności za wjazd do garażu i/lub strefy płatnego parkowania poza ulicą.@page_break@


Aktualnie w większości miast Europy stosowane są systemy telematyczne spełniające wymagania ITS wynikające z Dyrektywy UE i powiązane z priorytetami tej dyrektywy, w tym również w miastach polskich, np.:
- Warszawa - platforma planowania podróży w aglomeracji warszawskiej; zintegrowany system zarządzania ruchem – etap 2;
- Gdańsk, Gdynia, Sopot - zintegrowany systemu zarządzania ruchem TRISTAR;
- Kraków - rozwój systemu zarządzania transportem publicznym; rozwój sterowania ruchem; wyposażenie taboru autobusowego w komputery pokładowe; system informacji o dostępnych parkingach oraz miejscach parkingowych;
- Poznań - system ITS Poznań;
- Rzeszów - budowa systemu integrującego transport publiczny miasta Rzeszowa i okolic;
- Łódź - obszarowy system sterowania ruchem;
- Katowice - realizacja inteligentnego systemu zarządzania transportem w Katowicach z uwzględnieniem funkcji metropolitarnej miasta Katowice; system dynamicznej informacji pasażerskiej; śląska karta usług publicznych;
- Kalisz, Gliwice, Kielce, Olsztyn, Wrocław, Koszalin, Opole, Zielona Góra, Bydgoszcz, Toruń, Lublin, Szczecin – planowane wdrażanie, rozwijanie i doskonalenie zintegrowanych systemów zarządzania ruchem miejskim i/lub ich elementów (np.: dynamiczna informacja pasażerska, tablice zmiennej treści, sygnalizacja świetlna, monitoring wizyjny, ważenie pojazdów, monitoring potoków pasażerskich, bilety elektroniczne, rozpoznawanie tablic rejestracyjnych).


W celu lepszej koordynacji działań objętych priorytetami Dyrektywy, w Polsce powołane zostało Stowarzyszenie Inteligentne Systemy Transportowe ITS POLSKA, skupiające obecnie ponad 70 członków zwyczajnych i wspierających, którzy reprezentują: producentów sprzętu i oprogramowania systemowego, firmy konsultingowe, ośrodki naukowo-badawcze oraz organizatorów ruchu drogowego – krajowego i miejskiego.


Kompleksowe rozwiązania dla ruchu miejskiego opierają się na jednym centralnym systemie, jako ośrodku konsolidacji wszystkich generowanych danych. Są one pozyskiwane z infrastruktury przydrożnej, z bazy użytkowników i administracji. Centrum musi też zarządzać procesami obsługi kierowców i pojazdów (jako klientów) w czasie rzeczywistym, call center oraz wsparciem dla użytkowników. Jako dodatkowe funkcjonalności mogą być zastosowane: elektroniczne znaki drogowe i informacyjne, kontrola „czerwonego światła” monitorowanie niebezpiecznych ładunków, monitoring i poszukiwanie (także skradzionych) pojazdów, obsługa poboru opłat w schemacie kont użytkowników w systemie przedpłatowym jak i z odroczoną płatnością.


Transport miejski, chociaż zawsze był nazywany „nerwem miasta”, w warunkach miasta innowacyjnego i inteligentnego nabiera jeszcze istotniejszego znaczenia. Zarządzanie ruchem miejskim z wykorzystaniem elementów ITS może promować ruch niskiej emisji (pojazdy elektryczne i hybrydowe). Może także dawać większy wybór zachowania użytkowników ruchu drogowego odchodząc od „zakazu wjazdu” w kierunku „opłaty za wjazd”. Organizacja ruchu drogowego oparta o te systemy prowadzi do wzrostu bezpieczeństwa, upłynnienia ruchu, redukcji szkodliwych emisji i niszczenia nawierzchni, a w konsekwencji także do wzrostu dochodów budżetów miejskich.


Przydatne materiały:
1.Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/40/UE z dnia 7 lipca 2010 r. w sprawie ram wdrażania inteligentnych systemów transportowych w obszarze transportu drogowego oraz interfejsów z innymi rodzajami transportu, Dz. U. UE, L 207 z 06.08.2010 r.
2.Informacja dla Komisji Europejskiej dotycząca krajowych działań w zakresie IST na okres 5 lat, http://www.transport.gov.pl/files/0/1795694/InformacjadlaKEwsITSpublikacja.pdf.
3.http://www. itspolska.pl.