Akty prawa miejscowego są jednymi ze źródeł powszechnie obowiązującego prawa w Polsce. Ustawowo upoważnione do ich stanowienia są organy jednostek samorządu terytorialnego i terenowe organy administracji rządowej. Choć obowiązują powszechnie, to tylko na ograniczonym terenie.
Akt prawa miejscowego jest źródłem powszechnie obowiązującego prawa, o zakresie obowiązywania ograniczonym do obszaru działania organów, które go ustanowiły. Stanowiony jest przez organy samorządu terytorialnego (jednostek lub związku jednostek) albo terenowe organy administracji rządowej. Daje on zatem możliwość kształtowania stanu prawnego w sposób dostosowany do warunków lokalnych. Tym samym prawo miejscowe może różnicować stan prawny obowiązujący na terenie różnych województw, powiatów czy gmin.
Czytaj więcej: Akty prawa miejscowego jako źródło prawa - komentarz praktyczny >>>
Akt prawa miejscowego jest wydawany na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie oraz na zasadach i w trybie określonym w ustawie. Ustawodawca decyduje, którym organom będącym organami jednostki samorządu terytorialnego albo terenowym organem administracji rządowej przyznać kompetencję prawotwórczą. Kwestia ta wiąże się z zakazem subdelegacji kompetencji do stanowienia prawa miejscowego. Wyłącznie organ wskazany w przepisie kompetencyjnym do ustanowienia aktu prawa miejscowego może samodzielnie zrealizował przyznaną mu kompetencję. Nie może zatem ani wprost, ani w sposób dorozumiany (poprzez pozostawienie któregoś z zakresów upoważnienia ustawowego niedookreślonym) przekazać tej kompetencji.
Czytaj więcej: Budowa aktów prawa miejscowego - komentarz praktyczny >>>
Ustawa określa też sposób jego publikacji i zasady wejścia w życie. Normy prawne zawarte w akcie prawa miejscowego obowiązują każdy podmiot, który znajdujące się w sytuacji opisanej w treści przepisu. Nie każdy akt prawa miejscowego jest jednak adresowany do wszystkich podmiotów. O tym decyduje już przedmiot regulacji. Krąg adresatów aktu prawa miejscowego wyznacza najczęściej ustawodawca, jednak mogą zdarzyć się regulacje, które taką kompetencję przyznają lokalnemu prawodawcy. Pozycja aktu prawa miejscowego, jako źródła prawa jest hierarchicznie najniższa. Normy wynikające z aktów prawa miejscowego muszą być zgodne z normami wynikającymi z innych źródeł prawa powszechnie obowiązującego tj. Konstytucji, ratyfikowanych umów międzynarodowych i ustaw.
Cechy aktów prawa miejscowego
Akty prawa miejscowego są źródłami powszechnie obowiązującego prawa, a zatem muszą posiadać cechy
- ogólności (generalności) - charakter generalny posiadają normy, które określają adresata poprzez wskazanie jego cech, nie zaś poprzez wymienienie ich z imienia (nazwy).
- abstrakcyjności – abstrakcyjność normy polega zaś na tym, że jej dyspozycja określająca postępowanie adresata ma zastosowanie w wielu powtarzalnych okolicznościach, nie zaś w jednej konkretnej sytuacji.
Tym samym, jeżeli np. uchwała rady gminy zawiera co najmniej jedną normę postępowania o charakterze generalnym i abstrakcyjnym, jest to akt prawa miejscowego. Do aktów prawa miejscowego należą np. miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie gminy, program opieki nad zwierzętami bezdomnymi oraz zapobiegania bezdomności zwierząt, akty prawa miejscowego stanowione przez wojewodę. Trzeba podkreślić jednocześnie, że ważność aktu prawa miejscowego zależy również od dochowania przez lokalnego prawodawcę procedury uchwalenia aktu np. prawidłowe zwołanie sesji rady (sejmiku).
