Agitację wyborczą może prowadzić każdy komitet wyborczy i każdy wyborca, w tym zbierać podpisy popierające zgłoszenia kandydatów po uzyskaniu pisemnej zgody pełnomocnika wyborczego. Po zmianach w 2018 r. bezsporne jest i niekwestionowane, że zgoda pełnomocnika nie jest wymagana na prowadzenie agitacji wyborczej, a jedynie potrzebna jest na zbieranie podpisów zgłaszających kandydata.
Wyborcą jest osoba, która ma czynne prawo wyborcze, co w przypadku wyborów do Sejmu i do Senatu oraz w wyborach Prezydenta Rzeczypospolitej oznacza, że osoba taka musi być obywatelem polskim, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat.
Agitacją wyborczą jest natomiast publiczne nakłanianie lub zachęcanie do głosowania w określony sposób, w tym w szczególności do głosowania na kandydata określonego komitetu wyborczego.
Czytaj artykuł w LEX: Kowalski Patryk, "Test agitacyjności" informacji rozpowszechnianych podczas kampanii wyborczych. Uwagi na tle orzecznictwa sądów powszechnych>
Ustalenie kręgu podmiotów legitymowanych do prowadzenia agitacji wyborczej jest ważne m.in. ze względu na możliwość zastosowania trybu wyborczego, tj. postępowania, które ma chronić przed publicznym rozpowszechnieniem - w ramach agitacji wyborczej – informacji nieprawdziwych. Przesłanka prowadzenia agitacji wyborczej umożliwia skorzystanie z tego trybu, co w praktyce oznacza, że brak uznania, że dany podmiot prowadzi agitację wyborczą, uniemożliwia dochodzenie ochrony w trybie wyborczym, chociażby rozpowszechniał on informacje nieprawdziwe, tj. takie, które mogą być oceniane z perspektywy kryterium prawdy i fałszu.
Przeczytaj także: Tryb wyborczy chroni przed nieprawdziwymi informacjami
Definicja materiałów wyborczych
Nieprawidłowe jest rezerwowanie zastosowania trybu wyborczego jedynie wobec materiałów wyborczych definiowanych w art. 109 kodeksu wyborczego, zgodnie z którym materiałem wyborczym jest każdy pochodzący od komitetu wyborczego upubliczniony i utrwalony przekaz informacji mający związek z zarządzonymi wyborami.
Nieprawidłowość takiego stanowiska wynika samodzielnie z art. 111 par 1 kodeksu wyborczego, zgodnie z którym zastosowanie trybu wyborczego jest możliwe, jeżeli rozpowszechniane, w tym również w prasie w rozumieniu ustawy z 26 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe, materiały wyborcze, w szczególności plakaty, ulotki i hasła, a także wypowiedzi lub inne formy prowadzonej agitacji wyborczej, zawierają informacje nieprawdziwe.
Redakcja tego przepisu wprost stanowi, że poza materiałami wyborczymi w ujęciu ścisłym, tj. wywodzonym z art. 109 kodeksu wyborczego, przedmiotem postępowania w trybie wyborczym są także wypowiedzi lub inne formy prowadzenia agitacji wyborczej. Wtórną kwestią jest to, czy uznamy, że wypowiedzi i inne formy agitacji wyborczej stanowią quasi materiały wyborcze, względem których nie zachodzi obowiązek oznaczania ich jako pochodzących od komitetu wyborczego, czy uznamy za oczywisty fakt, że agitacja wyborcza jest pojęciem szerszym i może być prowadzona z wykorzystaniem materiałów wyborczych w rozumieniu art. 109, jak również w każdy inny sposób, o ile w sposób publiczny zachęca lub nakłania ona do głosowania w określony sposób, w szczególności zaś do głosowania na określonego kandydata.
Czytaj także artykuł w LEX: Instytucja trybu wyborczego (art. 111 Kodeksu wyborczego) a granice swobody wypowiedzi wyborczej w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka>
Agitacja wyborcza to działanie wyborcy bez udziału komitetu wyborczego
Wykładnia celowościowa tego przepisu, również w związku z faktem, iż każdy wyborca może prowadzić agitację wyborczą, rozwiewa wszelkie wątpliwości, że przedmiotem ochrony z art. 111 kodeksu wyborczego jest również każda forma agitacji wyborczej, prowadzona przez wyborcę, czyli również taka, która prowadzona jest poza strukturami komitetu wyborczego, oraz z wykorzystaniem innych instrumentów niż materiały wyborcze definiowane w art. 109 kodeksu wyborczego.
