W tej sprawie dwa organy wypowiedziały się w duchu uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego; Prokurator Krajowy a w jego imieniu Przemysław Ostojski obawiał się obejścia prawa, a Rzecznik Praw Dziecka Mikołaj Pawlak postulował odmowę podjęcia uchwały, gdyż zagrożona byłaby spójność polskiego prawa. Klauzula porządku publicznego nie pozwala na transkrypcję aktu urodzenia, gdzie w rubryce ojciec widnieje nazwisko kobiety.
Podobne stanowisko przyjęła Fundacja Ordo Iuris.
Czytaj: Transkrypcja aktu urodzenia dziecka dwóch matek jest dopuszczalna>>
Rzecznik Praw Obywatelskich natomiast uważa, że odmowa podjęcia uchwały lub negatywna uchwała powoduje dyskryminację dzieci ze związków jednopłciowych.
Helsińska Fundacja Praw Człowieka również wypowiedziała się za możliwością transkrypcji, gdy do aktu urodzenia dziecka wpisane są dwie kobiety.
Krzywda dzieci?
Pełnomocnik skarżącej przekonywała, że podejście Prokuratora Krajowego do problemu powoduje traktowanie niektórych dzieci, jako obywateli gorszej kategorii. Dlatego, że mają one trudności z uzyskaniem paszportu polskiego, nie otrzymują numeru PESEL, nie mogą podróżować w granicach Unii Europejskiej, co łamie wspólnotową zasadę swobodnego przepływu osób.
- Popieramy stanowisko RPO, mamy do czynienia z naruszeniem praw dziecka, bo nie wydaje im się dokumentów, więc pozostają bezpaństwowcami - podkreśliła adwokat Anna Mazurczyk, drugi pełnomocnik skarżącej.
Ojcem zawsze jest mężczyzna
NSA 2 grudnia br podjął uchwałę, według której art. 104 ust. 5 i art. 107 pkt 3 ustawy z 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego w związku z art. 7 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe nie dopuszcza transkrypcji zagranicznego aktu urodzenia dziecka, w którym jako rodzice wpisano osoby tej samej płci.
Czytaj: WSA: Transkrypcja aktu małżeństwa dwóch mężczyzn narusza porządek prawny>>
Celem transkrypcji zagranicznego aktu urodzenia jest możliwość posługiwania się nim przed organami administracyjnymi - mówił sędzia Jacek Chlebny. - Dane muszą być identyczne, co w oryginale. - Jeśli nie było uznania dziecka przez ojca, imię ojca wskazuje matka. Jeśli nie poda ojca, to kierownik USC może je wybrać. Rubryka "ojciec" nie może być pusta - mówił sędzia.
Jak wyjaśniał sędzia Chlebny rodzicami dziecka w prawie polskim mogą być tylko matka i ojciec. Ustawa Prawo o aktach stanu cywilnego ojcem zawsze jest mężczyzna. Polskie ustawodawstwo nie zna innej kategorii rodzica, gdyż wywołałoby to negatywne skutki prawne - dodał.
Co do uzyskania przez dziecko dwóch kobiet paszportu polskiego, to skarżąca Małgorzata Z., matka nie wyczerpała wszystkich środków odwoławczych które jej przysługują. Prawo do paszportu ma każdy. Gdy polski konsul w Londynie pozostawił bez rozpoznania jej wniosek o przyznanie paszportu małoletniemu synowi, to powinna złożyć skargę na bezczynność organu - sugerował NSA.
- Jeśli potrzebny jest numer PESEL, to konsul może wydać paszport tymczasowy - dodał sędzia Chlebny.
Tło problemu
Problem powstał w toku rozpoznania skargi kasacyjnej matki - Małgorzaty Z. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 20 października 2016 r.
Wcześniej, w kwietniu 2016 r. Kierownik Urzędu Stanu Cywilnego odmówił wpisania do polskich ksiąg USC, brytyjskiego aktu urodzenia na nazwisko: Viktora Z., urodzonego w październiku 2015 r. w Wielkiej Brytanii. W akcie tym widnieje jako matka dziecka: Małgorzata Z., natomiast Sylwia W., urodzona w Polsce, wpisana jest, jako rodzic dziecka.
Kierownik urzędu uznał, że transkrypcja tego aktu byłaby sprzeczna z podstawowymi zasadami porządku prawnego Polski. Przeniesienie do rejestru stanu cywilnego zagranicznego aktu urodzenia, w którym jako matka i jako "rodzic" figurują dwie kobiety, byłoby sprzeczne z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym.
Wojewoda mazowiecki także odmówił wpisania do akt stanu cywilnego tego zagranicznego aktu urodzenia.
Wątpliwości sędziów NSA
Gdy skarga kasacyjna matki dziecka dotarła do Naczelnego Sądu Administracyjnego, ten powziął wątpliwość, która przedstawił rozszerzonemu składowi, które sprowadza się do pytania czy porządek prawny Polski dopuszcza transkrypcję zagranicznego aktu urodzenia dziecka, w którym jako rodzice wpisane są osoby tej samej płci.
W uzasadnieniu NSA napisał, że w tej sprawie występują poważne rozbieżności prawnej dopuszczalności transkrypcji zagranicznego aktu urodzenia dziecka, w którym, jako rodzice, wpisane zostały osoby tej samej płci.
Skład orzekający ma na uwadze, że rejestracja, w polskich aktach stanu cywilnego, pochodzenia dziecka od dwóch osób tej samej płci, ma doniosłe znaczenie z punktu widzenia statusu jednostki w państwie – jej praw i wolności, ich przestrzegania oraz ochrony, jak również spójności (koherentności) polskiego systemu prawnego ze standardami prawa międzynarodowego i prawa Unii Europejskie.
Dwa różne nurty orzeczeń
W orzecznictwie sądów ukształtowały się dwa nurty orzecznicze:
- Pierwszy wyraża się w poglądzie, że wpisanie do polskich ksiąg stanu cywilnego treści zagranicznego aktu urodzenia, który obok matki (ojca) dziecka, jako drugiego rodzica wymienia osobę tej samej płci, stanowiłoby pogwałcenie podstawowych zasad polskiego porządku prawnego. Zgodnie bowiem z art. 7 ustawy Prawo prywatne międzynarodowe prawa obcego nie stosuje się, jeżeli jego stosowanie miałoby skutki sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego RP.
- Drugi nurt orzeczniczy zapoczątkowany został wyrokiem NSA z dnia 10 października 2018 r., (sygn. akt II OSK 2552/16). W tym wyroku NSA stwierdził, że odmowa transkrypcji aktu urodzenia jest naruszeniem praw dziecka w kontekście gwarancji zapewnianych przez Konwencję o prawach dziecka. W instytucji transkrypcji obligatoryjnej, NSA dopatrzył się kluczowego źródła obowiązku przeniesienia do polskiego rejestru stanu cywilnego zagranicznego aktu urodzenia obywatela polskiego, niezależnie od tego, że w akcie tym, jako rodziców wskazano dwie kobiety. Podkreślił przy tym, że odmowa dokonania transkrypcji ze względu na klauzulę porządku publicznego nie jest zgodna z przepisami prawa, gdyż prowadzi do naruszenia zasady transkrypcji obligatoryjnej, tj. obowiązku wynikającego z art. 104 ust. 5 Prawa o aktach stanu cywilnego.
Sygnatura akt II OPS 1/19, uchwała 7 sędziów z 2 grudnia 2019 r.