Czytaj więcej: Systematyka aktów prawa miejscowego. Budowa aktu prawa miejscowego a działania nadzorcze >>>
Wyłączenia spod regulacji
Niedopuszczalne jest odmienne regulowanie prawem miejscowym tych spraw, które już wcześniej uregulowała ustawa. Nie powtarza się więc przepisów ustaw, ratyfikowanych umów międzynarodowych i rozporządzeń. Naruszenie tego zakazu powoduje nieważność tych zapisów.
Przepisy aktów prawa miejscowego nie mogą mieć charakteru karnego ani odsyłać do tego rodzaju przepisów zawartych w innych aktach. Samorządowe ustawy ustrojowe dopuszczają jednak wydawanie przepisów porządkowych, za których naruszenie mogłaby grozić sankcja na mocy ustawy - Kodeksu wykroczeń.
Delegacja ustawowa do wydania aktu prawa miejscowego
Akty prawa miejscowego ustanawiane są na podstawie i w granicach zawartych w ustawie. Wydanie aktu prawa wymaga zatem istnienia szczególnej podstawy prawnej upoważniającej do wydania takiego aktu. Zasadą jest, że jednemu upoważnieniu powinien odpowiadać jeden akt prawa miejscowego.
Czytaj więcej: Akty prawa miejscowego – cechy charakterystyczne i zasady tworzenia >>>
Jeśli jednak materia delegowana obejmuje kilka spraw, a ich zakresy są rozłączne, to wydanie większej liczby aktów jest dopuszczalne. Dopuszczalne jest, aby delegacja uściślała zakres upoważnienia oraz formę aktu, a nawet zawierała wytyczne i wskazówki, jakie powinien wziąć pod uwagę lokalny prawodawca. Niedopuszczalne jest tworzenie delegacji umożliwiających wkraczanie przez lokalny akt prawotwórczy w zakres regulacji materii ustawowej. Podejmując akt prawa miejscowego, organ stanowiący musi ściśle uwzględniać wytyczne zawarte w upoważnieniu. Odstąpienie od tej zasady stanowi istotne naruszenie prawa. Nie można dokonywać wykładni rozszerzającej przepisów kompetencyjnych oraz wprowadzania kompetencji w drodze analogii. W przypadku powstania wątpliwości co do zakresu upoważnienia organ upoważniony powinien zastosować wykładnię zawężającą. Przepis wykonawczy może ze swej istotny „jedynie” wykonywać ustawę, a więc ją uzupełniać, nie może natomiast regulować materii, która nie jest przedmiotem ustawy, traci bowiem wówczas swój wykonawczy charakter, stając się samodzielnym źródłem prawa. Aktów prawa miejscowego nie można podejmować na podstawie upoważnień zawartych w aktach niższej rangi niż ustawa.
Istnieje bezwzględny obowiązek wskazania w treści aktu prawa miejscowego podstawy prawnej, na mocy której został on wydany. Niedopełnienie tego obowiązku nie będzie jednak skutkowało stwierdzeniem nieważności przez organy nadzoru, jeżeli organ stanowiący miał kompetencję do uregulowania danej sprawy.
Czytaj więcej: Ustalanie opłat, cen oraz innych należności i świadczeń pieniężnych przez rady gmin w drodze aktów prawa miejscowego >
Konsekwencją uchylenia ustawy, która upoważnia do wydania aktu prawa miejscowego powinna być utrata mocy obowiązującej aktów wydanych na je podstawie. Ustawodawca dopuszcza czasowe pozostawienie w mocy przepisów wykonawczych, jeżeli po zmianie przepisu upoważniającego, akt ten nie będzie niezgodny ze znowelizowanym przepisem zawierającym upoważnienie.
Kiedy akt prawa miejscowego, a kiedy zwykła uchwała
Biorąc pod uwagę, że ustawy w upoważnieniach ograniczają się często do stwierdzenia, że uregulowanie pewnych spraw ma nastąpić w drodze uchwały, mogą powstać wątpliwości czy dany akt prawny stanowi akt prawa miejscowego. Istotna nie jest forma aktu, a charakter norm, które akt ma zawierać.