Argumentacja przeciwna prowadziłaby w praktyce do nieracjonalnych wniosków, a mianowicie takich, że w świetle obowiązujących przepisów wyborca mógłby bez możliwości zrecenzowania jego działań w trybie wyborczym, bez granic rozpowszechniać publicznie informacje nieprawdziwe, nakłaniając lub zachęcając do głosowania na danego kandydata. Przepisy kodeksu wyborczego nie uzależniają zakwalifikowania określonych działań wyborcy jako agitacji od faktu jakiejkolwiek współpracy z komitetem wyborczym, co oznacza, że może on prowadzić taką agitację bez wiedzy, a nawet zgody komitetu wyborczego oraz z wykorzystaniem własnych materiałów, jak również ma nieskrępowane prawo do podjęcia decyzji co do formy prowadzenia agitacji wyborczej.
Uzależnianie zastosowania trybu wyborczego od samej formy przekazu, jaką jest materiał prasowy nie ma jakiegokolwiek uzasadnienia w przepisach prawa. Zupełnie inną kwestią jest ocena danego materiału prasowego jako agitacji wyborczej. Ocena taka jest jednak urzędowym przedsionkiem oceny każdej wypowiedzi i to niezależnie od tego, kto jest autorem takiej wypowiedzi. Kryteriami dopuszczalności zastosowania tego tryby jest ocena, czy dana wypowiedź zachęca lub nakłania do głosowania na określonego kandydata lub w określony sposób i czy zawiera treści dające się ocenić wedle kryterium prawdy i fałszu. W przypadku materiałów prasowych, fakt możliwość skorzystania z instrumentów przewidzianych prawem prasowym, dodatkowo również prawem cywilnym czy karnym nie ma wpływu na możliwość zastosowania trybu wyborczego.
Czytaj także w LEX: O potrzebie konstytucjonalizacji prawa obywateli do prawdy i konieczności poszerzenia ustawowego zakresu jego ochrony w czasach postprawdy>
Ryzyko niepowodzenia nie ma wpływu na krąg biernie legitymowanych
W kontekście oceny prawnej możliwości zastosowania trybu wyborczego bez znaczenia są dywagacje natury politycznej, czy wróżebnej, tj. czy Sąd uzna dane wypowiedzi za agitację wyborczą i zidentyfikuje w niej fragmenty, które mogą być oceniane wedle kryterium prawdy i fałszu, od czego może zależeć formalne „niepowodzenie” w procesie w trybie wyborczym. Takie formalne „niepowodzenie” jest ryzykiem każdego postępowania w trybie wyborczym, a materiał prasowy nie różni się w niczym od innych form publicznego przekazu. Bez znaczenia jest przy tym cel prasy, jakim zgodnie z art. 1 ustawy Prawo prasowe jest urzeczywistnianie prawa obywateli do ich rzetelnego informowania, jawności życia publicznego oraz kontroli i krytyki społecznej. Nie wpływa on bowiem na możliwość prezentowania w prasie informacji nieprawdziwych, które w czasie kampanii wyborczej mogą być kontrolowane w trybie wyborczym.
Czytaj także artykuł w LEX: Drożdżejko Zygmunt, Ochrona prawdziwości danych i informacji oraz dóbr osobistych w trakcie kampanii wyborczej i referendalnej. Wybrane zagadnienia>
Cisza wyborcza i zwyczaj jej zachowania potwierdza tezę
Zwyczaj nie jest samosprawdzalnym recenzentem działania zgodnie z prawem. Niemniej dla poparcia trudnej do obalenia tezy, że materiały prasowe mogą stanowić agitację wyborczą jest ocena działań mediów w trakcie trwania ciszy wyborczej. Zgodnie z art. 107 par 1 Kodeksu wyborczego w dniu głosowania oraz na 24 godziny przed tym dniem prowadzenie agitacji wyborczej, w tym zwoływanie zgromadzeń, organizowanie pochodów i manifestacji, wygłaszanie przemówień oraz rozpowszechnianie materiałów wyborczych jest zabronione. W trakcie trwania ciszy wyborczej obserwujemy drastyczną zmianę charakteru wypowiedzi medialnych. Publikacje nie dotyczą kwestii politycznych, w aspekcie wyborczym, koncertując się na dozwolonych komunikatach profrekwencyjnych.
Przyjmując tezę, że materiał prasowy nie może stanowić agitacji wyborczej, czas ciszy wyborczej nie różniłby się od „zwyczajnego dnia” pełnego politycznych wypowiedzi. Wprawdzie cisza wyborcza oznacza zakaz agitacji, niemniej samo pojęcie agitacji się nie zmienia. Kryterium nieprawdziwości treści jest natomiast czynnikiem obiektywnym i nikt nie kwestionuje, że w materiałach prasowych mogą się pojawiać treści nieprawdziwe.
Rafał Rozwadowski, adwokat
Czytaj także w LEX: Wojciechowski Jacek Michał, Przepisy karne dotyczące ciszy wyborczej w świetle zasady nullum crimen sine lege>
Cena promocyjna: 44.1 zł
|Cena regularna: 49 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 34.3 zł
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
