Czy dostęp do alkoholu dla pensjonariuszy Domów Pomocy Społecznej (dalej: DPS) powinien zostać uregulowany, a jeżeli tak, to jak? Czy należy wprowadzić bezwzględny, ustawowy zakaz spożywania alkoholu przez wszystkich pensjonariuszy DPS? Czy może przepisy powinny w jakiś sposób dostępność alkoholu ograniczać? Być może przepisy ustawowe powinny upoważniać do regulowania kwestii dostępności alkoholu dla mieszkańców np. w regulaminach DPS-ów.
Problem czy alkohol powinien być dostępny dla mieszkańców DPS-ów ma wiele aspektów. M.in. dotyczy bowiem konstytucyjnych praw i wolności człowieka, ochrony zdrowia, czy norm współżycia społecznego. Tematem tym zajmował się na październikowym (16 października 2023 r.) posiedzeniu Zespół ds. ochrony zdrowia i polityki społecznej Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego z inicjatywy Związku Powiatów Polskich (jak na razie nie znajdując żadnego rozwiązania). Sprawą dostępności alkoholu dla mieszkańców DPS-ów zajmował się także Rzecznik Praw Obywatelskich. Wypowiadała się na ten temat również Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.
Najprościej zakazać. Ale może nie całkowicie…
- Problem dostępności, czy spożywania alkoholu przez mieszkańców Domów Pomocy Społecznych wypłyną przy okazji opiniowania projektów rozporządzeń zmieniających przepisy regulujące zasady funkcjonowania DPS – wskazuje Andrzej Płonka, starosta Powiatu Bielskiego i prezes Zarządu Związku Powiatów Polskich. – Kierownicy DPS-ów zwracali uwagę, że pożądane jest, aby w regulaminach domów pomocy społecznej możliwe było wprowadzenie zakazu spożywania alkoholu przez pensjonariuszy DPS.
- Regulamin organizacyjny domu pomocy społecznej jest przyjmowany przez organ wykonawczy JST, a nie przez organ stanowiący, nie jest aktem prawa miejscowego, z tego względu nie wydaje się aby był to odpowiedni dokumenty do wprowadzania regulacji odnoszących się do praw i wolności mieszkańców DPS – mówi Bernadeta Skóbel, radca prawny Związku Powiatów Polskich. - Z drugiej strony praktyka dowodzi, że tego typu zakazy lub ograniczenia są wprowadzane zarządzeniami wewnętrznymi dyrektorów domów pomocy społecznej, co z prawnego punktu widzenia jest jeszcze gorszym rozwiązaniem.
Dlaczego kierownictwo domów pomocy społecznej próbuje uregulować zasady spożywania alkoholu? Odpowiedź jest prosta. Próbuje w ten sposób wyważyć prawo mieszkańca, który jest dorosły i nie ma ku temu przeciwskazań zdrowotnych, aby mógł alkohol spożywać, a z drugiej strony prawo tych mieszkańców, którzy są abstynentami albo prawie abstynentami. Nie jest też tajemnicą, że alkohol spożywany w nadmiarze może być źródłem problemów. Chodzi więc o zapewnienie wszystkim mieszkańcom DPS bezpiecznych i komfortowych warunków życia i funkcjonowania w DPS.
- Zastanawiałam się także nad tym, czy do uregulowania kwestii spożywania alkoholu w DPS nie można by wykorzystać tych przepisów samorządowych ustaw ustrojowych, które dają radzie gminy, czy radzie powiatu kompetencje do regulowania zasad korzystania z obiektów gminnych, czy powiatowych. Nigdy jednak nie spotkałam się z taka praktyką. Sama też nie jestem przekonana co do tego, czy taki zakaz spożywania alkoholu w domach pomocy społecznej powinien być zakazem bezwzględnym - mówi radca prawny Bernadeta Skóbel.
Czy zakaz rozwiąże problem?
- Temat jest bardzo trudny – odpowiadał na wniosek ZPP podczas posiedzenia Zespołu ds. ochrony zdrowia i polityki społecznej KWRiST Maciej Miłkowski, wiceminister zdrowia. - Nie ma żadnych przepisów w tym zakresie. Wydaje nam się, że tematem należy się zająć i dojść do jakiegoś konsensusu. Nie jesteśmy kategorycznie negatywnie nastawieni, bo to jest okres długiego przebywania, mieszkania tych osób i tych kwestii jest wiele – mówił wiceminister Maciej Miłkowski dodając, że zupełnie inna sytuacja jest w podmiotach leczniczych, gdzie pacjent przychodzi na konkretną procedurę.