Jeżeli ustawodawca chce by normy zawarte w uchwale mają obowiązywać adresatów wskazanych w sposób generalny (przez opis ich cech), mają mieć abstrakcyjny charakter (przez wskazanie stanu faktycznego w której przepis ma być zastosowany, bez zestawienia z konkretną sytuacją), a także mają oddziaływać na podmioty prawa zewnętrzne względem organu uchwalającego, to upoważniony organ wydaje akt prawa miejscowego. W przeciwnym razie właściwą formą jest uchwała zwykła.
Czytaj więcej: Akty prawa miejscowego stanowione na podstawie ustawy o świadczeniach rodzinnych >
Porządkowe akty prawa miejscowego
Akty zawierające przepisy porządkowe mogą być stanowione wyłącznie w celu zwalczenia lub ograniczenia zagrożenia o charakterze lokalnym, a jednocześnie na krótki okres. Możliwość podejmowania przepisów porządkowych aktualizuje się zatem w przypadku pojawienia się zagrożenia, które przez ustawodawcę nie zostało przewidziane. Nie można jednak za ich pomocą wypełniać braków ustawodawstwa obowiązującego w całym kraju lub likwidować zagrożeń o ogólnokrajowym znaczeniu. Jeżeli zagrożenie jest nowe, lecz jego rodzaj sprawia, że nie można go zlikwidować poprzez szybkie i krótkotrwałe działania, to rolą przepisów porządkowych może być najwyżej doraźne uchylenie lub ograniczenie zagrożenia, nie zaś wprowadzenie norm o charakterze stałym. Nie jest wymagane by akt porządkowy określał datę utraty swojej mocy obowiązującej, ale nie może z jego treści wynikać, że jego stosowanie będzie wieloletnie. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) zobowiązany jest do przesyłania przepisów porządkowych do wiadomości wójtom sąsiednich gmin i staroście powiatu, w którym leży gmina, następnego dnia po ich ustanowieniu. Podobny obowiązek ciąży na staroście, który przesyła przepisy porządkowe do wiadomości organom wykonawczym gmin położonych na obszarze powiatu i starostom sąsiednich powiatów następnego dnia po ich ustanowieniu.
Akt nieopublikowany nie może wywoływać skutków prawnych
Warunkiem wejścia w życie aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie. Akt normatywny, który nie został ogłoszony, nie funkcjonuje w obrocie prawnym. Publikacja aktu normatywnego ma umożliwić obywatelowi, czy innym osobom zobowiązanym do wykonania aktu, zaznajomienie się z treścią tego aktu i dostosowanie tego zachowania do norm zawartych w akcie.
Akty prawa miejscowego, w tym przepisy porządkowe ogłaszane są w wojewódzkim dzienniku urzędowym danego województwa. Akty normatywne i inne akty prawne podlegające ogłoszeniu ogłasza się w formie dokumentu elektronicznego w rozumieniu ustawy z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne.
Przepisy porządkowe ogłasza się w drodze obwieszczeń, także w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie lub w środkach masowego przekazu. Za dzień ogłoszenia przepisów porządkowych uważa się dzień wskazany w obwieszczeniu.
Przepisy aktów prawa miejscowego wchodzą w życie po upływie 14 dni od dnia ich ogłoszenia, chyba że dany akt normatywny określi termin dłuższy. W związku z wyjątkowym charakterem przepisów porządkowych ustawodawca przewidział, że wchodzą one w życie po upływie trzech dni od dnia ich ogłoszenia. W uzasadnionych przypadkach przepisy porządkowe mogą wchodzić w życie w terminie krótszym niż trzy dni, a jeżeli zwłoka w wejściu w życie przepisów porządkowych mogłaby spowodować nieodwracalne szkody lub poważne zagrożenia życia, zdrowia lub mienia, można zarządzić wejście w życie takich przepisów z dniem ich ogłoszenia.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.