Rada powiatu podjęła uchwałę określającą rozkład godzin pracy i harmonogram dyżurów w porze nocnej, niedzielę, święta i inne dni wolne od pracy aptek ogólnodostępnych na terenie powiatu. Wskazano w niej miedzy innymi, że tylko jedna z pacówek pełni dyżur nocny. Pozostałe apteki powiatu pełnią dyżury przemiennie, po jednym tygodniu, według ustalonego harmonogramu, z tym, że dyżury nocne mają odbywać się od poniedziałku do niedzieli, do 24:00.


Prokurator zaskarżył uchwałę. Przypomniał, iż stosownie do art. 94 ust. 1 ustawy z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne (Dz.U. Nr 45, poz. 271 z późn. zm.) rozkład godzin pracy aptek ogólnodostępnych powinien być dostosowany do potrzeb ludności i zapewniać dostępność świadczeń również w porze nocnej, niedziele, święta i dni wolne od pracy. W ocenie organu uchwała tylko pozornie czyni zadość zadaniu, postawionemu radzie powiatu w art. 94 ust. 1 i 2 Prawo farmaceutyczne, bowiem jej zapis stanowi, że "dyżury nocne, zgodnie z harmonogramem wymienionym uchwale pełnione będą od poniedziałku do niedzieli do godziny 24:00". Oznacza to, że od godziny 24:00 do rana, do czasu otwarcia aptek, przeważnie o godzinie 8:00, potrzebujący leku nie znajdzie pomocy w placówce.
 

W odpowiedzi rada powiatu podkreśliła, iż przyjęta przez nią uchwała stanowi kompromis między oczekiwaniami środowiska aptekarzy, a postulatem zapewnienia jak najszerszego dostępu do leków i wyrobów medycznych. W ocenach aptekarzy, formułowanych na etapie konsultowania projektu uchwały, nałożenie na nich obowiązku pełnienia dyżurów nocnych przez całą noc spowoduje zamknięcie wielu dotychczas działających aptek z powodu nieopłacalności ich prowadzenia. A to z kolei w sposób rzeczywisty ograniczy dostęp do leków. Dotychczasowe doświadczenia aptekarzy prezentowane w konsultacjach dowodzą również, że w porze nocnej sprzedaż leków jest niezwykle rzadka, a najczęściej kupowane są środki antykoncepcyjne.

W ocenie WSA ustalony rozkład godzin pracy aptek ogólnodostępnych w powiecie nie spełnia ustawowego zapewnienia mieszkańcom dostępności świadczeń również w porze nocnej, w niedzielę, święta i inne dni wolne od pracy. Kryterium dostępności świadczeń nie zapewnia zdaniem WSA nałożenie na apteki obowiązku pełnienia dyżurów nocnych od poniedziałku do niedzieli, do 24:00, ponieważ z całego powiatu tylko jedna apteka pełni dyżury całodobowo. Skoro rada powiatu ustala rozkład godzin pracy aptek ogólnodostępnych na terenie powiatu, to powinna w ramach zapewnienia ludności z tego terenu dostępności do aptek, uwzględnić lokalizację tych aptek na całym terenie powiatu. Zdaniem WSA ma rację prokurator, że położenie niektórych gmin jest znacznie oddalone, nawet o kilkadziesiąt km od jedynej apteki w powiecie zapewniającej całodobową dostępność dla mieszkańców. W związku z tym ustalony w uchwale rozkład godzin aptek narusza art. 94 ustawy Prawo farmaceutyczne.

WSA podkreślił, iż rozkład godzin pracy placówki powinien być zarówno dostosowany do bieżących, codziennych potrzeb ludności, świadczone w zwykłych warunkach jak i do sytuacji nadzwyczajnych, których częstotliwości występowania nie można przewidzieć. Rozkład godzin pracy placówki powinien uwzględniać także przypadki szczególne, niezwiązane bezpośrednio z zaspokajaniem zwykłych, codziennych potrzeb w zakresie zaopatrzenia w leki, w tym zapewniać jak najlepszą dostępność świadczeń aptecznych w porze nocnej, w niedzielę, święta i inne dni wolne od pracy, gdy nie funkcjonują ogólnodostępne apteki.
 

W celu wyjaśnienia pojęcia "pory nocnej", które nie zostało zdefiniowane w ustawie Prawo farmaceutyczne, należy sięgnąć do ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 Nr 21, poz.94), który reguluje pracę w porze nocnej. W art. 1517 § 1 tej ustawy pora nocna obejmuje 8 godzin między godzinami 21:00, a 7:00. W związku z tym, ustalony dyżur aptek we wszystkie dni, w tym święta, od 8:00 do 24:00, spełnia wymagania pracy w porze nocnej przez okres 3 pierwszych godzin. Ustawodawca posłużył się pojęciem pora nocna, a nie część pory nocnej. Z tego względu dostępność aptek powinna być zapewniona w całej porze nocnej - od 21:00 do 7:00.

W ocenie WSA posłużenie się przez ustawodawcę pojęciem "również w porze nocnej" należy postrzegać, że celem jest zapewnienie dostępności przez cały czas, a więc całodobowo. Dostępność powinna być całodobowa. Tylko wówczas, powstanie stan najlepszego i najszybszego skorzystania z niezbędnej pomocy, gdy nie obowiązuje powszedni czas pracy aptek, a zaistnieje nadzwyczajna, trudna do przewidzenia potrzeba podania leku. W związku z tym, nie jest istotne, że w minionych latach właściciele aptek ostro protestowali przeciwko nałożeniu na nich obowiązku pełnienia dyżurów przez całą noc. Nie ma wpływu na wynik sprawy również zainteresowanie ludności funkcjonowaniem apteki w powiecie w porze nocnej i dni wolne od pracy. Nie może to uzasadniać rezygnacji z ustalenia, w tym zakresie, rozkładu godzin pracy aptek ogólnodostępnych. Z realizacji ustawowego obowiązku zapewnienia dostępności świadczeń farmaceutycznych w porze nocnej nie mogą zwalniać również warunki pracy konkretnej apteki, w tym trudności w organizacji pracy w porze nocnej i dni wolne od pracy.
 

Wyrok WSA w Bydgoszczy z 17 października 2012 r., sygn. akt II SA/Bd 632/12, prawomocny