Do wniosku Związku Powiatów Polskich ustosunkował się (na tym samym posiedzeniu Zespołu ds. ochrony zdrowia i polityki społecznej KWRiST) także resort rodziny i polityki społecznej.
- Być może na wzór zakazu spożywania alkoholu w miejscach publicznych można by wprowadzić zakaz spożywania alkoholu w częściach wspólnych domu pomocy społecznej – zastanawiał się Grzegorz Baranowski, dyrektor Departamentu Pomocy i Integracji Społecznej w MRiPS. – Z drugiej strony jak wprowadzimy zakaz spożywania alkoholu w DPS, dla tego mieszkańca to nie rozwiąże problemu, bo wypije za bramą tego DPS, w sklepie, w barze, w zasadzie przerzucamy ten problem na ulicę. Przerzucamy ten trudny problem poza obręb ogrodzenia nieruchomości DPS – wskazywał dyrektor Grzegorz Baranowski.
Ostatecznie Zespół postanowił, że strona samorządowa oraz resorty odpowiedzialne za zdrowie i politykę społeczną wspólnie będą próbowały znaleźć rozwiązanie prawne dla tej sytuacji.
Zakazy nie mogą naruszać praw i wolności człowieka
Na problem braku systemowego uregulowania kwestii spożywania alkoholu w domach pomocy społecznej zwracał uwagę m.in. Rzecznik Praw Obywatelskich w raporcie „Prawa mieszkańców domów pomocy społecznej. Jak wspólnie zadbać o godne życie osób starszych, chorych i z niepełnosprawnościami?”. W raporcie można przeczytać m.in., że „Jednym z najczęściej spotykanych było wprowadzanie unormowaniami regulaminów wewnętrznych całkowitego zakazu spożywania alkoholu na terenie placówki. Pomijając dyskusyjny charakter przyjmowania tego typu obostrzeń w odniesieniu do wszystkich pensjonariuszy, w tym tych, którzy alkohol spożywają jedynie okazjonalnie lub nie mają ku temu przeciwskazań natury medycznej, podkreślić należy, iż praktyka taka nie znajduje uzasadnienia w obowiązujących przepisach. Powoływany w tym zakresie przez dyrektorów domów pomocy społecznej art. 14 ust. 1 pkt 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, zgodnie z którym zabroniona jest sprzedaż, podawanie i spożywanie napojów alkoholowych na terenie szkół oraz innych placówek oświatowo-wychowawczych, opiekuńczych oraz domów studenckich odnosi się jedynie do miejsc, w których przebywają dzieci i młodzież czyli grupy społeczne najbardziej narażone na szkodliwe działanie alkoholu, a nie domów pomocy społecznej.”.
Czytaj również: Od 1 listopada zmiany w pomocy społecznej >
Inne stanowisko Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych
Odmienne stanowisko w tej kwestii prezentowała Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. W komunikacie opublikowanym na stornie Agencji 30 grudnia 2009 r. wskazano, że cyt. „Zgodnie z treścią art. 14 ust. 1 pkt. 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2007 r. Nr 70, poz. 473 z późn. zm.) „zabrania się sprzedaży, podawania i spożywania napojów alkoholowych: na terenie szkół oraz innych zakładów i placówek oświatowo-wychowawczych, opiekuńczych i domów studenckich (...).” Natomiast zgodnie z treścią art. 55 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. Nr 64, poz. 593 z późn. zm.), jedną z zasadniczych funkcji realizowanych przez domy pomocy społecznej jest funkcja opiekuńcza. Powyższe stanowisko znajduje również swoje odzwierciedlenie w art. 5 ust. 1 pkt. 2 Rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 19 października 2005 r. w sprawie domów pomocy społecznej (Dz. U. Nr 217, poz. 1837), który odnosi się do usług świadczonych przez wszystkie typy domów pomocy społecznej, a więc zarówno dla osób dorosłych, jak i dzieci oraz młodzieży (zgodnie z art. 56 ustawy o pomocy społecznej). W związku z powyższym należałoby uznać, iż z uwagi na pełnione funkcje opiekuńcze, domy pomocy społecznej stanowią placówki opiekuńcze w rozumieniu art. 14 ust. 1 pkt. 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Dlatego też na ich terenie, jako terenie placówek opiekuńczych obowiązuje zakaz sprzedaży, podawania i spożywania napojów alkoholowych.”.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.